Gemilerin Sicile Tescili: Hukuki Dayanak, Şartlar ve Usul

Deniz ticaretinde gemi sicili, gemilerin mülkiyetini, hukuki statüsünü ve üzerindeki hakları belirleyen temel kayıt sistemidir.
Türk hukukunda gemi sicili, hem milli gemi sicili hem de özel siciller aracılığıyla yürütülür ve Türk Ticaret Kanunu (TTK m.941 vd.) ile Gemi Sicil Yönetmeliği hükümlerine tabidir.

---

1. Gemilerin Sicile Tescilinin Hukuki Önemi

Gemi siciline kayıt, gemiye:

• Türk Bayrağı çekme hakkı verir,

• Mülkiyet ve sınırlı ayni hakların (ipotek, rehin vb.) üçüncü kişilere karşı ileri sürülmesini sağlar,

• Gemi üzerinde yapılacak hukuki işlemlere resmiyet kazandırır.

Tescil edilmemiş gemi, ulusal ve uluslararası denizcilik faaliyetlerinde pek çok kısıtlamaya tabidir.

---

2. Tescili Caiz Olan Gemiler

TTK ve Gemi Sicil Yönetmeliği’ne göre tescile caiz olan gemiler şunlardır:

1. Türk Bayrağı çekme hakkına sahip gemiler

   • Malikinin Türk vatandaşı olması,

   • Tüzel kişilerde yönetim organında çoğunluğun Türk vatandaşı olması.

2. Tamamlanmış veya inşası devam eden gemiler

   • İnşa halindeki gemiler için “inşa halinde gemi sicili” tutulabilir.

3. 18 metre ve üzeri uzunluktaki ticaret gemileri

   • Bu gemiler için sicile kayıt zorunludur.

4. Daha küçük gemiler ve tekneler

   • İsteğe bağlı olarak sicile tescil edilebilir.

5. Yabancı gemiler

   • Türk denizcilik mevzuatına uygun şekilde “tahsisli” veya “geçici” tescil ile kaydedilebilir.

---

3. Tescili Caiz Olmayan Gemiler

Tescil imkanı bulunmayan gemiler şunlardır:

• Bayrak çekme hakkına sahip olmayan yabancı gemiler (istisnalar hariç)

• Tamamlanmamış ve sicil için gerekli teknik şartları taşımayan gemiler

• Mülkiyet ve malik bilgileri hukuken belirsiz gemiler

• Bayrak devleti tarafından kayıt yasağı getirilmiş gemiler (kara listede yer alanlar)

---

4. Tescile Yetkili Sicil Müdürlükleri

Gemilerin sicile kaydı Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na bağlı Liman Başkanlıkları nezdinde yapılır.
Her liman başkanlığı kendi yetki alanında Gemi Sicil Müdürlüğü sıfatıyla görev yapar.
Türkiye’de başlıca tescil mercileri:

• İstanbul Liman Başkanlığı

• İzmir Liman Başkanlığı

• Mersin Liman Başkanlığı

• Trabzon Liman Başkanlığı

• Samsun Liman Başkanlığı

• Bodrum, Marmaris, Fethiye gibi bölgesel liman başkanlıkları

---

5. Tescil Usulü

Tescil süreci, başvuru – inceleme – kayıt – belge düzenleme adımlarından oluşur.

5.1. Gerekli Belgeler

• Tescil talep dilekçesi

• Gemi mülkiyetini gösterir belge (satış sözleşmesi, inşa sözleşmesi vb.)

• Tonaj sertifikası (tonilato belgesi)

• Bayrak çekme belgesi (hak kazanıldığını gösterir)

• Kimlik veya ticaret sicil belgeleri

• İpotek veya rehin belgeleri (varsa)

• IMO numarası (varsa)

5.2. İşlem Süreci

1. Başvuru: Yetkili liman başkanlığına yapılır.

2. Belgelerin İncelenmesi: Hukuki ve teknik uygunluk kontrol edilir.

3. Tescil İşlemi: Gemi bilgileri, malik ve ayni haklar sicile işlenir.

4. Sicil Tasdiknamesi Düzenlenmesi: Gemiye resmi sicil numarası ve tescil belgesi verilir.

5. Bayrak Çekme Hakkı: Kayıt tamamlandığında gemi Türk Bayrağı çekebilir.

---

6. Tescil Sonrası Hak ve Yükümlülükler

Bir geminin sicile tescil edilmesi, sadece resmi kaydın oluşturulması ile sınırlı değildir.
Tescil sonrasında gemi sahibi, donatan ve diğer hak sahipleri açısından hem hukuki haklar hem de zorunlu yükümlülükler doğar.
Bu yükümlülüklerin yerine getirilmemesi, sicilin güncelliğini yitirmesine ve bazı hakların kaybına neden olabilir.

