Türkiye’de Mülteci Hakları ve Uluslararası Hukuk: Uygulamalar ve Zorluklar

Mülteci Hakları ve Uluslararası Hukuk: Türkiye’deki Uygulamalar

Giriş

Mülteciler, ülkelerindeki savaş, zulüm, şiddet ve insan hakları ihlalleri gibi nedenlerle başka ülkelere sığınmak zorunda kalan bireylerdir. Uluslararası hukukta mülteci haklarının korunması, özellikle 1951 Mülteci Sözleşmesi ve 1967 Protokolü ile güvence altına alınmıştır. Bu makalede, Türkiye’nin mülteci haklarına ilişkin hukuki çerçevesi, uluslararası hukuk bağlamında Türkiye’nin yükümlülükleri ve uygulamalardaki mevcut sorunlar ele alınacaktır. Ayrıca, Türkiye’nin coğrafi sınırlaması ve Geçici Koruma Statüsü gibi uygulamalarla nasıl bir mülteci politikası izlediği de incelenecektir.

1. Mülteci Haklarına Dair Uluslararası Hukuki Çerçeve

Mülteci hakları, uluslararası hukukta 1951 tarihli Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Cenevre Sözleşmesi ile belirlenmiştir. Bu sözleşme, mültecilerin korunması, geri gönderilmeme (non-refoulement) ilkesi ve temel insan haklarının sağlanmasına yönelik düzenlemeleri içerir. 1967 Protokolü ile birlikte, mültecilerin uluslararası korunması daha geniş bir coğrafyada uygulanabilir hale gelmiştir. Uluslararası hukuka göre, mülteciler aşağıdaki temel haklara sahiptir:

• Geri Gönderilmeme İlkesi (Non-refoulement): Mültecilerin hayatlarını tehdit edecek yerlere geri gönderilmemesi.
• Barınma, Eğitim ve Sağlık Hizmetlerine Erişim: Mültecilerin asgari yaşam standartlarına ulaşma hakkı.
• Hukuki Statü: Mültecilerin uluslararası koruma talep edebilme hakkı.

2. Türkiye’de Mülteci Hukuku ve Uygulamaları

Türkiye, 1951 Cenevre Sözleşmesi’ni imzalamış olmasına rağmen, bu sözleşmeye koyduğu coğrafi sınırlama nedeniyle yalnızca Avrupa’dan gelen mültecileri resmi olarak mülteci statüsünde kabul etmektedir. Avrupa dışından gelenler ise farklı statülerde değerlendirilmektedir. Özellikle Suriye krizi sonrasında Türkiye, Avrupa dışından gelen mülteciler için özel bir düzenleme olan Geçici Koruma Statüsü uygulamasına başlamıştır.

2.1. Geçici Koruma Statüsü

Türkiye’nin Suriyeli mülteciler için getirdiği Geçici Koruma Statüsü, büyük çaplı mülteci akınlarını yönetmek amacıyla 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ve 2014 tarihli Geçici Koruma Yönetmeliği ile düzenlenmiştir. Bu statü, Suriyeli mültecilere Türkiye’de hukuki koruma sağlamakta ve bazı temel haklar sunmaktadır:

• Sağlık Hizmetlerine Erişim: Suriyeli mülteciler, Türkiye’deki devlet hastanelerinde ücretsiz sağlık hizmetlerinden faydalanabilmektedir.
• Eğitim Hakkı: Geçici koruma altındaki çocuklar, Türkiye’deki okullarda eğitim alabilmektedir.
• Çalışma Hakkı: Geçici koruma statüsündeki mültecilere çalışma izni verilebilmesi için özel düzenlemeler yapılmıştır.

Ancak, geçici koruma statüsü tam anlamıyla bir mülteci statüsü olmadığı için, mültecilerin uluslararası hukuktaki mültecilere tanınan tüm haklara erişimi sınırlıdır.

2.2. Türkiye’de Mülteci Hukukunun Zorlukları

Türkiye’deki mülteci hukuku uygulamaları, çeşitli zorluklarla karşı karşıyadır. Bunlar arasında yüksek mülteci sayısı, sosyal uyum sorunları, mali kaynakların yetersizliği ve uluslararası destek eksikliği gibi faktörler öne çıkmaktadır.

