Sanat Eserlerinin İntihal Edildiği Nasıl Anlaşılır, Hukuken Hangi Adımlar Atılır?

1. Giriş

Sanat eserleri, sanatçının yaratıcılığının ve emeğinin somut bir yansımasıdır. Resim, heykel, müzik, edebi metin, fotoğraf, grafik tasarım gibi eserler, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamında telif hakkıyla korunur. Ancak teknolojinin gelişmesi, internetin yaygınlaşması ve dijital platformların çoğalmasıyla birlikte intihal (plagiarism) vakaları da artmıştır.

İntihal, başka bir kişinin eserini veya eserinden bir kısmını kaynak göstermeden, izin almadan ve sanki kendisine aitmiş gibi kullanma fiilidir. Hukuken hem manevi hem de mali hak ihlali anlamına gelir.

---

2. Sanat Eserlerinde İntihal Nedir?

FSEK m.1/B’de intihal doğrudan tanımlanmasa da, kanunun genel sistematiğinde “eser sahibinin izni olmadan eserin kısmen veya tamamen alınması ve sahibinin adı belirtilmeksizin yayımlanması” olarak değerlendirilir.

İntihal;

• Tam İntihal: Eserin aynen kopyalanması.

• Kısmi İntihal: Eserin belirli bölümlerinin, motiflerinin veya önemli unsurlarının alınması.

• Örtülü İntihal: Ufak değişikliklerle eserin özünün kopyalanması.

---

3. İntihalin Tespit Yöntemleri

3.1. Eserin Karşılaştırılması

Orijinal eser ile şüpheli eser yan yana incelenir. Benzerlik düzeyi, kullanılan teknikler, renk paleti, kompozisyon, konu, ifadeler ve detaylar değerlendirilir.

3.2. Dijital Tespit Araçları

Günümüzde çeşitli yazılımlar (ör. Turnitin, Copyscape, TinEye) görsel ve metinsel karşılaştırma yaparak benzerlik raporu sunar.

3.3. Uzman Görüşü

Sanat alanında uzman bilirkişiler, intihal iddiasını teknik açıdan değerlendirir. Bu rapor, dava sürecinde önemli delil niteliği taşır.

3.4. Eserin Yayın Tarihi ve Kayıt Belgeleri

Eserin ilk defa ne zaman ve kim tarafından yayımlandığına dair belgeler (tescil belgesi, sergi kataloğu, sosyal medya paylaşım tarihi) önemlidir.

---

4. Örnek Olay

Sanatçı D, kendi çizim tarzına özgü bir dizi illüstrasyon çalışmasını sosyal medyada paylaşır. Bir süre sonra bir reklam ajansının kampanyasında, D’nin eserleriyle neredeyse birebir benzer illüstrasyonlar kullanıldığını fark eder. İnceleme sonucunda;

• Figürlerin duruşu,

• Arka plan detayları,

• Renk paleti
  gibi unsurların birebir alındığı anlaşılır.

Sanatçı D, ajansa önce ihtarname gönderir. Ardından hem maddi ve manevi tazminat davası hem de tecavüzün men’i (ihlalin durdurulması) davası açar. Ayrıca eserlerin izinsiz kullanıldığı tüm reklam materyallerinin toplatılmasını talep eder.

---

5. İntihal Halinde Hukuki Haklar ve Atılacak Adımlar

5.1. İhtarname Gönderme

İlk adım olarak ihlali yapan kişiye noter aracılığıyla ihtarname gönderilir. Bu belgede;

• İhlalin açıkça tanımlanması,

• Eserin izinsiz kullanımına son verilmesi talebi,

• Tazminat talebi veya uzlaşma önerisi
  yer alır.

5.2. Delil Tespiti

Eserin izinsiz kullanıldığını kanıtlamak için;

• Noter onaylı ekran görüntüleri,

• Dijital arşiv kayıtları,

• Sosyal medya tarih damgaları
  toplanır. Gerekirse mahkeme aracılığıyla delil tespiti davası açılır.

5.3. Tecavüzün Men’i Davası

İhlalin devam etmesini önlemek için açılır. Mahkeme, izinsiz yayınların durdurulmasına karar verebilir.

5.4. Maddi Tazminat Davası

İntihal sonucu eser sahibinin uğradığı ekonomik kayıp talep edilir. Hesaplama yapılırken;

• Eserin piyasa değeri,

• İhlalin yaygınlığı ve süresi,

• Eserin lisans bedeli
  dikkate alınır.

5.5. Manevi Tazminat Davası

Sanatçının itibarına, özgünlüğüne ve manevi değerlerine zarar verilmişse manevi tazminat talep edilebilir.

5.6. Toplatma ve İmha Davası

İzinsiz kullanılan eserlerin kopyaları piyasadan toplatılabilir ve imha edilebilir.

5.7. Cezai Yaptırımlar

FSEK m.71 gereğince, intihal fiili suçtur. Fail hakkında hapis cezası ve adli para cezası uygulanabilir.

---

6. İntihal İddiasında Stratejik Hukuki Süreç

1. Tespit: İhlalin varlığı belgelenir.

2. Uzlaşma Girişimi: Taraflar arasında lisans anlaşması veya tazminat ödeme yoluyla çözüm aranabilir.

3. Hukuki Takip: Uzlaşma sağlanamazsa dava süreci başlatılır.

4. Tedbir: İhtiyati tedbir kararı ile ihlal anında durdurulur.

5. Yurt Dışı Takip: Eser yurtdışında da kullanılmışsa, uluslararası sözleşmeler (Bern, TRIPS) devreye sokulur.

---

7. Dijital Dünyada İntihal ve Koruma Yöntemleri

• Blockchain ile Tescil: Eserin orijinalliğini ve tarihini kanıtlamak için blockchain tabanlı kayıt sistemleri kullanılabilir.

• Dijital Filigran: Görsellerin üzerine görünmez kodlar yerleştirilerek izinsiz kullanım tespit edilebilir.

• Platform İhlal Bildirimleri: Instagram, YouTube, Pinterest gibi platformlarda telif ihlali bildirim sistemleri aktif kullanılmalı.

---

8. Önleyici Tedbirler

• Eserin yayınlanmadan önce telif tescilinin yapılması,

• Her paylaşımda eser sahibinin adının belirtilmesi,

• Sözleşmelerde açık telif hükümleri yer alması,

• Meslek birlikleri (ör. Güzel Sanatlar Meslek Birliği) ile iş birliği.

---

9. Sonuç

Sanat eserlerinde intihal, yalnızca ekonomik bir zarar değil, aynı zamanda sanatçının emeğine, itibarına ve yaratıcılığına yönelik ciddi bir saldırıdır. FSEK, intihale karşı güçlü hukuki araçlar sunar. Sanatçılar, haklarını etkin şekilde korumak için hem önleyici hem de müdahaleci tedbirleri kullanmalı, gerektiğinde hızlı hukuki adımlar atmalıdır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut