Yurt Dışına Çıkış Yasağı Kararı Vermeye Yetkili ve Görevli Mahkeme

Yurt dışına çıkış yasağı, Türk hukukunda tutuklamaya alternatif adli kontrol tedbirlerinden biridir. Bu tedbir, yalnızca kanunda öngörülen usul ve merciler aracılığıyla uygulanabilir. Yetki ve görev konusu, hem Ceza Muhakemesi Kanunu (5271 sayılı Kanun) hem de Anayasa hükümleri dikkate alınarak belirlenir.

---

1) Anayasal Çerçeve

• Anayasa m.23/5: Vatandaşın yurt dışına çıkma özgürlüğü, ancak suç soruşturması veya kovuşturması nedeniyle hâkim kararıyla sınırlandırılabilir.
  Bu hüküm, yurt dışına çıkış yasağı için yargısal merciyi zorunlu kılar. Yani idari makamların (valilik, emniyet, kaymakamlık) doğrudan böyle bir karar verme yetkisi yoktur.

---

2) Ceza Muhakemesi Kanunu’nda Düzenleme

CMK m.109 – Adli Kontrol

• Tutuklamaya alternatif olarak getirilen adli kontrol tedbirleri arasında yurt dışına çıkamamak da vardır.

CMK m.110 – Adli Kontrol Kararı

• Soruşturma evresinde yetkili merci: Sulh Ceza Hâkimliği

• Kovuşturma evresinde yetkili merci: Davanın görüldüğü mahkeme (örneğin asliye ceza mahkemesi veya ağır ceza mahkemesi)

Bu iki madde birlikte değerlendirildiğinde:

• Soruşturma aşamasında (iddianame düzenlenmeden önce) Sulh Ceza Hâkimi,

• Kovuşturma aşamasında (iddianame kabul edildikten sonra) yargılamayı yapan mahkeme yurt dışına çıkış yasağı kararı verebilir.

---

3) Görev ve Yetki Ayrımı

• Görevli Mahkeme:

  • Dosyanın esasına bakan mahkemedir.

  • Suçun niteliğine göre Asliye Ceza Mahkemesi veya Ağır Ceza Mahkemesi kovuşturma evresinde yurt dışına çıkış yasağına karar verebilir.

• Yetkili Mahkeme:

  • Kural olarak suçun işlendiği yer mahkemesi yetkilidir.

  • Ancak soruşturma aşamasında, soruşturmayı yürüten savcılığın bulunduğu yerdeki Sulh Ceza Hâkimliği yetkilidir.

---

4) Kararın Kaldırılması veya Değiştirilmesi

• CMK m.111’e göre, adli kontrol kararının kaldırılması veya değiştirilmesi de yine kararı veren merci tarafından yapılır.

• Örneğin; yasağı koyan Sulh Ceza Hâkimi kaldırmaya da yetkilidir. Yargılama aşamasında ise bu yetki ilgili mahkemededir.

---

5) Yargı Kararları ve İçtihatlar

• Yargıtay kararlarında, yurt dışına çıkış yasağının mutlaka gerekçeli olması gerektiği vurgulanmıştır.

• Anayasa Mahkemesi bireysel başvurularda, uzun süre gerekçesiz şekilde devam eden yasakları seyahat özgürlüğü ihlali saymıştır.

---

6) Sonuç

Yurt dışına çıkış yasağı kararını:

• Soruşturma evresinde → Sulh Ceza Hâkimi,

• Kovuşturma evresinde → Davanın görüldüğü mahkeme (Asliye Ceza veya Ağır Ceza Mahkemesi),

karar verebilir. Bu karar, yalnızca hâkim veya mahkeme kararıyla mümkündür; idari makamlar tek başına böyle bir yetkiye sahip değildir.