Zilyetliğin Korunması

Zilyetliğin Korunması: Kuvvet Kullanma, Zilyetlik Davaları ve Taşınmaz Zilyetliğinin İdari Yollarla Korunması

Özet:

Zilyetlik, Türk Medenî Kanunu’nda (TMK) korunmaya değer müstakil bir hak durumudur. Koruma üç eksende işler: (1) Fiilî koruma (kuvvet kullanma): anlık gasp/saldırıya orantılı ve derhâl tepki; (2) Adlî koruma (zilyetlik davaları): saldırının önlenmesi ve iade/istirdat için Sulh Hukuk Mahkemesi’nde, sıkı sürelerle (çoğunlukla öğrenmeden itibaren 60 gün, her hâlde 1 yıl); (3) İdarî koruma: taşınmaz zilyetliğine tecavüzün kaymakam/vali kararıyla 3091 sayılı Kanun çerçevesinde süratle önlenmesi. Uygulamada mülkiyet uyuşmazlığı derinlemesine incelenmez; son fiilî hâkimiyet ve haksız müdahale esas alınır.

1) Zilyetliğe Kısa Giriş: Neden Bu Kadar Önemli?

Zilyetlik (fiilî hâkimiyet) yalnızca malike özgü değildir; kiracı, emanetçi, rehinli alacaklı, çoban, bekçi gibi kişiler de zilyettir.
Hukukumuz, kamu düzeni ve barış için fiilî düzeni korur: Kim son fiilî hâkimse, o kişinin huzuru çabuk ve basit usullerle güvence altına alınır.
Bu yüzden zilyetlik korumasında mahkeme genellikle mülkiyeti tartışmaz; “son zilyet kim?”, “müdahale var mı?”, “haksız mı?” sorularıyla sınırlı bakar.
Koruma mal/hak devri sonucunu otomatik yaratmaz; zilyetlik davasını mülkiyet davasıyla (örneğin elatmanın önlenmesi–TMK 683 temelli) karıştırmamak gerekir.

2) Koruma Yollarının Büyük Haritası

Fiilî (kendiliğinden) koruma – Kuvvet Kullanma
Zilyet, ani ve haksız saldırı/gaspı derhâl ve ölçülü kuvvetle defedebilir ya da kaçırılan malı sıcak iz içinde geri alabilir.
Adlî koruma – Zilyetlik Davaları
- Gasp/İade (istirdat) davası: Malı fiilen geri alma, zilyetliğin iadesi.
- Saldırının önlenmesi (müdahalenin meni): Devam eden/ tekrar eden müdahaleyi durdurma.
- Tespit ve yasaklama talepleri eşlik edebilir.
  Süreler sıkıdır; öğrenmeden 60 gün, her hâlde 1 yıl tipik sınırdır. Görevli mahkeme Sulh Hukuktur.
İdarî koruma – Taşınmaz zilyetliği için 3091 sayılı Kanun
Kaymakam/Vali başvuru üzerine, taşınmaz zilyetliğine tecavüzü süratle önler veya iade eder. Tapu/mülkiyet derinlemesine tartışılmaz; son fiilî durum korunur. Başvuru süreleri öğrenmeden 60 gün, her hâlde 1 yıl olup hak düşürücüdür.

3) Fiilî Koruma: Kuvvet Kullanma (TMK çerçevesinde)

3.1. Hukukî Dayanak ve Mantık

1. Savunma hakkı

Madde 981 – Zilyet, her türlü gasp veya saldırıyı kuvvet kullanarak defedebilir.

Zilyet, rızası dışında kendisinden alınan şeyi taşınmazlarda el koyanı kovarak, taşınırlarda ise eylem sırasında veya kaçarken yakalananın elinden alarak zilyetliğini koruyabilir. Ancak, zilyet durumun haklı göstermediği derecede kuvvet kullanmaktan kaçınmak zorundadır.

TMK, zilyede ani ve haksız saldırıya karşı derhâl ve ölçülü karşı koyma yetkisi tanır. Bu, “haklı kendi yardım”ın özel görünümüdür: Devlet makamlarına ulaşmak imkânsız ya da gecikince tehlikeli ise, zilyet yerinde ve gerektiği kadar güç kullanarak fiilî düzeni geri kurabilir.

