Temel Hizmetlere Erişimin Engellenmesi: Kamuya Gerekli Şeylerin Yokluğuna Neden Olma Suçunun Hukuki Boyutu

1. Giriş

Toplumun temel ihtiyaçlarına erişim, devletin vatandaşlarına karşı sahip olduğu en önemli sorumluluklardan biridir. Gıda, su, enerji veya acil müdahale araçlarının yoksulluğu, yalnızca bireylerin değil, toplumun tümünün yaşam ve güvenliğini doğrudan etkiler. İşte bu yüzden Türk Ceza Kanunu’nda yer alan “kamuya gerekli şeylerin yokluğuna neden olma suçu” (TCK m.238), hukuken büyük önem taşır.

2. TCK m.238: Yasal Dayanak ve Korunan Hukuki Değer

5237 sayılı TCK’nın 238. maddesi şöyle der:

Taahhüt ettiği işi yerine getirmeyerek, kamu kurum ve kuruluşları veya kamu hizmeti ya da genel bir felaketi önlemek amacıyla gerekli eşya veya besinlerin ortadan kalkmasına ya da önemli ölçüde azalmasına neden olan kişi, 1–3 yıl hapis ve bin güne kadar adli para cezasıyla cezalandırılır.

Bu suç;

• Taahhüt edilmeyen edim,

• Kamu menfaatine dayalı zorunlu şeylerin yok olması/azalması,

• Kast (mücbir sebepler suçun oluşumunu ortadan kaldırır), unsurlarıyla şekillenmiştir.

Kamu kurumlarının yükümlülüklerini yerine getirmemesi hem bireysel hem toplumsal hakları zedeler; adeta ceza hukuku alanında “son çare” statüsüne dâhil bir düzenlemedir.

3. AİHM ve Uluslararası Perspektif

AİHM doğrudan bu maddeden söz etmemiş olsa da, uluslararası insan hakları hukukunda su ve yaşam hakkı bağlamında benzer değerlerle ilişkili içtihatlar mevcuttur:

• İnsan hakkı olarak su ve sanitasyon: BM 2010’da güvenli su ve sanitasyona erişimi temel insan hakkı olarak tanımıştır.

• Sawhoyamaxa / Paraguay davasında, yerli halkın temel ihtiyaçlarına erişimin engellenmesi yaşam hakkının ihlali sayılmıştır.

• Bu çerçevede, kamu hizmetlerine erişimin keyfi engellenmesi, AİHM’in m.8 (özel hayat) ya da m.2 (yaşam hakkı) gibi haklarla ilişkilendirilebilecek ciddi bir sorundur.

4. Günümüzdeki Sorunlar

4.1 Altyapı Yetersizliği ve Erişim Sorunları

• Su, elektrik veya sağlık gibi temel hizmetlerde altyapı eksiklikleri; afet zamanlarında erişim karmaşasına yol açar.

• Özellikle kırsal veya ekonomik dezavantajlı bölgelerde bu eksiklikler toplumsal adalet ve yaşam hakkına dair kaygı yaratır.

4.2 Politik ve İdaresel İhmaller

• Belediyelerin ya da kamu kurumlarının taahhüt ettiği yardımları zamanında yerine getirmemesi, suç kapsamında değerlendirilebilir.

• Örnek: afetzede bölgelere yeterli gıda ve tıbbi malzeme ulaştırılmaması.

4.3 Pandemi ve Kriz Yönetiminde Etkinlik

• COVID‑19 döneminde temel malzemelerin (maskeler, ilaçlar, gıda paketleri) dağıtımındaki aksamalar, m.238 kapsamına giren teorik durumlara benzemektedir.

Sonuç

“Kamuya gerekli şeylerin yokluğuna neden olma suçu” hem Türkiye açısından hem uluslararası insan hakları perspektifinden hayati bir meseledir. Su, gıda, sağlık ve acil müdahale araçlarına erişim sadece bir vatandaşlık hakkı değil, yaşamsal bir zorunluluk ve ceza hukuku alanında dahi korunması gereken bir hukukî değerdir.

Günümüzde altyapı yetersizlikleri, pandemiler ve kriz yönetimi zorlukları; bu suçu pratikte daha görünür ve kritik hale getirmektedir. Ayrıca uluslararası normlar, bu konuda devletlerin önleyici tedbir alma, ayırt etmeksizin hizmet sağlama yükümlülüğünü güçlendirmektedir.