TCK’da Zehirli Madde İmal ve Ticareti Suçu – Güncel İçtihatlar Işığında İnceleme
Giriş
Zehirli maddeler; doğrudan insan sağlığını, hayvan yaşamını ve çevreyi tehdit eden, kullanımı ve ticareti sıkı şekilde kontrol altına alınmış tehlikeli maddelerdir. Bu tür maddelerin yetkisiz olarak üretilmesi, bulundurulması veya ticareti, yalnızca bireylerin değil, toplumun tamamının güvenliğini tehdit eder. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK)’nda bu konuyu doğrudan düzenleyen m.174, “zehirli madde imal ve ticareti” suçunu tanımlar.
Bu suç, niteliği gereği kamu sağlığına karşı suçlar arasında yer almakta ve tehlike suçu olarak kabul edilmektedir. Yani bir zararın fiilen doğması gerekmeden, yalnızca tehlikenin oluşmasıyla birlikte suç tamamlanmış sayılır.
1. Suçun Yasal Tanımı ve Unsurları
TCK m.174/1 şu şekilde düzenlenmiştir:
“İnsan sağlığı bakımından tehlikeli olan zehirli maddeleri izinsiz olarak imal, ithal veya ihraç eden kişi, beş yıldan on iki yıla kadar hapis ve yirmibin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır.”
Maddenin unsurları:
-
Fail: Herkes bu suçun faili olabilir. Suçun faili olabilmek için özel bir sıfat gerekmez; ancak genellikle kimya sektörü çalışanları, sanayiciler, tedarikçiler gibi meslek gruplarında görülür.
-
Mağdur: Toplumun tamamı. Burada doğrudan birey değil, kamu sağlığı korunur.
-
Konu: İnsan sağlığı açısından tehlikeli zehirli maddeler. Bu maddeler genellikle kimyasal, biyolojik veya radyoaktif özellik taşır.
-
Fiil: İzinsiz olarak imal, ithal veya ihraç etme.
-
Hukuka aykırılık: Yetkili makamdan alınmış bir izin veya ruhsatın bulunmaması.
-
Manevi unsur: Kast. Fail, yaptığı fiilin tehlikeli bir maddeye ilişkin olduğunu bilerek hareket etmelidir.
2. Korunan Hukuki Değer
Bu suçla korunan hukuki değer, insan sağlığı ve kamu güvenliğidir. Zehirli maddelerin denetimsiz şekilde dolaşımı, kitlesel zarar riski taşır. Kanun koyucu, bu riski önlemek amacıyla fiili sıkı şekilde cezalandırmıştır.
3. Zehirli Madde Kavramı
Türk hukukunda “zehirli madde” kavramı, kimyasal veya biyolojik özellikleri nedeniyle insan sağlığına ciddi zarar verebilecek maddeler olarak tanımlanır.
Bunlara örnek:
-
Tarım ilaçları (pestisitler)
-
Endüstriyel kimyasallar (civa, arsenik, siyanür vb.)
-
Biyolojik ajanlar
-
Radyoaktif maddeler
Bu maddelerin bir kısmı tıbbi, endüstriyel veya bilimsel amaçla yasal olarak kullanılabilir; ancak yetkisiz üretim veya ticaretleri suçtur.
4. Günümüzdeki Sorunlar ve Riskler
a. Kaçak Kimyasal Ticaret
Türkiye, jeopolitik konumu gereği, Avrupa, Asya ve Ortadoğu arasındaki ticaret yolları üzerinde bulunuyor. Bu nedenle, yasadışı kimyasal madde ticareti açısından bir transit ülke olma riski taşıyor.
b. İnternetten Satışlar
Bazı tehlikeli maddeler, “temizlik ürünü” veya “laboratuvar malzemesi” adı altında internet üzerinden satışa sunulabiliyor. Denetim eksikliği, bu suçun tespitini zorlaştırıyor.
c. Endüstriyel Kazalar
Bilinçsiz veya ruhsatsız imalat, büyük endüstriyel kazalara yol açabiliyor. Bu durum hem ceza hukuku hem de çevre hukuku kapsamında sorumluluk doğuruyor.
d. Zehirli Madde ile Kasten Öldürme Vakaları
Zehirli maddeler kimi zaman cinayetlerde araç olarak kullanılıyor. Bu durumda, TCK m.174’teki suçun yanında kasten öldürme suçu da uygulanıyor.
5. AİHM Perspektifi
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), zehirli maddelerle ilgili davaları genellikle yaşam hakkı (AİHS m.2) ve özel hayatın korunması (AİHS m.8) kapsamında değerlendirir.
Öne çıkan ilkeler:
-
Pozitif yükümlülük: Devlet, zehirli maddelerin yetkisiz kullanımını önlemek için etkin bir denetim sistemi kurmak zorundadır.