• Yoğun Mülteci Akını: Özellikle Suriye krizi sonrasında Türkiye, dünyanın en fazla mülteci barındıran ülkesi haline gelmiştir. 2024 itibarıyla, Türkiye’de yaklaşık 4 milyon mülteci bulunmakta ve bu durum, ülkede ciddi bir sosyal ve ekonomik yük oluşturmaktadır.
• Eğitim ve Sağlık Hizmetlerine Erişimde Sorunlar: Mülteci çocukların eğitime entegrasyonu tam anlamıyla sağlanamamış, eğitimde dil bariyeri ve kapasite sorunları yaşanmaktadır. Benzer şekilde, sağlık hizmetlerine erişimde de mültecilerin karşılaştığı bürokratik zorluklar mevcuttur.
• Çalışma Hakkındaki Kısıtlamalar: Mültecilerin iş gücü piyasasına entegrasyonu sınırlı kalmakta ve genellikle kayıt dışı sektörlerde istihdam edilmektedir. Bu da, mültecilerin iş güvencesi ve sosyal haklardan yoksun kalmasına neden olmaktadır.

3. Türkiye’nin Uluslararası Yükümlülükleri

Türkiye, 1951 Cenevre Sözleşmesi’ni imzalamış bir ülke olarak, uluslararası hukukta mültecilere tanınan temel hakları sağlama yükümlülüğüne sahiptir. Bu yükümlülükler arasında en önemlisi, geri gönderilmeme ilkesidir. Türkiye, mültecileri savaş veya zulüm riski altındaki ülkelere geri göndermeme yükümlülüğünü yerine getirmektedir. Ancak, Türkiye’nin uygulamalarında zaman zaman geri gönderme vakaları olduğu iddiaları, uluslararası insan hakları örgütleri tarafından eleştirilmiştir.

3.1. Geri Gönderilmeme İlkesi ve Türkiye

Türkiye, mültecilerin geri gönderilmemesi ilkesini büyük oranda uygulamakla birlikte, zaman zaman mültecilerin sınır dışı edilmesine ilişkin iddialar uluslararası insan hakları örgütlerinin gündemine gelmiştir. Türkiye, özellikle Avrupa Birliği ile 2016 yılında yaptığı Göçmen Geri Kabul Anlaşması çerçevesinde, Avrupa’ya gitmek isteyen mültecileri geri kabul etme sorumluluğunu üstlenmiş ve bu anlaşma, mültecilerin durumunu daha karmaşık hale getirmiştir.

3.2. AB-Türkiye Anlaşması ve Mülteci Hakları

2016 yılında Avrupa Birliği ile Türkiye arasında yapılan geri kabul anlaşması, mülteci akınlarını kontrol altına alma amacı taşımaktaydı. Bu anlaşma gereğince Türkiye, Avrupa’ya yasadışı yollarla geçiş yapan mültecileri geri almayı kabul etmiştir. Ancak, bu anlaşmanın mültecilerin haklarını yeterince koruyup korumadığı tartışma konusudur. Uluslararası hukuk uzmanları, anlaşmanın mültecilerin insan haklarına ve geri gönderilmeme ilkesine uygun olup olmadığını sorgulamaktadır.

4. Uluslararası Hukuk ve Türkiye’deki Uygulamaların Değerlendirilmesi

Türkiye, mülteciler konusunda uluslararası sorumluluklarını büyük ölçüde yerine getirse de, uygulamalarda bazı eksiklikler bulunmaktadır. Özellikle, Geçici Koruma Statüsü kapsamındaki mültecilerin haklarının sınırlandırılması ve mülteci çocukların eğitimine tam erişim sağlanamaması gibi konular çözüm bekleyen sorunlar arasında yer almaktadır.

Türkiye, coğrafi konumu itibariyle göç yollarının kesişme noktasında bulunmakta ve bu durum, mülteci politikalarının uluslararası hukukla uyumlu olmasını zorlaştırmaktadır. Türkiye’nin mülteci sorunuyla baş edebilmesi için uluslararası toplumun daha fazla desteğine ihtiyaç duyulmaktadır.

Sonuç

Mültecilerin korunması, uluslararası hukukun temel unsurlarından biridir. Türkiye, mültecilere yönelik uygulamaları ile önemli bir rol üstlenmekte ve milyonlarca mülteciye ev sahipliği yapmaktadır. Ancak, mültecilerin haklarının tam anlamıyla korunabilmesi ve entegrasyon süreçlerinin başarılı olabilmesi için Türkiye’nin mülteci politikalarını daha fazla geliştirmesi gerekmektedir. Aynı zamanda, uluslararası toplumun da Türkiye’ye destek olması, mülteci krizinin küresel düzeyde çözümü için büyük önem arz etmektedir. Bu bağlamda, Türkiye’nin mülteciler konusundaki uygulamaları, uluslararası hukukun sağladığı ilkeler doğrultusunda daha sürdürülebilir ve hak temelli olmalıdır.