Pandemi Sonrası Uzaktan Çalışma ve Çalışan Hakları: İş Hukukundaki Yeni Düzenlemeler

 

 

COVID-19 pandemisi, iş hayatında köklü değişikliklere yol açarak uzaktan çalışma modelini birçok sektör için zorunlu hale getirdi. Pandemi sonrası dönemde de uzaktan çalışma, özellikle beyaz yakalılar arasında yaygın bir uygulama olarak kalmaya devam ediyor. Bu değişim, iş hukuku açısından yeni düzenlemelere ihtiyaç duyulmasını beraberinde getirdi. Uzaktan çalışmanın çalışan haklarına etkisi, işverenin yükümlülükleri ve bu çalışma modeline dair getirilen yeni hukuki düzenlemeler tartışılmaya değer konular arasında yer almaktadır.

Bu makalede, Türkiye’de iş hukukunun uzaktan çalışma düzenlemeleri, çalışan haklarına etkileri ve pandemi sonrası getirilen yeni düzenlemeler hukuki açıdan incelenecektir.

Uzaktan Çalışmanın Hukuki Çerçevesi

Uzaktan çalışma, bir iş sözleşmesi kapsamında işçinin işverenin iş yerinden bağımsız olarak, dijital araçlar kullanarak görevlerini yerine getirdiği çalışma modelidir. Türkiye’de uzaktan çalışma, 4857 Sayılı İş Kanunu’na 2016 yılında eklenen 14. madde ile düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, iş sözleşmesi yaparken işçinin görevlerini nerede yerine getireceği taraflarca kararlaştırılabilir ve uzaktan çalışma da bu bağlamda hukuki bir zemine kavuşmuştur.

Uzaktan çalışmanın temel unsurları şunlardır:

– Çalışma yeri: İşçinin, işverenin iş yerinden bağımsız bir yerden iş yapması.
– İşin niteliği: İşçinin, uzaktan çalışmaya uygun bir iş yürütmesi. Her iş uzaktan yapılamaz, bu nedenle uzaktan çalışma için işin niteliği önemlidir.
– Dijital araçlar: Uzaktan çalışmada dijital araçlar ve teknolojinin kullanımı zorunludur.

Pandemi Sonrası Getirilen Düzenlemeler

Pandemi süreci, uzaktan çalışmanın yaygınlaşmasını hızlandırırken, bu modele ilişkin hukuki düzenlemelerin eksikliklerini de ortaya çıkardı. Pandemi sonrası dönemde, uzaktan çalışmanın sürekli hale gelmesi ile birlikte bazı yeni düzenlemeler ve uygulamalar gündeme gelmiştir.

1. Uzaktan Çalışmaya İlişkin Yönetmelik (2021):
10 Mart 2021 tarihinde yayımlanan Uzaktan Çalışma Yönetmeliği, uzaktan çalışmanın usul ve esaslarını belirleyerek bu çalışma modeline ilişkin daha net bir çerçeve çizmiştir. Yönetmelikte, işverenin ve işçinin hakları ve yükümlülükleri detaylandırılmıştır.

2. İş Sözleşmesinde Uzaktan Çalışmanın Düzenlenmesi:
Uzaktan çalışmaya geçişin iş sözleşmesinde açıkça belirtilmesi gereklidir. İşçi ve işveren arasında yapılacak sözleşmede, çalışmanın nerede yapılacağı, kullanılacak araç ve gereçlerin nasıl temin edileceği ve masrafların nasıl karşılanacağı düzenlenmelidir.

3. İş Sağlığı ve Güvenliği Sorumlulukları:
Uzaktan çalışmada da işverenin iş sağlığı ve güvenliği yükümlülükleri devam eder. İşveren, çalışanının sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamına sahip olmasını sağlamakla yükümlüdür. Yönetmelikte işverenin, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili işçiyi bilgilendirme yükümlülüğü detaylandırılmıştır.

4. İşin Yapılması İçin Gerekli Araçların Sağlanması:
İşveren, uzaktan çalışmada işin yapılabilmesi için gerekli araç ve gereçleri sağlamakla yükümlüdür. İşveren ile işçi arasında yapılacak sözleşmede, hangi ekipmanların işverence temin edileceği açıkça belirtilmelidir. Ancak bazı durumlarda işveren, bu araçların işçi tarafından sağlanmasını talep edebilir, bu durumda işveren gerekli masrafları karşılamakla yükümlüdür.

