Fikri Mülkiyet Haklarının Dijital Ortamda Korunması: Telif Hakkı mı, Patent mi?

Giriş

Dijitalleşmenin hız kazandığı günümüzde, fikri mülkiyet haklarının korunması hiç olmadığı kadar önem kazanmıştır. Yazılımlar, dijital tasarımlar, veritabanları, yapay zekâ çıktıları ve mobil uygulamalar gibi dijital varlıklar, hem ekonomik hem de stratejik değer taşımaktadır. Bu varlıkların hangi hukukî rejimle korunacağı ise sıklıkla karıştırılmaktadır: Telif hakkı mı, patent mi? Bu sorunun cevabı, eserin niteliğine, yaratım sürecine, yenilik unsuruna ve kullanım biçimine göre değişiklik göstermektedir.

Bu yazıda, dijital içeriklerin telif hakkı ve patent koruması rejimleri açısından farkları, uygulamadaki sınırlar ve hangi durumlarda hangi koruma yolunun tercih edilmesi gerektiği ayrıntılı olarak incelenecektir.

1. Telif Hakkı Nedir? (FSEK Kapsamı)

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) uyarınca telif hakkı, sahibine eseri üzerinde maddi ve manevi haklar tanır. Telif hakkı:

• Otomatik doğar (başvuru gerekmez),
• Koruma süresi eser sahibinin hayatı + 70 yıldır,
• Yazılım, grafik tasarım, dijital içerik gibi eserler kapsam dahilindedir.

Telif Hakkı Kapsamında Korunan Dijital Unsurlar:

• Bilgisayar programları
• Web sitesi arayüzleri
• Grafik, logo ve çizimler
• 3D modeller, animasyonlar
• Video içerikleri ve ses dosyaları

2. Patent Nedir? (6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu Kapsamı)

Patent, bir buluşun yenilik, buluş basamağı ve sanayiye uygulanabilirlik kriterlerini taşıması hâlinde sahibine verilen tekel hakkıdır.

Patent koruması:

• Tescil ile doğar (TÜRKPATENT’e başvuru zorunludur),
• 20 yıl süre ile geçerlidir,
• Teknolojik çözümleri ve işleyişi korur.

Dijital Ortamda Patentle Korunabilecek Unsurlar:

• Algoritma temelli sistemler
• Kriptografi ve veri işleme yöntemleri
• Yapay zekâ işlem protokolleri
• Blockchain tabanlı yazılım mimarileri

Yazılımın kendisi genellikle patentlenemez; ancak yazılımın işleyişine ilişkin yöntem/teknik çözüm patent koruması altında olabilir.

3. Telif Hakkı mı, Patent mi? Kriterler

Kriter	Telif Hakkı	Patent
Başvuru Zorunluluğu	Hayır	Evet
Koruma Süresi	Ömür + 70 yıl	20 yıl
Koruma Kapsamı	İfade biçimi	Teknik fikir/yöntem
Hedef	Sanat, edebiyat, yazılım	Teknik buluş
Koruma Başlangıcı	Eser yaratıldığında	Tescil sonrası
Tipik Uygulama	Kod, tasarım, görsel	İşleyiş yöntemi, algoritmik çözüm

4. Karşılaştırmalı Uygulamalar: ABD ve AB Yaklaşımları

ABD’de “software patent” rejimi daha geniştir. Özellikle iş metodu içeren yazılımlar, USPTO nezdinde patentlenebilir.

AB’de ise “bilgisayar programları patentlenemez” prensibi vardır. Ancak teknik bir katkı sunan yazılımların patentlenmesine sınırlı olarak izin verilir.

Türkiye’de AB uyum süreci çerçevesinde yazılımın teknik yönü patentlenebilirken, yazılımın kendisi telif hakkı koruması altındadır.

5. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

• Telif hakkı ile korunan yazılımın işleyişi kopyalanırsa teknik koruma zayıf kalır.
• Patent başvuruları uzun sürer ve maliyetlidir.
• Yapay zekâ tarafından oluşturulan eserlerde hak sahibi kim olacak? (Tartışmalıdır.)
• Birçok dijital içerik hem patent hem telif hakkı ile örtüşebilir; bu durumda melez koruma stratejileri uygulanmalıdır.

6. Yargı Kararları

Yargıtay 11. HD, 2018/7742 E., 2019/3346 K.

“Yazılım üzerinde yapılan değişikliklerin eserin özgünlüğünü ihlal etmeyecek şekilde olması gerekir. Kod yapısı koruma kapsamındadır.”

Danıştay 13. D., 2017/2864 E., 2019/3021 K.

“Patentle korunan yazılım temelli sistemin izinsiz kullanımı, sadece telif değil aynı zamanda sınai mülkiyet hakkı ihlalidir.”

7. Şirketler İçin Stratejik Yaklaşım

• Hibrit koruma modeli oluşturulmalı,
• Yazılım geliştiricilerle FSEK uyumlu sözleşmeler yapılmalı,
• Ar-Ge ve yazılım faaliyetleri için patent başvuru süreçleri başlatılmalı,
• Şirket içi eğitimlerle FSEK ve SMK farkı anlatılmalı.

 Sonuç ve Değerlendirme

Dijital çağda fikri mülkiyet koruması, sadece bir hak arama aracı değil, aynı zamanda ticari rekabet gücünün en önemli bileşenidir. Telif hakkı ve patent arasındaki farkı doğru anlamak, geliştirilen dijital içeriğin niteliğine uygun koruma stratejisi belirlemek, özellikle yazılım şirketleri, start-up’lar ve Ar-Ge merkezleri için vazgeçilmezdir.

Stj.Öğr. Esmanur AKTAŞ