Türk Medeni Kanunu’nda Yasal Mirasçıların Sırası ve Payları

1) Giriş ve Hukuki Dayanak

Miras hukuku, gerçek kişinin ölümünden sonra malvarlığı değerlerinin kimlere, hangi oranlarda ve hangi usulle geçeceğini düzenler. Türk hukukunda yasal mirasçılık TMK m. 495–501 arasında; sağ kalan eşin mirasçılığı TMK m. 499’da; evlatlık ilişkisi TMK m. 500’de; mirasın Devlet’e kalması TMK m. 501’de; saklı pay ve tenkis düzeni TMK m. 505–571 arasında; mirasın kazanılması TMK m. 599’da; aile konutu ve ev eşyasının özgülenmesi TMK m. 240, 652’de düzenlenir. Denkleştirme (iade) TMK m. 669 ve devamında, mirasın paylaşılması ise TMK m. 640 ve devamında ele alınır.

Uygulamada; vasiyetname, miras sözleşmesi, mal rejimi tasfiyesi, aile konutu şerhi, saklı pay ve tenkis, denkleştirme ve tereke borçları gibi müesseseler birlikte değerlendirilir.

---

2) Zümre Sistemi: Yasal Mirasçıların Sıralaması (TMK m. 495–497)

Türk miras hukukunda zümre sistemi geçerlidir. Üç zümre bulunur ve bir zümrede mirasçı varsa bir sonraki zümreye geçilmez.

(a) Birinci Zümre: Altsoy (TMK m. 495)

• Çocuklar mirasbırakanın en yakın yasal mirasçılarıdır.

• Çocukların her biri eşit pay alır.

• Bir çocuk daha önce ölmüşse, onun altsoyu (torunlar) kendi ana/babalarının yerini alır (halefiyet).

• Altsoy varken ikinci zümreye geçilmez.

(b) İkinci Zümre: Ana ve Baba ile Altsoyları (TMK m. 496)

• Altsoy yoksa miras ana ve babaya eşit olarak geçer.

• Ana veya babadan biri yoksa, payı onun altsoyuna (kardeşler, yeğenler) geçer.

• İkinci zümre varken üçüncü zümreye geçilmez.

(c) Üçüncü Zümre: Büyükana ve Büyükbaba ile Altsoyları (TMK m. 497)

• Altsoy ve ana-baba zümresi yoksa miras büyükana ve büyükbabaya geçer.

• Bunların her kolu (anne tarafından büyükler ve baba tarafından büyükler) eşit pay alır; biri yoksa payı kendi altsoyuna (hala, teyze, amca, dayı ve onların çocukları) geçer.

(d) Zümre Dışı Kalma

• Bir zümrede hiç kimse yoksa bir sonraki zümreye bakılır.

• Üç zümrede de mirasçı bulunamazsa miras Devlet’e kalır (TMK m. 501).

---

3) Sağ Kalan Eşin Mirasçılığı ve Payı (TMK m. 499)

Sağ kalan eş, her durumda mirasçıdır; ancak payı, birlikte mirasçı olduğu zümreye göre değişir:

• Eş + 1. zümre (çocuklar/altsoy) birlikte: Eş 1/4, kalan 3/4 altsoya.

• Eş + 2. zümre (ana-baba ve altsoyları) birlikte: Eş 1/2, kalan 1/2 ikinci zümreye.

• Eş + 3. zümre (büyükanne-büyükbaba ve altsoyları) birlikte: Eş 3/4, kalan 1/4 üçüncü zümreye.

• Hiç zümre yoksa: Eş tamamına mirasçıdır.

Not: Sağ kalan eşin miras payı, mal rejiminin tasfiyesinden sonra belirlenir. Edinilmiş mallara katılma rejiminde (TMK m. 202 vd.) önce eşin katılma alacağı hesaplanır; terekeye girecek net değer belirlendikten sonra miras payları bu net değer üzerinden hesaplanır.

---

4) Saklı Pay (Zorunlu Pay) ve Tenkis (TMK m. 505–571)

(a) Saklı Paylı Mirasçılar (TMK m. 505)

Türk hukukunda saklı paylı mirasçılar:

• Altsoy,

• Ana ve baba,

• Sağ kalan eştir.

Mirasbırakan, ölüme bağlı tasarruflarıyla (vasiyetname/miras sözleşmesi) saklı payları ihlal edemez.

(b) Saklı Pay Oranlarına Genel Bakış (TMK m. 506)

Öz olarak;

• Altsoyun saklı payı: Yasal miras payının yarısıdır.

• Ana ve babanın saklı payı: Yasal miras payının dörtte biridir.

• Sağ kalan eşin saklı payı: Yasal miras payı bağlamına göre korunur (eşin saklı payı, eşin bulunduğu zümreye göre belirlenen yasal miras payı üzerinden değerlendirilir; eşin miras payının tasarrufa konu edilmesi, saklı payı ihlal edemez).

(c) Tenkis Davası (TMK m. 560 vd.)