3.2. Şartlar

Haksız saldırı veya gasp mevcut olmalı (ör. depo kapısının kırılması, tarla çitlerinin sökülmesi, park hâlindeki aracın zorla alınması).
Müdahale hemen başlamış/başlamak üzere olmalı; geçmiş saldırılara sonradan misilleme yasaktır.
Orantı şartı: Kullanılan kuvvet, saldırıyı def edecek kadar olmalı; aşırı güç hukuka aykırı sonuçlar doğurabilir.
Sıcak iz/derhâl iade: Kaçırılan taşınırın hemen peşinden koşulup geri alınması mümkündür; gecikme arttıkça fiilî korumadan adlî/idari yollara kaymak gerekir.

3.3. Sınırlar ve Riskler

Orantısız güç kullanılırsa, hem tazminat hem de cezai sorumluluk doğabilir.
Konut dokunulmazlığı, beden dokunulmazlığı, mala zarar verme gibi TCK boyutları hesaba katılmalı; çatışmayı büyütmek yerine derhal kolluk çağrılmalıdır.
Profesyonel yaklaşım: Olay anı video, fotoğraf, GPS logları, komşu tanıkları, kolluk çağrı kayıtları ile belgelensin; sonrasında ihtiyati tedbir ve/veya zilyetlik davası açılarak hukuki zırh tamamlanır.

3.4. Örnek Senaryolar

Otoparkta aracın çekilmesi: Çekici personeli haksızsa, aracın fiilen ayrılmasına orantılı fiziksel engel (ör. tekerlek kilitli ise ödeme dayatmasına karşı çağrı/tespit) ve polis çağrısı, akabinde zilyetlik davası.
Tarım arazisinde çit sökümü: Derhâl müdahale + keşif için kolluk tutanağı + 3091 başvurusu (taşınmaz olduğundan sürat için idari yol) + gerekirse müdahalenin meni davası.

4) Adlî Koruma: Zilyetlik Davaları

4.1. Temel İlkeler

Konu: Zilyede yönelen gasp (tam mahrum bırakma) veya saldırı/engel (fiilî tasarrufu zorlaştırma/engelleme).
İnceleme sınırı: Mahkeme mülkiyeti derinlemesine tartışmaz; son fiilî hâkimiyet ve haksız müdahale var mı, ona bakar.
Amaç: Fiilî düzeni hızla yerine koymak; bu nedenle yargılama basit ve seri yürür.

4.2. Dava Türleri ve Tipik Talepler

Gasp/İade (İstirdat) Davası
- Taşınır veya taşınmaz zilyedinden zorla veya hileyle alınmışsa iade istenir.
- İhtiyaten teslim/teslimden kaçınanın zor kullanılarak çıkarılması gibi talepler de gündeme gelebilir.
Saldırının Önlenmesi (Müdahalenin Men’i) Davası
- Saldırı devam ediyorsa veya tekrar ihtimali varsa açılır.
- Tel örgünün sürekli kaldırılması, ortak geçidin sürekli kapatılması, işyerinin girişine araç park edilerek engellenmesi gibi vakıalar tipiktir.
Tespit / Yasaklama
- “Davacının taşınmazda zilyet olduğunun tespiti” ve “davalının yeniden el atmasının yasaklanması” talebi, men davasına eşlik eder.

Süreler: Uygulamada zilyetlik davaları için öğrenmeden itibaren 60 gün, her hâlde 1 yıl sınırı temel kabul görür. Gecikme, davanın zilyetlik davası niteliğini zayıflatır ve dosya mülkiyet davası boyutuna kayabilir.

4.3. Görevli–Yetkili Mahkeme

Görevli: Sulh Hukuk Mahkemesi.
Yetkili: Kural olarak taşınmazın bulunduğu yer, taşınırlarda ise davalının yerleşim yeri veya haksız fiilin işlendiği yer mahkemesi.

4.4. İspat ve Delil Stratejisi

Son zilyetlik: Kira kontratı, teslim–tesellüm, abonelik, fatura adresleri, GPS/IoT kayıtları, işyeri kamera görüntüleri, uydu fotoğrafları (imar/çit/sürüm izleri), kolluk tutanakları.
Haksız müdahale: İhtarname, KEP, WhatsApp konuşmaları (delil sözleşmesi/HTS), tanık, keşif, bilirkişi.
İhtiyati tedbir: Kapı/çit/hatta “eski hâle iade” tedbirleri; delil karartmayı engeller.
Dilekçe tekniği: Mülkiyet tartışmasına girmeden vakıa kronolojisi, “son zilyet ben idim” ve “şu tarihte şu şekilde saldırı oldu” vurgusu.