5. Fazla Mesai ve Çalışma Saatlerinin Düzenlenmesi:
Uzaktan çalışmada işçinin çalışma saatlerinin düzenlenmesi büyük önem taşır. İş Kanunu’nun 63. maddesine göre, uzaktan çalışan işçinin de haftalık çalışma süresi 45 saat ile sınırlıdır. Fazla mesai yapılması durumunda işverenin işçiye ek ücret ödeme zorunluluğu devam eder. Uzaktan çalışmada fazla mesai sorunu, esnek çalışma saatleri nedeniyle sıkça karşılaşılan bir durumdur. Bu nedenle işverenin, çalışma saatlerini açıkça belirlemesi ve fazla mesainin sınırlarını çizmesi gerekmektedir.

Çalışan Hakları ve Uzaktan Çalışmanın Etkileri

Uzaktan çalışma modeli, çalışanların haklarını nasıl etkiler? Bu soruya yanıt verebilmek için işçinin temel haklarına bakmak gereklidir. Çalışma süresi, ücretlendirme, dinlenme hakları ve iş sağlığı-güvenliği gibi konular uzaktan çalışma modelinde yeniden ele alınmaktadır.

1. Eşit Muamele Hakkı:
Uzaktan çalışan işçiler, ofiste çalışan işçilerle aynı haklara sahiptir. İşveren, uzaktan çalışan işçileri ayrımcılığa maruz bırakamaz. İş Kanunu’nun 5. maddesi uyarınca, işçiler arasında eşit davranma yükümlülüğü bulunmaktadır.

2. Ücret ve Fazla Mesai Hakkı:
Uzaktan çalışan işçilerin ücretleri, ofiste çalışan işçilerle aynı olmak zorundadır. Çalışanların maaşlarının ödenmesi, fazla mesai ücretlerinin takibi ve denetlenmesi, uzaktan çalışma modelinde işverenin sorumluluğundadır.

3. İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkı:
İş sağlığı ve güvenliği hakkı, uzaktan çalışan işçiler için de geçerlidir. Uzaktan çalışmada işveren, iş sağlığı ve güvenliği risklerini değerlendirip çalışanları bilgilendirmekle yükümlüdür. Ayrıca, işverenin sağladığı ekipmanların güvenliği de işverenin sorumluluğundadır.

4. Kişisel Verilerin Korunması:
Uzaktan çalışma modelinde, işçinin kişisel verilerinin korunması, işverenin sorumluluğundadır. İşveren, işçinin işini yürütürken topladığı kişisel verilerin gizliliğini sağlamak zorundadır. Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) kapsamında işverenin veri güvenliği yükümlülüğü uzaktan çalışma için de geçerlidir.

5. İşten Çıkarma ve İş Güvencesi:
Uzaktan çalışan işçilerin iş güvencesi hakları, ofiste çalışan işçilerle aynıdır. İşveren, uzaktan çalışan işçileri keyfi şekilde işten çıkaramaz ve iş sözleşmesinin feshi için geçerli sebepler sunmalıdır.

Pandemi Sonrası Uzaktan Çalışma Modelinin Geleceği

Pandemi sonrası dönemde, uzaktan çalışmanın kalıcı bir model haline gelmesi birçok işletme tarafından benimsenmiştir. Uzaktan çalışma, işçilerin iş-özel yaşam dengelerini iyileştirirken işverenler için maliyet avantajları da sağlamaktadır. Ancak, bu çalışma modelinin yaygınlaşmasıyla birlikte yasal düzenlemelere duyulan ihtiyaç artmıştır. Gelecekte uzaktan çalışma ile ilgili daha detaylı düzenlemelerin yapılması ve iş sağlığı, güvenliği ve fazla mesai gibi konuların daha kapsamlı şekilde ele alınması beklenmektedir.

Sonuç

Uzaktan çalışma, pandemi sonrası dönemde iş hukukunun en önemli konularından biri haline gelmiştir. Çalışan hakları ve işverenin yükümlülükleri, bu yeni çalışma modeline uygun şekilde yeniden düzenlenmiştir. Türkiye’de 2021 yılında yayımlanan Uzaktan Çalışma Yönetmeliği, iş hukuku açısından uzaktan çalışmanın yasal zeminini daha da güçlendirmiştir. Ancak, uzaktan çalışma ile ilgili gelecekte daha fazla hukuki düzenleme yapılması ve bu düzenlemelerin işçi-işveren ilişkilerinde dengeyi koruması büyük önem taşımaktadır.