Velayet bende mi , hukuki konumum nerede ?

Velayet Hakkı Sahibinin Hakları ve Yükümlülükleri: Suç Teşkil Edebilecek Fiiller ve Hukuka Aykırılıklar

Giriş

Velayet hakkı, çocukların korunması ve yetiştirilmesine ilişkin olarak ana babaya tanınan bir hak ve yükümlülük bütünüdür. Türk Medeni Kanunu (TMK) velayeti hem bir hak hem bir görev olarak düzenler. Ancak velayet hakkının kötüye kullanılması veya ihmal edilmesi halinde bu hak hukuk düzeni tarafından sınırlandırılabilir, kaldırılabilir ve hatta belirli fiiller ceza hukuku kapsamında suç teşkil edebilir.

Bu makalede velayet hakkı sahibinin hakları, görevleri, hukuka aykırı davranışlarının sonuçları, suç teşkil edebilecek eylemleri ve bu hakka ilişkin sınırlar detaylı şekilde incelenecektir.

I. Velayet Hakkının Hukuki Dayanağı ve Tanımı

1. Tanım

TMK m. 335-351 arasında düzenlenen velayet, ergin olmayan çocukların bakım, eğitim, gözetim ve temsil yükümlülüğünü kapsayan bir hukuki kurumdur. Velayet hakkı, çocuğun üstün yararı ilkesi çerçevesinde değerlendirilir.

2. Kimler Velayet Hakkını Kullanır?

Evli anne ve baba birlikte (TMK m. 336/1)
Boşanma halinde hâkim tarafından belirlenen taraf (TMK m. 336/2)
Evli olmayan durumda anne (TMK m. 337)

II. Velayet Hakkı Sahiplerinin Temel Hak ve Yükümlülükleri

Velayet hakkı sahibi anne ya da baba;

Çocuğun bakımını sağlama
Çocuğun eğitimi ile ilgilenme
Çocuğu temsil etme (hukuki işlemlerde)
Malvarlığını yönetme (kısıtlı çerçevede)

gibi hak ve görevlerle yükümlüdür.

1. Eğitim Hakkı ve Görevi

Velayet sahibi, çocuğa yaşına ve gelişim düzeyine uygun eğitim aldırmakla yükümlüdür. Zorunlu eğitime aykırı davranmak, Türk Ceza Kanunu (TCK) ve Kabahatler Kanunu kapsamında idari yaptırıma neden olabilir.

2. Sağlık ve Gelişim

Çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığının korunması zorunludur. Bu yükümlülüğün ihlali “çocuğun ihmal ve istismarı” suçu kapsamında değerlendirilebilir.

3. Malvarlığı Yönetimi

Çocuğun malvarlığı, TMK m. 342’ye göre sınırlı ölçüde kullanılabilir. Muvafakat gerektiren işlemler vardır. Örneğin, taşınmaz satışı hâkim iznine tabidir.

III. Velayet Hakkı Sahibi Hangi Eylemlerle Suç İşlemiş Sayılır?

1. Çocuğa Kötü Muamele (TCK m. 232)

Velayet sahibi, çocuğa fiziksel veya psikolojik şiddet uyguladığında “aile hukukundan doğan yükümlülüğün ihlali” suçunu işlemiş olur. Cezası 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezasıdır.

2. Çocuğun Eğitimsiz Bırakılması

Zorunlu eğitime tabi olan çocuğun okula gönderilmemesi, hem idari para cezasına hem de velayet hakkının tartışmaya açılmasına sebep olabilir.

3. Çocuğun İhmal Edilmesi (TCK m. 233)

Çocuğu aç, bakımsız bırakmak
Sağlık hizmetlerine ulaşmasını engellemek
Barınma ve güvenlik koşullarını sağlamamak

bu tür davranışlar velayet hakkı sahibinin ceza sorumluluğunu doğurabilir.

4. Çocuğun İstismarı

Fiziksel, cinsel veya duygusal istismar
Özellikle yakın akrabalar tarafından gerçekleştiğinde cezai sorumluluk artar (TCK m. 103, 109, 109/3-a)

Velayet sahibi, çocuğu kendi çıkarı için kullandığında veya zararına olacak şekilde hareket ettiğinde Türk Ceza Hukuku’na göre ağır cezalık suçlar işlemiş sayılır.