4.5. Yargılama Usulü ve Hız

Basit yargılama usulü esastır; hâkim incelemesi dar tutulur, uyuşmazlık genelde keşif ve tanık ile çözülür.
Mahkeme, çoğu dosyada “daha önce kim fiilen tasarruf ediyordu ve müdahale haksız mı?” sorularıyla hüküm kurar.

4.6. Yargıtay’dan Özlü İlkeler (Özet)

Zilyetlik davaları nispi korumadır: Mülkiyeti ispat etmeye gerek yoktur; tartışma fiilî hâkimiyet çerçevesinde kalır.
Birlikte/paylı zilyetlik: Ortaklardan biri diğerini fiilen dışlayamaz; “ortak alan” rejimi titizlikle incelenir.
Devamlılık: Aralıklı kullanım bile işin niteliğine göre zilyetliği koruyabilir (örn. mevsimlik tarla sürümü).
İspat yükü: Son zilyetliği iddia eden, uygun delille ortaya koyar; karşı taraf hukuka uygun bir tasarruf yetkisi ispat edemezse, müdahale haksız sayılır.

4.7. Pratik Örnekler

Komşunun geçidi kapatması: Men davası + geçidin açık tutulması yönünde tedbir; ileride mülkiyet/irtifak tescili ayrı.
Kiralananın zorla boşaltılması: Kiracı son zilyet; müdahale haksız. İade/men + gerekirse ceza soruşturmasına başvuru.
İşyerine zorla girilmesi: Kamera kayıtları ve kolluk tutanağıyla desteklenen iade/men; ayrıca haksız fiil tazminatı.

5) İdarî Koruma: Taşınmaz Zilyetliğinin 3091 sayılı Kanun’la Korunması

5.1. Amaç ve Kapsam

3091 sayılı Kanun, taşınmaz zilyetliğine (arsa, tarla, bina, bağ, bahçe) yapılan tecavüzleri süratle önlemek için idareye (kaymakam/vali) derhâl müdahale yetkisi verir. Bu bir mülkiyet incelemesi değil, zilyetlik korumasıdır.

5.2. Başvuru Şartları

Son fiilî zilyet siz olmalısınız (kiracı/işleten olabilir).
Tecavüz (fiilî dışlama/engel) yeni olmalıdır.
Süreler çok kritiktir: Öğrenmeden itibaren 60 gün, her hâlde 1 yıl içinde başvurulmalıdır (hak düşürücü).

5.3. Başvuru Yeri ve Usul

Başvuru merci: Kaymakamlık (ilçede) veya Valilik (ilde).
İstenen belgeler: Kimlik, taşınmaza ilişkin bilgi (parsel/koordinat/adres), son zilyetliği gösteren deliller (abonelik, ecrimisil, kira sözleşmesi, tarımsal destek başvuruları, vergi, foto/video), tecavüz tarihi ve anlatımı.
İnceleme: Memur/kolluk marifetiyle mahallinde keşif, tarafların dinlenmesi, tutanak.
Karar: Tecavüzün men’i (önlenmesi) ve gerekirse iade (eski hâle döndürme) yönünde idarî işlem.

5.4. Uygulama ve Zorlama

Karar, kolluk zoruyla hemen uygulanır; işgalci çıkartılır, çit/kapı eski hâline getirilir.
Karara uyulmaması idari yaptırım/cezai süreç doğurabilir; yürütmenin durdurulması talebi idari yargıda değerlendirilebilir.

5.5. Yargı Yolu ve İlişki

3091 uyarınca verilen karar idari işlem niteliğindedir; itiraz idare mahkemesinde iptal davası yoluyla yapılır.
İdari koruma, adli zilyetlik davasına engel değildir: Bir yandan Sulh Hukuk’ta men/istirdat davası da açılabilir.
İdari karar, adli yargıda delil olarak sunulabilir; ancak mülkiyet nihai olarak adli yargıda çözümlenir.

