Yüksek Maliyetli Enerji Projelerinde Hakkınızı Nasıl Korursunuz?

1. Giriş

Enerji sektörü, yüksek bütçeli projeleri, çok uluslu yatırımcı ilişkilerini ve uzun vadeli sözleşmeleri içeren yapısıyla tahkimin en çok tercih edildiği alanlardan biridir. Elektrik üretimi, doğal gaz dağıtımı, yenilenebilir enerji yatırımları ve enerji ticareti gibi alanlarda sıklıkla ortaya çıkan sözleşmesel ihtilaflar, ulusal mahkemelere göre daha hızlı, uzmanlık temelli ve tarafsız olduğu düşünülen tahkim yoluyla çözüme kavuşturulmaktadır. Bu makalede enerji tahkimini doğuran hukuki altyapı, uyuşmazlık türleri, örnek uygulamalar ve tarafların haklarını koruma mekanizmaları ele alınacaktır.

2. Enerji Yatırımlarında Tahkimin Rolü

Enerji projeleri; yap-işlet-devret (YİD), yap-işlet (Yİ), kamu-özel işbirliği (PPP) ve doğrudan yabancı yatırım modelleriyle yürütülmektedir. Bu projeler, yerli şirketlerin yanı sıra çok uluslu yatırımcıların da taraf olduğu, yüksek finansmanlı ve uzun vadeli projelerdir. Bu nedenle taraflar, ulusal mahkemeler yerine tarafsız ve uluslararası geçerliliği olan bir yargı yolunu tercih ederler: Tahkim.

3. Sık Karşılaşılan Uyuşmazlık Türleri

Enerji tahkimlerinde en yaygın uyuşmazlıklar şunlardır:

• EPC (Engineering, Procurement and Construction) sözleşmelerine dayalı ödeme ihtilafları,
• Elektrik üretim taahhütlerinin yerine getirilmemesi,
• Alım garantili sözleşmelerde (PPA) fesih ve temerrüt halleri,
• Devlet müdahaleleri (lisans iptali, regülasyon değişikliği),
• İşletme ve bakım (O&M) süreçlerinde sorumluluk ihtilafları.

Bu uyuşmazlıklar çoğunlukla teknik belgeler, finansal tablolar ve mühendislik raporlarıyla desteklenir.

4. Enerji Şartı Antlaşması (ECT) ve Yatırım Tahkimi

Uluslararası enerji tahkimlerinin önemli bir kısmı, Enerji Şartı Antlaşması’na (Energy Charter Treaty – ECT) dayanmaktadır. Bu anlaşma, yatırımcıya ev sahibi devlet aleyhine tahkime gitme hakkı tanımaktadır. ICSID ve UNCITRAL kuralları çerçevesinde açılan davalarda yatırımcılar, mülkiyet haklarının ihlali, ayrımcılık ve adil muameleye aykırılık iddialarında bulunabilmektedir. Türkiye ECT’ye taraftır ve bu çerçevede açılan bazı tahkim davalarına da muhatap olmuştur.

5. ICSID ve Diğer Tahkim Kurumlarının Rolü

Enerji yatırımlarıyla ilgili uyuşmazlıklarda en çok başvurulan tahkim kurumu ICSID’dir (International Centre for Settlement of Investment Disputes). Bunun dışında ICC, LCIA, SCC ve ISTAC gibi kurumlar da enerji tahkimlerinde görev almaktadır. Bu kurumlar, enerji projelerine özgü hakem listeleri ve ihtisas kurallarıyla süreçleri yönetir. Her kurumun prosedürü farklı olsa da enerji tahkimlerinde genellikle uzman hakemler tercih edilir.

6. Türkiye’de Enerji Tahkimi ve ISTAC Uygulaması

Türkiye’de rüzgar, güneş ve hidroelektrik gibi yenilenebilir enerji yatırımlarının artmasıyla birlikte EPC sözleşmeleri kapsamında açılan tahkim davalarının sayısı da artmıştır. ISTAC (İstanbul Tahkim Merkezi), Türkiye merkezli enerji projelerinde tercih edilen başlıca kurumsal tahkim merkezidir. ISTAC, enerji uyuşmazlıklarına özel olarak hızlandırılmış yargılama ve teknik bilirkişilik imkânları sunar. Bu sayede davalar ortalama 6-9 ay içinde sonuçlanmaktadır.

7. Deliller ve Teknik Uzmanlık

Enerji tahkimlerinde teknik karmaşıklık ön plandadır. Üretim raporları, SCADA verileri, bakım kayıtları, kapasite tahminleri, karbon salınım ölçümleri gibi belgeler temel delil niteliğindedir. Hakem heyeti, çoğu zaman mühendislik veya enerji ekonomisi alanında uzman bilirkişilerden teknik görüş alır. Bu, klasik mahkemelerde elde edilmesi zor olan teknik isabet düzeyini artırır.

8. Örnek Uygulamalar ve ICSID Nezdindeki Türkiye Davaları

Türkiye, ICSID nezdinde çeşitli enerji tahkimlerine muhatap olmuştur. Örneğin, elektrik lisansının iptali nedeniyle Kazakistan menşeli bir yatırımcı tarafından açılan dava, Enerji Şartı Antlaşması kapsamında görülmüştür. Bu davalarda Türkiye, yatırımcının adil ve eşit muamele görme hakkını ihlal etmediğini savunmuş; bazı durumlarda tahkim heyeti devlet lehine, bazı durumlarda yatırımcı lehine karar vermiştir. Bu örnekler, enerji tahkimlerinin ne kadar kritik ve yüksek riskli olduğunu göstermektedir.

9. Tahkim Şartı Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Enerji projelerinde tahkim şartı hazırlanırken şu hususlara özen gösterilmelidir:

• Kurumsal tahkim mi, ad hoc tahkim mi?
• Hakem sayısı ve seçim yöntemi,
• Tahkim yeri (seat of arbitration) ve uygulanacak hukuk,
• Dil ve belgelerin gizliliği,
• İhtiyati tedbir ve geçici önlemler.

Eksik ya da hatalı hazırlanan tahkim şartları, sürecin iptaline veya hak kaybına yol açabilir.

10. Kararların İcrası ve İptali

Enerji tahkim kararları çoğunlukla yüksek meblağlar içerdiğinden, karar sonrası süreçler en az tahkim kadar önemlidir. ICSID kararları doğrudan infaz edilebilirken, diğer tahkim kararları için New York Sözleşmesi kapsamında tenfiz davası açılması gerekir. Türkiye’de, Milletlerarası Tahkim Kanunu’na göre bazı sınırlı sebeplerle iptal davası da mümkündür. (kamu düzenine aykırılık, yetkisizlik vb.)

11. Sonuç

Enerji tahkimi, teknik bilgi gerektiren, büyük çaplı ve karmaşık uyuşmazlıkların çözümünde uluslararası yatırımcılara güven veren bir mekanizmadır. Enerji Şartı Antlaşması, ICSID, ICC ve ISTAC gibi kurumlar, yatırımcılara hem devletlere hem de özel şirketlere karşı dava açma hakkı tanımaktadır. Türkiye’de enerji yatırımlarının artmasıyla birlikte ISTAC uygulamaları ve yatırımcı haklarının korunmasına dair farkındalık da hızla gelişmektedir. Sonuç olarak, tahkim enerji sektörünün “yeni normali” haline gelmiş durumdadır. Bu yüksek maliyetli enerji tahkimleri konusunda uzman bir avukatla çalışmak elzemdir.

Stj.Öğr. Esmanur AKTAŞ