Geminin Bütünleyici Parçaları ve Eklentileri

Deniz ticareti hukuku, gemiyi yalnızca bir taşıma aracı olarak değil, hukuken tanımlanmış bir bütün olarak ele alır. Bu bütünün içinde bütünleyici parçalar (mütemmim cüz) ve eklentiler (teferruat) kavramları, hem Türk Ticaret Kanunu (TTK) hem de uygulamadaki teknik tanımlarla büyük önem taşır.
Özellikle gemi ipoteği, sigorta, alacaklı hakları ve gemi satışlarında bu kavramların doğru anlaşılması, uyuşmazlıkların önlenmesinde kritik rol oynar.

---

1. Hukuki Çerçeve

Türk Ticaret Kanunu’nun beşinci kitabında (Deniz Ticareti) geminin tanımı yapılırken, geminin bütünleyici parçaları ve eklentileri kavramları da açıklanır.

TTK m. 941 uyarınca:

• Bütünleyici parçalar, geminin çalışabilmesi için zorunlu ve asli unsurlardır. Bunlar gemiden ayrıldığında gemi işlevini kaybeder.

• Eklentiler ise geminin işlevini kolaylaştıran veya değerini artıran, ancak geminin çalışması için zorunlu olmayan varlıklardır.

Bu ayrım, Medeni Kanun’daki mütemmim cüz ve teferruat tanımlarına paraleldir.

---

2. Geminin Bütünleyici Parçaları (Mütemmim Cüz)

Bütünleyici parçalar, geminin denize elverişliliği ve yasal tanımına uygunluğu için zorunlu olan, geminin ayrılmaz unsurlarıdır.

Başlıca Bütünleyici Parçalar:

1. Gövde (Hull)

   • Geminin omurga, borda, baş ve kıç yapılarından oluşan ana iskeleti.

   • Çelik, alüminyum veya kompozit malzemelerden üretilir.

2. Tahrik Sistemi (Main Engine & Propulsion)

   • Ana makineler, pervaneler, şaft sistemleri.

   • Gemi hareketini sağlar.

3. Kumanda ve Seyir Donanımları

   • Dümen, otopilot, pusula, radar, GPS, ECDIS sistemleri.

   • Seyir güvenliği için zorunludur.

4. Yük Taşıma Donanımları

   • Ambar kapakları, vinçler, yükleme-boşaltma mekanizmaları.

5. Yaşam Mahalleri ve Temel Donanımlar

   • Mürettebat kamaraları, köprüüstü, makine dairesi, mutfak, tuvalet sistemleri.

6. Emniyet Donanımları

   • Can filikaları, yangın söndürme sistemleri, acil durum jeneratörleri.

Özellikleri:

• Gemiden ayrıldığında geminin temel işlevini yitirir.

• Geminin mülkiyetiyle birlikte hukuken otomatik olarak bu parçalar da devredilir.

• Gemi ipoteği, bütünleyici parçaları da kapsar.

---

3. Geminin Eklentileri (Teferruat)

Eklentiler, geminin çalışması için zorunlu olmayan; ancak verimliliğini artıran, konfor sağlayan veya özel amaçlara hizmet eden ekipmanlardır.

Başlıca Eklentiler:

1. Yardımcı Makineler ve Jeneratörler

   • Yedek enerji üretimi veya ilave itici sistemler.

2. Özel Yükleme Ekipmanları

   • Konteyner sabitleme aparatları, soğutma üniteleri (reefer).

3. Balıkçılık Donanımları

   • Trol ağları, sonar sistemleri, balık işleme makineleri.

4. Turizm ve Yolcu Hizmetleri Ekipmanları

   • Yüzme havuzu, yatak odası mobilyaları, eğlence sistemleri.

5. Yedek Parça ve Malzeme Depoları

   • Seyir sırasında kullanılmak üzere bulundurulan malzemeler.

6. Ek Navigasyon Sistemleri

   • İkincil radar, ek haberleşme cihazları, uydu telefonları.

Özellikleri:

• Gemiden ayrıldığında geminin temel işlevini bozmaz.

• Gemi mülkiyetine bağlıdır ancak ayrı satış veya rehin konusu olabilir.

• Sigorta poliçelerinde ayrıca belirtilmeleri gerekebilir.

---

4. Hukuki Önemi

a) Gemi İpoteği

• TTK m. 1013 gereğince, gemi ipoteği bütünleyici parçaları otomatik kapsar.

• Eklentiler ise, gemi siciline şerh düşülmüşse ipotek kapsamına girer.

b) Gemi Satışı

• Satışta, bütünleyici parçalar devrin doğal parçasıdır.

• Eklentiler, satış sözleşmesinde belirtilmezse alıcı ile satıcı arasında uyuşmazlık çıkabilir.

c) Sigorta

• Deniz sigortası poliçeleri genellikle hem bütünleyici parçaları hem de eklentileri kapsar, ancak eklentilerde ayrıca beyan şartı aranabilir.

d) Hukuki Uyuşmazlıklar

• Özellikle ikinci el gemi satışlarında, bazı eklentilerin gemiden sökülerek teslim edilmemesi davalara konu olur.

• Yargıtay, eklenti niteliğinde olsa dahi gemi siciline kayıtlı ve sözleşmede belirtilmiş donanımların teslim edilmesi gerektiğine hükmeder.

---

5. Teknik ve Ticari Perspektif

Günümüzde gemiler, sadece zorunlu parçalarla değil, yüksek teknolojili eklentiler ile değer kazanıyor.
Örneğin:

• Akıllı yakıt tüketim sistemleri (Fuel Monitoring)

• Dijital kargo takip sistemleri

• Otonom seyir destek sistemleri

Bu ekipmanlar, geminin piyasa değerini ciddi ölçüde artırırken, satıcı-alıcı veya armatör-sigortacı arasında mülkiyet ve teslim kapsamı konusunda netlik gerektiriyor.

---

6. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

• Teslim Eksiklikleri: Satış sonrası alıcının, sözleşmede yer alan eklentilerin eksik teslim edildiğini iddia etmesi.

• Sigorta Hasar Anlaşmazlıkları: Eklentinin poliçede belirtilmemesi nedeniyle tazminatın reddi.

• İpotek Kapsamı Tartışmaları: Bankaların, eklentilerin ipotek kapsamında olup olmadığı yönünde tereddüt yaşaması.

---

7. Sonuç ve Öneriler

Geminin bütünleyici parçaları ve eklentileri, deniz ticareti hukukunun teknikle iç içe geçmiş konularından biridir.

• Sözleşmelerde hangi ekipmanların gemiyle birlikte teslim edileceği açıkça yazılmalıdır.

• Sigorta poliçelerinde, eklentiler tek tek listelenmelidir.

• Gemi sicil kayıtlarında, eklenti niteliğindeki önemli donanımlar şerh edilmelidir.

Böylece, hem taraflar arasındaki ticari güven korunur hem de hukuki uyuşmazlıklar en aza indirilir.

Gözdenur Turna