5.6. Uygulamada Sık Hatalar ve İptal Sebepleri

Süreyi kaçırma: 60 gün/1 yıl kaçırılırsa idari koruma düşer.
Mülkiyet tartışmasına sapma: İdare, tapu kimin diye derin inceleme yapamaz; yaptığı takdirde işlem iptal edilebilir.
Yetersiz keşif/tutanak: Mahallinde yeterli tespit yapılmaması, tarafların layıkıyla dinlenmemesi usul zaafıdır.
Yanlış taraf: Fiilen müdahale eden kişi/şirket yerine malikin muhatap alınması; kararın icrası zorlaşır.

6) Strateji: Hangi Yolda, Ne Zaman İlerlemeli?

6.1. Aşama 1 – Acil Durum Yönetimi

Şiddeti durdurun: Çatışmayı tırmandırmayın; kolluk çağırın.
Delilleri toplayın: Video/foto, tarih–saat–konum içeren kayıtlar, tanık listesi, kolluk tutanağı.
İhtar: KEP/Noter ihtarıyla haksız müdahalenin derhâl sona ermesi istensin.

6.2. Aşama 2 – Yargısal/İdarî Başvuru

Taşınmazsa ve süre uygunsa: 3091 başvurusunu derhâl yapın (60 gün/1 yıl).
Eşzamanlı: Sulh Hukuk’ta müdahalenin men’i/istirdat davası + ihtiyati tedbir.
Taşınırsa: İade/istirdat davası ve (mümkünse) sıcak iz içinde fiilî iade; ayrıca ceza boyutu (hırsızlık, mala zarar).

6.3. Aşama 3 – Uzun Vadeli Kalıcı Çözüm

Mülkiyet/irtifak sorunları varsa, zilyetlik dosyası sonuçlandıktan sonra tapu yönünden kalıcı dava/tescil süreci.
Komşuluk hukuku: Geçit ihtiyacı kalıcıysa irtifak tesisi; “geçici zilyetlik barışı”nı “kalıcı aynî çözüm”e dönüştürün.

7) Dilekçe ve Delil Tasarımı için Pratik Rehber

7.1. Dava Dilekçesinde Olmazsa Olmazlar

Vakıa Kronolojisi: “Son fiilî zilyet bendim; … tarihinde … şekilde müdahale oldu.”
Süre: Müdahalenin öğrenildiği tarih ve başvuru tarihleri açıkça yazılsın (60 gün/1 yıl vurgusu).
Hukuki Nitelendirme: Mülkiyet tartışmasına girmeden zilyetlik koruması çerçevesi; men/istirdat talebinin sınırları.
Delil Listesi: KEP, video, keşif, bilirkişi, abonelik, uydu görüntüsü, drone foto, tanıklar.
Tedbir Talebi: “Eski hâle iade”, “geçidin açık tutulması”, “çitin kurulması/korunması” gibi somut ve icra kabiliyeti yüksek tedbir.
Yasaklama: Tekerrür ihtimali varsa yeniden el atmanın yasaklanması.

7.2. Delillerin Sunumu ve Sunuş Tekniği

Zaman damgası: Delillerde tarih-saat okunur olsun; ekran görüntülerinde EXIF/metadata korunmalı.
Harita/Koordinat: Parsel/uydu görsellerinde krokili işaretleme; keşfe ön çalışma.
Tanık Dizilimi: Sadece “duyan” değil “gören” tanık; rolleri ve algıladıkları hususlar tek tek özetlenmeli.

8) Örnek Uyuşmazlıklar ve Çözüm Yolları

8.1. Apartman Otoparkında Yer İşgali

Sorun: Yönetici, kiracının araç yerini başkasına tahsis ediyor.
Çözüm: KEP + müdahalenin men’i davası; idari yol uygulanmaz (taşınmaz ortak alan ama zilyetlik ihtilafı adlidir). Gerekirse ihtiyati tedbir.

8.2. Tarlada Sürekli Biçme/Sürüm Engeli

Sorun: Komşu, ortak sınırı bahane ederek biçerdöveri içeri almıyor.
Çözüm: 3091 başvurusu (süreler içinde) + Sulh’ta men; keşif–bilirkişi ile son kullanım kanıtlanır.

8.3. İşletmede Depoya Zorla Giriş

Sorun: Eski ortak, anahtar kopyasıyla depo mallarını alıyor.
Çözüm: Kolluk tutanağı + istirdat + ceza şikâyeti; kamera kayıtları kritik.