Saklı pay ihlal edilirse, saklı paylı mirasçılar tenkis davası açabilir. Tenkiste; sağlararası kazandırmalar ve ölüme bağlı tasarruflar belirli sırayla tenkise tabi tutulur. Dava süresi ve şekli TMK ve usul hükümlerine tabidir; ileri sürülmesi gereken süreler ve ispat araçları titizlikle yönetilmelidir.

---

5) Evlatlık, Evlilik Dışı Çocuk ve Nesep (TMK m. 498–500 ve ilgili hükümler)

• Evlilik içi–dışı ayırımı yoktur: Soybağı kurulan her çocuk, evlilik içi çocukla eşit mirasçıdır (TMK m. 498).

• Evlatlık (TMK m. 500): Evlatlık, evlat edinenin altsoyu gibi mirasçıdır; evlatlığın kendi biyolojik ailesiyle mirasçılığı da devam eder. Evlat edinen, evlatlığın altsoyu ile de mirasçılık ilişkisine sahiptir.

• Tanıma/soybağı davası ile soybağı kurulursa, çocuk altsoy kapsamında yasal mirasçıdır.

---

6) Mirasın Geçişi, Redd-i Miras ve Feragat (TMK m. 599, 605 vd., 528 vd.)

• Mirasın kazanılması (TMK m. 599): Miras, ölüm anında bir bütün hâlinde mirasçılara kendiliğinden geçer.

• Redd-i miras (TMK m. 605 vd.): Mirasçılar, sulh hukuk mahkemesinde 3 ay içinde reddedebilir. Borca batık tereke nedeniyle ret, ıslahta kolaylık sağlar.

• Mirastan feragat (TMK m. 528 vd.): Mirasbırakan ile mirasçı arasında yapılan sözleşme ile feragat mümkündür; sonuçları hep birlikte doğar; feragat, altsoyu da kapsayabilir (açık hüküm yoksa kapsamaz).

• Devlete kalma (TMK m. 501): Hiç mirasçı yoksa tereke Devlet’e geçer.

---

7) Aile Konutu ve Ev Eşyası: Sağ Kalan Eşin Korunması (TMK m. 240, 652)

• Mal rejimi aşaması (TMK m. 240): Edinilmiş mallara katılma rejiminde, sağ kalan eş lehine katılma alacağı hesaplanırken aile konutu ve ev eşyası konusunda alacak yerine mülkiyet/irtifak hakkı verilmesi talep edilebilir.

• Miras paylaşımı aşaması (TMK m. 652): Paylaşmada, aile konutu ve ev eşyası sağ kalan eşe özgülenebilir; bu özgüleme bedel denkleştirmesiyle yapılır.

• Uygulama: Aile konutu şerhi ve fiilî kullanım dikkate alınır. Sağ kalan eşin barınma hakkı hakkaniyetle korunur.

---

8) Denkleştirme (İade) ve Paylaştırma İlkeleri (TMK m. 669 vd., 640 vd.)

• Denkleştirme (m. 669 vd.): Mirasbırakanın sağlığında bazı mirasçılara yaptığı karşılıksız kazandırmalar (çeyiz, kuruluş sermayesi vb.) miras paylaştırmada denkleştirmeye tabi olabilir. Amaç, mirasçılar arasında eşitliği sağlamaktır.

• Paylaşma (m. 640 vd.): Mirasçılar anlaşarak paylaşabilir; anlaşma olmazsa mahkemece satış/paylaştırma söz konusu olabilir.

• Tereke borçları önce ödenir; kalan net değer üzerinden paylaşıma geçilir.

---

9) Örnek Hesaplamalar (Adım Adım)

Aşağıdaki örneklerde; önce mal rejimi tasfiyesi (varsa) yapılır, ardından tereke borçları çıkarılır ve kalan net tereke üzerinden yasal paylar hesaplanır. Hesaplamaları adım adım gösteriyorum.

Örnek 1: Eş + 2 Çocuk (1. Zümre)

• Varsayımlar:

  • Terekeye giren malvarlığı toplamı: 1.200.000 TL

  • Tereke borçları: 200.000 TL

  • Net tereke = 1.200.000 − 200.000 = 1.000.000 TL

• Paylar (TMK m. 499):

  • Eş: 1/4

  • Altsoy (2 çocuk): 3/4, kendi aralarında eşit

• Hesap:

  • Eş = 1.000.000 × (1/4) = 250.000 TL

  • Çocuklara kalan = 1.000.000 − 250.000 = 750.000 TL

  • Her bir çocuk = 750.000 ÷ 2 = 375.000 TL

Saklı pay denetimi: Çocukların saklı payı yasal paylarının 1/2’si olduğundan, her bir çocuk bakımından en az 187.500 TL saklı pay korunmalıdır.

Örnek 2: Eş + Ana ve Baba (2. Zümre)

• Varsayımlar: Net tereke 600.000 TL, altsoy yok.