5. Çocuğun İnsan Ticareti veya Dilendirilmesi (TCK m. 80-229)

Çocuğun zorla çalıştırılması, dilendirilmesi veya suça teşvik edilmesi gibi eylemler ağır suçlardır ve velayet hakkının derhal kaldırılmasına neden olur.

IV. Hukuka Aykırı Fiillerde Velayet Sahibinin Savunmasız Kaldığı Durumlar

1. Çocuğun Üstün Yararı İlkesine Aykırı Davranış

Velayet hakkı mutlak bir hak değildir. TMK m. 339 ve devamında düzenlenen “çocuğun üstün yararı” ilkesine aykırı davranışlar hâkimin müdahalesine neden olur.

Örnek: Çocuğu babasından uzaklaştırmak için şehir/ülke değiştirmek → TMK m. 336 kapsamında velayetin değiştirilmesi veya kaldırılması gündeme gelir.

2. Hakkın Kötüye Kullanılması

TMK m. 2/2’ye göre hiçbir hak kötüye kullanılamaz. Velayet hakkı, diğer ebeveyne zarar vermek için veya çocuğa eziyet için kullanılıyorsa, hâkim müdahale eder.

3. Mahkeme Kararlarına Aykırı Davranış

Velayet sahibinin, kişisel ilişki kurulmasına ilişkin mahkeme kararlarını ihlal etmesi halinde icra zorlama hapsi ve hatta velayetin değiştirilmesi mümkündür.

V. Velayet Hakkı Sahipleri Ne Yapmalı, Ne Yapmamalı?

A. Yapılması Gerekenler

Çocuğun düzenli eğitime katılımını sağlamak
Sağlık kontrollerini ve aşılarını düzenli yaptırmak
Kişisel bakımını ihmal etmemek
Diğer ebeveynle kişisel ilişki kurulmasını engellememek
Çocuğun sosyal, psikolojik gelişimini izlemek

B. Yapılmaması Gerekenler

Diğer ebeveyni kötülemek (çocuğu etkilemek amacıyla)
Çocuğu baskı aracı olarak kullanmak
Mahkeme kararlarına uymamak
Çocuğu ihmale, şiddete veya istismara açık bırakmak
Hukuki işlemlerle ilgili hâkim izni gereken konularda tek başına hareket etmek

VI. Velayet Hakkının Kötüye Kullanılması Durumunda Hukuki Sonuçlar

1. Velayetin Kaldırılması (TMK m. 348)

Velayet hakkı kötüye kullanılırsa veya çocuğun korunması başka türlü sağlanamazsa hâkim velayet hakkını kaldırabilir.

2. Geçici Önlemler (TMK m. 346)

Acil durumlarda sosyal hizmet uzmanı raporuna veya kolluk müdahalesine dayanarak çocuk koruma altına alınabilir.

3. Ceza Soruşturması

İhmal, istismar, eğitim hakkının ihlali gibi fiiller adli soruşturma başlatılmasına neden olabilir.

VII. Yargıtay ve AYM İçtihatlarında Velayet Hakkı

Yargıtay 2. HD, E.2017/13576 K.2018/3112:

“Çocuğun üstün yararı, velayet konusunda taraf iradelerinden üstün tutulmalı; kişisel menfaat değil, çocuk menfaati gözetilmelidir.”

AYM, 2015/1286:

“Çocuğun diğer ebeveyni ile kişisel ilişki kurma hakkının sistematik şekilde engellenmesi, Anayasa’nın 20. maddesi anlamında aile hayatına müdahale teşkil eder.”

Sonuç

Velayet hakkı, yalnızca çocuğu sahiplenme veya onunla birlikte yaşama hakkı değildir. Aynı zamanda ağır sorumluluklar içeren, hukuki ve ahlaki bir görevdir. Bu hakkın kötüye kullanılması hem medeni hukuk hem ceza hukuku açısından ciddi yaptırımlara neden olabilir.

Velayet hakkı sahibinin sorumluluklarının farkında olması, hem kendi hukuki güvenliğini koruyacak hem de çocuğun sağlıklı gelişimine katkı sağlayacaktır.

HUKUK FAKÜLTESİ ÖĞRENCİSİ

YAĞMUR YORULMAZ

Single Blog Title