TİCARİ İŞLETMENİN UNSURLARI NELERDİR?

1. Giriş

Ticaret hukuku, ekonomik hayatın düzenlenmesinde en önemli alanlardan biridir ve bu alanın temel taşı ticari işletme kavramıdır. Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK) ticari işletme, çeşitli hukuki işlemlerin ve yükümlülüklerin merkezinde yer alır. Bu nedenle ticari işletmenin unsurlarının doğru anlaşılması, hem ticaret hukuku uygulayıcıları hem de girişimciler açısından büyük önem taşır.

TTK m. 11/1 hükmüne göre:

“Ticari işletme, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedefleyen, devamlı ve bağımsız şekilde yürütülen faaliyetlerin tümüdür.”

Bu tanımın içine giren işletmeler, hukuken “ticari işletme” olarak kabul edilir ve buna göre TTK’nın hükümlerine tabi olurlar.

---

2. Ticari İşletmenin Unsurları

Ticari işletmenin unsurları, TTK m. 11’de yer alan tanımdan ve doktrindeki yorumlardan hareketle aşağıdaki başlıklar altında incelenebilir:

2.1. Gelir Sağlama Amacı

• Ticari işletmenin en temel unsuru, kar elde etme niyeti ile faaliyet göstermesidir.

• Burada amaç önemlidir; işletme zarar etse bile, kar elde etme amacı varsa ticari işletme sayılır.

• Örneğin, bir restoran işletmesi gelir sağlama amacı taşır, ancak kar etmediği dönemlerde de ticari işletme niteliğini kaybetmez.

2.2. Esnaf Faaliyetini Aşan Düzeyde Olma

• TTK, küçük ölçekli faaliyetleri “esnaf işletmesi” olarak ayırır.

• Esnaf işletmesi ile ticari işletme arasındaki fark, faaliyet hacmi, gelir düzeyi ve iş organizasyonunun büyüklüğüdür.

• Esnaf işletmesi sınırı, Esnaf ve Sanatkârlar Kanunu ile belirlenir. Bu sınır aşıldığında işletme ticari işletmeye dönüşür.

2.3. Devamlılık

• Ticari işletme, süreklilik arz eden faaliyetler bütünüdür.

• Tek seferlik işlemler ticari işletme sayılmaz (örneğin, bir kişinin evini bir defa satması ticari faaliyet değildir).

• Ancak faaliyet mevsimlik de olsa, her yıl tekrar ediyorsa (örneğin yazlık otel işletmeciliği) süreklilik unsuru sağlanır.

2.4. Bağımsızlık

• Ticari işletmenin sahibinin faaliyetleri üzerinde kendi adına ve hesabına hareket etmesi gerekir.

• Bir memurun maaş karşılığı çalışması bağımsızlık unsuru taşımadığından ticari işletme sayılmaz.

• Bağımsızlık, girişimcinin işin riskini ve kararlarını üstlenmesi anlamına gelir.

---

3. Ticari İşletmenin Unsurları – Doktrindeki Ayrım

Doktrinde ticari işletmenin unsurları iki ana başlıkta incelenir:

3.1. Maddi Unsurlar

Maddi unsurlar, işletmenin fiziksel varlıklarını ifade eder:

• Tesis ve ekipman: Mağaza, üretim makineleri, ofis mobilyaları

• Hammadde ve ürün stoku

• Araçlar: Nakliye araçları, teslimat motosikletleri

• Gayrimenkul: İşletme faaliyetlerinde kullanılan binalar, arsalar

3.2. Gayrimaddi Unsurlar

Gayrimaddi unsurlar, işletmenin maddi olmayan fakat ekonomik değeri olan varlıklarıdır:

• Ticaret unvanı (TTK m. 39 vd.)

• Marka ve patent hakları

• Know-how ve ticari sırlar

• Müşteri çevresi

• İtibar (goodwill)

• Lisanslar ve ruhsatlar

---

4. Ticari İşletmenin Hukuki Niteliği

Ticari işletme, Türk hukukunda maddi ve gayrimaddi unsurların bir bütün olarak oluşturduğu malvarlığı topluluğu şeklinde kabul edilir. Bu bütünlük ilkesi gereğince, işletmenin devri, rehni veya kiralanması gibi işlemler, unsurların tamamını kapsar.

• TTK m. 11/3: Ticari işletmenin devri, bir bütün olarak yapılmalıdır.

• Borçlar Kanunu m. 179: Malvarlığı devrinde, aktif ve pasifler birlikte geçer.

---

5. Ticari İşletmenin Unsurlarının Önemi

---

6. Yargıtay Kararları

• Yargıtay 11. HD, 2014/9338 E., 2015/12654 K. → Ticari işletmenin unsurları oluşmadan, TTK hükümleri uygulanamaz.

• Yargıtay 19. HD, 2016/8450 E., 2017/5410 K. → Esnaf faaliyeti sınırının aşılması, ticari işletme niteliğini kazandırır.

---

7. Uluslararası Karşılaştırma

• ABD Hukuku: Ticari işletme kavramı “business” olarak tanımlanır, gelir amacı ve organizasyon unsurları ön plandadır.

• AB Hukuku: Üye ülkelerde ticari işletme kavramı farklı tanımlansa da, genelde gelir amacı ve süreklilik esas alınır.

• Türk Hukuku: Esnaf-tacir ayrımı, ticari işletme kavramının merkezindedir.

---

8. Sonuç

Ticari işletmenin unsurları, hem teorik hem pratik açıdan önemlidir. Gelir sağlama amacı, esnaf sınırını aşma, devamlılık ve bağımsızlık unsurları bir araya geldiğinde, işletme ticari işletme niteliğini kazanır. Bu unsurların oluşması, işletme sahibinin tacir sıfatını kazanmasına ve TTK hükümlerine tabi olmasına yol açar. Dolayısıyla, işletme sahipleri faaliyetlerini planlarken bu kriterleri dikkate almalı, hukuki yükümlülüklerini bilmelidir.

---