• Paylar:

  • Eş: 1/2

  • Ana ve baba: kalan 1/2, eşit

• Hesap:

  • Eş = 600.000 × (1/2) = 300.000 TL

  • Ana + Baba payı = 300.000 TL → Ana 150.000 TL, Baba 150.000 TL

Saklı pay: Ana ve babanın her biri için saklı pay, yasal payın 1/4’üdür. Bu örnekte her biri için 37.500 TL alt sınır korunmalıdır.

Örnek 3: Eş + Anneanne (3. Zümre)

• Varsayımlar: Net tereke 400.000 TL, altsoy ve ana-baba yok. Anneanne hayatta.

• Paylar:

  • Eş: 3/4

  • Üçüncü zümre: 1/4 (anneanneye)

• Hesap:

  • Eş = 400.000 × (3/4) = 300.000 TL

  • Anneanne = 400.000 × (1/4) = 100.000 TL

Örnek 4: Yalnız Eş

• Varsayımlar: Net tereke 900.000 TL, hiçbir zümrede mirasçı yok.

• Pay: Eş tamamına mirasçıdır → 900.000 TL.

Örnek 5: Evlatlık ve Öz Çocuk

• Varsayımlar: Net tereke 800.000 TL, sağ kalan eş yok; 1 öz çocuk + 1 evlatlık var.

• 1. Zümre (Altsoy): Öz çocuk ve evlatlık eşit pay alır.

• Hesap: Her biri = 800.000 ÷ 2 = 400.000 TL.

Örnek 6: Halefiyet (Torun Payı)

• Varsayımlar: Net tereke 1.200.000 TL, sağ kalan eş yok; 3 çocuk var fakat çocuklardan biri daha önce vefat etmiş ve iki torun bırakmış.

• Paylaştırma:

  • Yaşayan 2 çocuk: Kişi başı 1/3

  • Ölen çocuğun altsoyu (iki torun), 1/3 payı kendi aralarında yarı yarıya alır.

• Hesap:

  • Her yaşayan çocuk = 1.200.000 × (1/3) = 400.000 TL

  • Torunlara ayrılan toplam = 400.000 TL → Her torun 200.000 TL

• 10) Uygulamada Sık Sorulan Sorular (SSS)

  1) Evlilik dışı çocuk mirastan pay alır mı?

  Evet. Soybağı kurulduğu anda evlilik içi çocukla tam eşit pay alır (TMK m. 498). Evlilik dışı olma, payı etkilemez.

  2) Evlatlık, hem biyolojik ailesinden hem evlat edinenden miras alabilir mi?

  Evet. Evlatlık evlat edinenin altsoyu gibi mirasçıdır; aynı zamanda kendi biyolojik ailesinden mirasçılığı da sürer (TMK m. 500).

  3) Sağ kalan eşin payı her durumda aynı mıdır?

  Hayır. Eşin payı birlikte mirasçı olduğu zümreye göre değişir (TMK m. 499). 1. zümreyle 1/4; 2. zümreyle 1/2; 3. zümreyle 3/4; diğer hâllerde tamamı eşe kalır.

  4) Saklı pay nedir, kimler saklı paylı mirasçıdır?

  Saklı pay; mirasbırakanın tasarruf özgürlüğünü sınırlayan, kanunen dokunulmaz asgarî paydır. Altsoy, ana-baba ve sağ kalan eş saklı paylıdır (TMK m. 505). İhlal hâlinde tenkis davası açılır (TMK m. 560 vd.).

  5) Aile konutu ve ev eşyası sağ kalan eşe nasıl korunur?

  Mal rejimi tasfiyesinde TMK m. 240, paylaşma aşamasında TMK m. 652 devreye girer. Eşe, bedel denkleştirilerek özgüleme veya irtifak tanınabilir.

  6) Mirasçılardan biri mirası reddederse paylar nasıl değişir?

  Reddedenin payı, diğer mirasçılara kendi payları oranında geçer. Altsoyun reddi hâlinde halefiyet kuralları da devreye girebilir (TMK m. 610 vd. ile ilişkili uygulama).

  7) Borca batık tereke varsa ne yapılmalı?

  Borçtan sorumluluk doğmadan evvel redd-i miras (3 ay içinde) yoluna gidilmesi, alacaklılara karşı şahsî malvarlığın korunması için kritik önemdedir (TMK m. 605).

  8) Vasiyetname ile eşin payı azaltılabilir mi?

  Eş saklı paylı mirasçıdır. Vasiyetname, saklı payı ihlal edemez; ihlal hâlinde tenkis gündeme gelir. Saklı pay üstü kısımda tasarruf mümkündür.

  9) Kardeşler yasal mirasçı mıdır?

  Kardeşler, 2. zümre altsoyu kapsamında (ana-babanın altsoyu) dolaylı mirasçıdır. Altsoy yoksa ve ana-babadan birinin payı onlara geçiyorsa pay alırlar. Saklı paylı mirasçı değillerdir.

  10) Hiç mirasçı yoksa ne olur?

  Üç zümrede de mirasçı yoksa miras Devlet’e geçer (TMK m. 501).