---

6.1. Tescilden Doğan Haklar

6.1.1. Mülkiyetin İspatı

• Sicil tasdiknamesinde malik olarak görünen kişi, geminin hukuken sahibi sayılır.

• Bu kayıt, üçüncü kişilere karşı mülkiyetin en güçlü ispat aracıdır.

• Özellikle gemi satışında, sicil kaydı alıcıya güvence sağlar.

6.1.2. Ayni Hakların Tescili ve Korunması

• Gemi üzerinde kurulan ipotek, rehin, haciz gibi ayni haklar ancak sicile tescil ile üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir.

• Sicile işlenmeyen haklar, iyi niyetli üçüncü kişilere karşı geçersiz olabilir.

6.1.3. Türk Bayrağı Çekme Hakkı

• Milli gemi siciline kayıtlı gemiler, Türk Bayrağı çekme hakkını kazanır.

• Bu hak, kabotaj ayrıcalıkları dahil olmak üzere pek çok ticari avantaj sağlar.

6.1.4. Finansman ve Sigorta Kolaylığı

• Bankalar ve finans kurumları, yalnızca sicile kayıtlı gemilere gemi ipoteği karşılığı kredi verir.

• Sigorta şirketleri, resmi kayıtlı gemileri daha düşük primle sigortalar.

---

6.2. Tescilden Doğan Yükümlülükler

6.2.1. Sicil Kaydını Güncel Tutma

• Gemi satışı, malik değişikliği, ipotek tesis edilmesi veya kaldırılması, bayrak değişikliği gibi tüm hukuki işlemler derhal sicile işlenmelidir.

• Bu güncellemeler yapılmazsa, hukuki uyuşmazlıklarda güncel sicil kaydı esas alınır ve bu durum hak kaybına yol açabilir.

6.2.2. Denize Elverişlilik Yükümlülüğü

• Tescilli geminin Denize Elverişlilik Belgesi bulundurması zorunludur.

• Bu belge, periyodik denetimlerde yenilenir; aksi halde gemi seferden men edilebilir.

6.2.3. Bayrak Hakkının Korunması

• Gemi, Türk Bayrağı çekme hakkı için gerekli hukuki ve teknik şartları sürekli olarak sağlamalıdır.

• Malik değişikliği veya şirket yapısındaki değişim, bayrak hakkını etkileyebilir.

6.2.4. Vergi ve Harç Yükümlülükleri

• Sicile kayıtlı gemiler, belirli vergi ve harç yükümlülüklerine tabidir (ör. damga vergisi, tescil harcı).

• Bu yükümlülüklerin yerine getirilmemesi, sicil işlemlerinin durmasına neden olabilir.

6.2.5. Liman Başkanlığı Bildirimleri

• Gemi, sefer dışında uzun süre bekletilecekse veya faaliyeti durdurulacaksa Liman Başkanlığı’na bildirilmelidir.

• Faaliyetin yeniden başlamasında da benzer bildirim yapılır.

---

6.3. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

• • Satış Sonrası Tescil Güncellemesi: Gemi satılmış ancak sicilde malik olarak eski sahip görünüyorsa, alıcı finansman veya sigorta işlemlerinde zorluk yaşayabilir.

  • İpotek Kaydının Kaldırılmaması: Borç ödendiği halde ipotek sicilden düşürülmemişse, gemi üzerinde satış veya yeni kredi alma imkanı kısıtlanır.

  • Bayrak Hakkı Kaybı: Şirket yapısı değişip yönetimde çoğunluk yabancılara geçtiğinde, Türk Bayrağı çekme hakkı otomatik olarak düşebilir.

---

7. Sonuç

Gemilerin sicile tescili, yalnızca hukuki bir zorunluluk değil, aynı zamanda ticari güvenilirliğin ve denizcilik faaliyetlerinin temel dayanağıdır.
Doğru sicil kaydı:

• Mülkiyetin korunmasını,

• Bayrak hakkının kazanılmasını,

• Uluslararası tanınırlığı,

• Finansman ve sigorta imkanlarını
  sağlar.

Tescil yükümlülüğünün yerine getirilmemesi ise hem hukuki hem ticari ciddi yaptırımlar doğurur.

Gözdenur Turna