Çarter (Charter) Sözleşmelerinden Doğan Uyuşmazlıklar: Teslim, Yükleme ve Kira Sorunları

1. Giriş

Deniz taşımacılığı alanında gemi kiralama sözleşmeleri, ticari ilişkilerde sıkça karşılaşılan ve önemli ekonomik sonuçlar doğuran hukuki işlem türlerindendir. Gemi kiralama işlemleri genellikle çarter sözleşmeleri ile gerçekleştirilir. Ancak bu sözleşmelerin uygulanması sırasında, taraflar arasında çeşitli uyuşmazlıklar ortaya çıkabilmektedir. Bu yazıda, gemi teslimi, yük yükleme ve kira ödemesi gibi kritik unsurların yerine getirilmemesi veya eksik ifa edilmesi durumlarında doğan hukuki sorunlar ve çözüm yolları değerlendirilecektir.

2. Çarter Sözleşmesinin Tanımı ve Türleri

Çarter sözleşmesi, bir gemi sahibi ile bir çarterer (kiracı) arasında akdedilen ve geminin tamamının veya bir bölümünün, belirli bir süre veya sefer için kullanıma bırakılmasını içeren sözleşmedir. Genel olarak üç ana türde düzenlenir:

• Sefer Çarteri (Voyage Charter): Geminin belirli bir sefer için kiralanmasıdır. Navlun üzerinden ödeme yapılır.

• Zaman Çarteri (Time Charter): Geminin belli bir süreyle kiralanmasıdır. Kira günlük olarak ödenir.

• Tam Çıplak Çarter (Bareboat/Demise Charter): Geminin tüm yönetimiyle birlikte kiracıya bırakılmasıdır.

Bu sözleşmelerin her biri farklı yükümlülükleri ve sorumlulukları beraberinde getirir.

3. Gemi Zamanında Teslim Edilmezse

Zaman veya sefer çarterinde, geminin sözleşmede kararlaştırılan tarihte ve yerde hazır edilmesi, gemi sahibinin temel borçlarından biridir. Teslimdeki gecikmeler:

• Çartererin yükü zamanında yükleyememesine,

• Navlun sözleşmesinin iptaline,

• Alternatif gemi kiralamaya ve zarar doğmasına neden olabilir.

🔹 Yargıtay 11. HD, 2016/9752 E., 2017/13415 K.
“Taraflar arasında kararlaştırılan teslim tarihine uyulmaması, çarter sözleşmesinin esaslı ihlali olup, tazminat talebine haklı gerekçe teşkil eder.”

Hukuki Sonuçlar:

• Tazminat talebi (gecikme zararı, alternatif taşıma gideri),

• Sözleşmenin feshi,

• Cezai şart uygulanması (sözleşmede varsa).

4. Geç Teslim (Delay in Delivery)

Teslimdeki gecikme, gemi sahibinin ihmalinden veya kontrolü altındaki sebeplerden kaynaklanıyorsa kusurlu kabul edilir. Ancak, mücbir sebep (doğal afet, grev, savaş vs.) nedeniyle gecikme oluşmuşsa, bu durum sorumluluğu kaldırabilir.

Önemli Nokta:
Zaman çarterinde gemi, çalışır ve seyre elverişli şekilde teslim edilmelidir. Aksi halde, gecikme doğmasa bile eksik ifa söz konusu olur.

5. Yükün Yüklenmemesi veya Eksik Yüklenmesi

Sefer çarterlerinde çarterer, yükü temin ve yükleme borcu altındadır. Sözleşmede belirtilen yükleme zamanında yük temin edilmezse:

• Gemi sahibi, bekleme süresi (laytime) sonrasında demuraj ücreti talep edebilir.

• Çarterer yükü tamamen yüklemezse, sözleşmede kararlaştırılan minimum navlun bedeli (deadfreight) talep edilebilir.

🔹 TTK m.1142
“Navlun sözleşmesinde kararlaştırılan yükleme süresi aşıldığında, gönderici veya kiracı gecikme tazminatı ödemekle yükümlüdür.”

Hukuki Sonuçlar:

• Demuraj (gemi bekleme ücreti),

• Deadfreight (taşınmayan yük için navlun),

• Sözleşmenin feshi ve tazminat.

6. Kira Ödenmemesi (Non-Payment of Hire)

Zaman çarterinde gemi kiracısı, geminin çalışır halde sunulması karşılığında kira ödemekle yükümlüdür. Kira ödemelerinin yapılmaması halinde:

• Gemi sahibi kira borcu için alacak davası açabilir.

• Sözleşme açık hüküm içeriyorsa, derhal fesih hakkı doğar.

• Faiz ve cezai şart uygulanabilir.

🔹 Yargıtay 11. HD, 2015/3878 E., 2016/2956 K.
“Kira ödemelerinin sözleşmeye aykırı olarak geciktirilmesi, gemi sahibine sözleşmeyi tek taraflı fesih ve tazminat talebi hakkı tanır.”

İcra Takibi:
Kira bedeli belirli ve fatura ile ispatlanabilir nitelikteyse, doğrudan ilamsız takip yoluyla tahsilat mümkündür.

7. Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları

Çarter sözleşmesinden doğan ihtilaflarda, taraflar arasında çoğunlukla şu yollar izlenir:

• İhtiyati tedbir (özellikle geminin bağlanması),

• Tahkim (özellikle Londra Denizcilik Tahkim Kurumu – LMAA),

• Asliye Ticaret Mahkemesi’nde alacak/tespit davası,

• Ceza şartı tahsili veya zararın ispatı yoluyla tazminat davası.

8. Sonuç ve Değerlendirme

Çarter sözleşmeleri, taraflar arasında dikkatle müzakere edilmesi ve yazılı olarak düzenlenmesi gereken teknik ve ticari metinlerdir. Sözleşmede açık hüküm bulunmayan veya yoruma açık ifadeler, uygulamada ciddi uyuşmazlıklara yol açmaktadır. Bu bağlamda;

• Gemi teslimi zamanında ve seyre elverişli şekilde yapılmalı,

• Yük yükleme süreleri, liman koşulları göz önünde bulundurularak belirlenmeli,

• Kira ödeme vadeleri açık ve net olmalı,

• Demuraj, deadfreight ve cezai şart hükümleri detaylı olarak düzenlenmelidir.

Taraflar arasında çıkabilecek hukuki uyuşmazlıklarda, ticaret hukuku ve deniz ticareti alanında uzman bir avukattan destek alınması, hem maddi kayıpları hem de süreçsel riskleri en aza indirecektir.