Türkiye’de Kripto Paraların Hukuki Statüsü: Mal mı, Menkul mü, Para mı?

Giriş

Kripto paralar, blok zincir teknolojisiyle desteklenen, merkezi olmayan dijital varlıklar olarak son yıllarda tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de dikkat çekici bir ekonomik araç haline gelmiştir. Ancak kripto paraların hukuki niteliği, özellikle klasik hukuk sistemleri açısından tartışmalı bir mesele olmaya devam etmektedir.

Türk hukukunda kripto paraların “para mı, menkul kıymet mi, mal mı yoksa sui generis (kendine özgü) bir varlık türü mü” olduğuna dair net bir yasal tanım bulunmamaktadır. Bu belirsizlik, vergi, icra, ceza ve sözleşmeler hukuku gibi birçok alanda uygulama sorunlarına yol açmaktadır.

Bu makalede, Türkiye’de kripto paraların hukuki statüsü, mevcut düzenlemeler, idari otoritelerin yaklaşımları, yargı kararları ve karşılaştırmalı hukuk çerçevesinde analiz edilecektir.

I. Kripto Para Nedir?

1.1 Tanımsal Belirsizlik

Türk mevzuatında “kripto para”ya ilişkin genel bir tanım henüz yapılmamıştır. 16 Nisan 2021 tarihli Merkez Bankası Yönetmeliği, kripto varlıkları şöyle tanımlar:

“Kripto varlık: Dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulan, dijital ağlar üzerinden dağıtılan, ancak itibari para, elektronik para, ödeme aracı ya da menkul kıymet olmayan varlıklardır.”
(Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik, m.3)

Bu tanım dahi kripto paraları para saymamakta, “kripto varlık” olarak sınıflandırmaktadır. Ancak bu ifade tek başına hukuki statü tayin etmeye yetmemektedir.

II. Kripto Paranın “Para” Sayılması Mümkün mü?

2.1 TDK ve Ekonomi Literatürü

“Para”, ödeme aracı olmasının yanı sıra değer ölçüsü ve tasarruf aracı olarak kabul edilir. Ancak Merkez Bankası, kripto paraların bu fonksiyonlara sahip olsa dahi, merkezî otorite tarafından çıkarılmadığı ve yasal ödeme aracı olmadığı gerekçesiyle para sayılmayacağını vurgulamıştır.

2.2 Hukuki Geçerlilik Yönüyle

• Kripto para ile yapılan bir sözleşme geçerli midir?
  • TBK m.26 uyarınca kanuna, ahlaka ve kamu düzenine aykırı olmayan her sözleşme geçerlidir.”
  • “Bu kapsamda, tarafların rızasıyla kripto para üzerinden yaptıkları borç ve ödeme sözleşmeleri geçerlidir.
  • Ancak bu ödeme biçimi resmî ödeme aracı (legal tender) değildir.

Sonuç: Kripto paralar, Türk hukukunda “yasal para” statüsünde değildir. Ancak özel hukuk sözleşmelerinde ödeme vasıtası olarak kullanılabilir.

III. Kripto Paralar “Menkul Mal” Sayılabilir mi?

3.1 TMK ve Eşya Hukuku Açısından

Türk Medeni Kanunu, malvarlığı unsurlarını taşınır-taşınmaz ayrımı üzerinden değerlendirir. Kripto paraların fiziksel varlığı olmadığından “eşya” niteliği taşımaz. Ancak bazı mahkemeler kripto paraları taşınır mal olarak değerlendirmektedir.

Örnek: İstanbul 24. Asliye Hukuk Mahkemesi, 2020/112 E., 2021/151 K. sayılı kararında:

“Kripto varlık, ekonomik değeri olan ve devredilebilen dijital nitelikli bir taşınır maldır.”

3.2 Mal Varlığı Değeri Olarak Kabul

• Kripto paralar somut fiziksel varlık olmasa da, ekonomik bir değer taşıması, mülkiyet hakkına konu olması ve devredilebilirliği nedeniyle malvarlığı değeri sayılır.
• Bu nedenle icra ve iflas hukukunda hacze konu edilebileceği, miras hukukunda miras bırakanın malvarlığına dahil edilebileceği savunulmaktadır.

IV. Menkul Kıymet Niteliği Var mı?

Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), Bitcoin ve benzeri varlıkların mevcut hâlleriyle menkul kıymet olmadığını belirtmektedir. Ancak:

• Initial Coin Offering (ICO) türündeki token yapılar, içerdiği haklara göre SPK mevzuatı kapsamına girebilir.
• Yatırım amacı taşıyan bazı token’lar, menkul kıymet benzeri yapıdadır ve SPK iznine tabi olabilir.

SPK’nın 2021 tarihli bülteni:
“Kripto varlıklar, niteliklerine göre menkul kıymet veya sermaye piyasası aracı sayılabilir. Ancak Bitcoin ve benzeri kripto paralar bu kapsamda değildir.”

V. Vergisel ve Cezaî Değerlendirme Açısından Statü

5.1 Vergi Hukuku

• Kripto para kazançları, değer artış kazancı kapsamında vergiye tabi olabilir.
• Ancak yasal tanım ve düzenleme eksikliği nedeniyle vergilendirme rejimi netleşmemiştir.

5.2 Ceza Hukuku

• TCK m.142 (hırsızlık), m.157 (dolandırıcılık), m.282 (kara para aklama) açısından, kripto paralar malvarlığı değeri kabul edilmektedir.
• Yargı organları bu konuda net tutum içindedir:
  • Bitcoin’in çalınması → hırsızlık suçu
  • Sahte coin projesi → dolandırıcılık suçu

VI. Karşılaştırmalı Hukuk Yaklaşımları

Ülke	Hukuki Statü
Almanya	“Özel para” ve “mülkiyet hakkına konu dijital değer”
ABD	Farklı eyaletlerde farklılık gösterir; genellikle “emtia”
İngiltere	“İntangible property” olarak kabul edilir
Japonya	Yasal ödeme aracı değildir, ancak ödeme aracı olarak tanınır
El Salvador	Bitcoin resmi para olarak kabul edilmiştir

VII. Sonuç ve Öneriler

Türkiye’de kripto paraların ne olduğu kadar, ne olmadığı da açıkça tanımlanmalıdır. Bugünkü düzenlemelerle:

• Kripto para → yasal para değildir
• Kripto para → eşya değildir ama taşınır mal gibi değerlendirilebilir
• Kripto para → menkul kıymet değildir ama bazı token türleri olabilir
• Kripto para → malvarlığı değeri olarak icra, ceza ve vergi hukukunda işleme konu olabilir

Mevzuat önerisi:

• TBMM bünyesinde hazırlanacak Kripto Varlık Kanunu ile açık tanımlar getirilmeli,
• SPK, BDDK ve MASAK’ın görev ve denetim alanları netleştirilmeli,
• Ceza hukuku ve icra hukuku yönünden tanımsal birlik sağlanmalıdır.

Stj.Öğr. Esmanur AKTAŞ