9) Sık Sorulan Sorular (SSS)

S1. Zilyetlik davasını mülkiyet davasıyla birlikte açmalı mıyım?
Genelde ayırmak doğru olur. Zilyetlik davası hızlı ve sınırlı inceleme gerektirir; mülkiyet tartışmasını ayrı yürütmek, zilyetlikte hızlı sonuç almayı kolaylaştırır.

S2. Kiracı da zilyetlik davası açabilir mi?
Evet. Kiracı doğrudan zilyettir; malikin veya üçüncü kişinin haksız müdahalesine karşı men/istirdat davası açabilir.

S3. 60 gün/1 yıl sürelerini kaçırdım; ne olur?
Zilyetlik davası niteliği zayıflar; yine de genel hükümlerden (mülkiyet/irtifak/edim) ilerlemek gerekebilir. Taşınmazda 3091 yolunu süre geçtiyse kullanamazsınız.

S4. 3091 kararıyla kesin olarak kazanır mıyım?
3091 zilyetliği sırada tutar; mülkiyetin nihai çözümü değildir. Karar idari işlem niteliğindedir; karşı taraf idari yargıda iptal davası açabilir.

S5. Men davasında tazminat isteyebilir miyim?
Evet; haksız fiil hükümleri kapsamında maddi–manevi tazminat talebi, şartları varsa birlikte veya ayrı görülebilir.

S6. Ortak zilyetlikte (ör. paylı tapu) biri beni dışlayabilir mi?
Hayır. Birlikte/paylı zilyet olanların birbirini fiilen dışlaması haksız müdahaledir; men ve gerekiyorsa iade talep edilebilir.

S7. Delillerim yalnızca tanığa dayanıyor; yeter mi?
Olabilir; ancak keşif, foto/video, abonelik/ödeme, uydu görüntüleri gibi objektif delillerle desteklemek başarı şansını artırır.

10) Avukat Gözüyle İkna Edici Dosya Kurgusu

Vaka Haritası: Tarih-saatli olay çizelgesi + yerleşim krokisi.
Zilyetlik Tezi: “Son fiilî hâkim bendeydi; şu belgelerle ispatlı.”
Müdahale Tespiti: “Şu tarihte şu eylem; kolluk–foto–video ile sabit.”
Hukuki Kıstas: Zilyetlik davası sınırları; mülkiyet tartışması açmadan men/istirdat temellendirme.
Tedbir: Eski hâle iade, kapı/çit/hat kapalı–açık tutulması, yeniden el atmanın yasaklanması.
Alternatif Hat: Taşınmazda 3091; taşınırda sıcak iz ve istirdat.
Uzun Vade: İrtifak–tapu/tescil–belirlilik.

11) Sonuç ve Öneriler

Zilyetliğin korunması, fiilî barışı tesis eden bir hızlı koruma rejimidir.
Kuvvet kullanma, yalnızca ani ve haksız saldırıyı derhâl def edecek ölçüde istisnaî bir araçtır; aksi hâlde hukuki risk büyür.
Zilyetlik davaları, Sulh Hukukta sıkı sürelerle ve sınırlı incelemeyle yürür; başarının anahtarı son zilyetliğin güçlü delillerle gösterilmesidir.
3091 sayılı Kanun, taşınmaz zilyetliğine tecavüzde süratli idari kalkan sağlar; ancak mülkiyeti çözmez.
Strateji üçlemesi: (i) Delil–tedbir–süre; (ii) Uygun yolun seçimi (adlî/idarî/fiilî); (iii) Kalıcı aynî çözüme yönelim.

Uygulamaya Başlarken Kontrol Listesi

Olay anı delilleri toplandı (foto, video, tanık, kolluk).
Süreler hesaplandı (60 gün/1 yıl).
Yol seçildi: Taşınmazda 3091 + Sulh’ta men/istirdat; taşınırda istirdat.
Tedbir talepleri formüle edildi (eski hâle iade, yeniden el atmanın yasaklanması).
Uzun vadede mülkiyet/irtifak senaryosu planlandı.

idari yoldan koruma, kuvvet kullanma, saldırının önlenmesi, Tazminat Davası, TMK, zilyetliğin iadesi, zilyetlik davaları

Single Blog Title