-
Bilgilendirme yükümlülüğü: Halkın, bulunduğu çevredeki tehlikeler hakkında bilgilendirilmesi gerekir.
-
Etkin soruşturma: Bir olay sonrası devlet, sorumlular hakkında etkili bir ceza soruşturması yürütmelidir.
Örnek AİHM Kararı:
Öneryıldız / Türkiye davasında, İstanbul Ümraniye’de bir çöplükte meydana gelen metan gazı patlamasında çok sayıda kişinin ölmesi üzerine AİHM, devletin gerekli önlemleri almaması nedeniyle yaşam hakkının ihlal edildiğine karar verdi. Bu karar, doğrudan zehirli madde imalatı ile ilgili olmasa da, devletin tehlikeli maddelerden kaynaklanan risklere karşı sorumluluğunu vurgulaması bakımından önemlidir.
TCK’da Zehirli Madde İmal ve Ticareti Suçu – Güncel İçtihatlar Işığında İncelemeYargıtay Kararları
1. Eczanede Zehirli Madde Satışı – Beraat Kararı (Yargıtay 9. Ceza Dairesi – 2016/7474)
Bir eczacı hakkında, sattığı iddia edilen ilacın “zehirli, kimyevi madde veya tıbbi ecza” olup olmadığı tespit edilemedi. İlaç ele geçirilmediği için kesin delil bulunmadı. Yargıtay, “Şüpheden sanık yararlanır” ilkesi gereği beraat kararı verilmesi gerekirken mahkumiyet verilmesini bozma nedeni saydı.
2. Sağlık Bakanlığının Davaya Katılması – Hatalı Katılma Kararı (Yargıtay 10. Ceza Dairesi – 2019/2579)
Zehirli madde imal ve ticareti suçunda Sağlık Bakanlığı, doğrudan zarar gören sayılmadığı halde davaya “katılan” olarak kabul edildi. Bu durum hukuka aykırı bulundu ve Bakanlık lehine vekalet ücretine hükmedilmesi bozma nedeni sayıldı.
3. Gümrük İdaresinin Temyiz Hakkı – Redd (Yargıtay 7. Ceza Dairesi – 2018/6059)
Zehirli madde imal ve ticareti suçunda Gümrük İdaresi, davaya katılmıştı. Ancak bu suçtan doğrudan zarar görmediği için temyiz hakkı bulunmadığına karar verildi. İdarenin temyiz talebi CMUK m.317 gereğince reddedildi.
4. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının Katılma Talebi – Redd (Yargıtay 20. Ceza Dairesi – 2018/688)
TCK’da zehirli madde suçu “kamunun sağlığına karşı suçlar” bölümünde düzenlendiği için, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın bu davaya mağdur veya zarar gören sıfatıyla katılamayacağına hükmedildi. Bu nedenle bakanlık vekilinin temyiz talebi reddedildi.
6. Suçun Cezası
TCK m.174’e göre:
-
5 yıldan 12 yıla kadar hapis cezası
-
20.000 güne kadar adli para cezası
-
Eğer fiil, ölüm veya yaralanma gibi başka suçlara da neden olmuşsa, ayrıca ilgili suçlardan da cezalandırma söz konusu olur.
7. Uygulamada Örnek Senaryolar
-
Sanayi Bölgesinde Ruhsatsız İmalat
Bir kimya atölyesi, gerekli ruhsat ve izinler olmadan tarım ilaçları üretmekte, bu ürünleri pazara sürmektedir. Bu durumda TCK m.174 uyarınca cezai sorumluluk doğar. -
Siyanür ile İntihar Vakası
Yasal olmayan şekilde internetten temin edilen siyanür, ölümle sonuçlanan olaylarda hem satan kişi hem de aracı platform hakkında soruşturma açılabilir. -
Radyoaktif Madde Kaçakçılığı
Yurt dışından gizlice Türkiye’ye sokulan uranyum, terör eylemlerinde kullanılma ihtimali nedeniyle ciddi bir ulusal güvenlik tehdidi olarak değerlendirilir.
8. Suçun Tespiti ve İspatı
Zehirli madde suçlarında ispat genellikle bilirkişi raporları ile yapılır. Maddelerin tehlike derecesi, miktarı ve kullanıldığı alan, cezanın belirlenmesinde önemlidir.
Ayrıca, gümrük kayıtları, laboratuvar analizleri ve tanık beyanları da delil olarak kullanılır.
9. Önleyici Tedbirler ve Devletin Rolü
-
Gümrüklerde etkin denetim yapılmalı.
-
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı koordineli çalışmalı.
-
İnternet satışları için lisans zorunluluğu getirilmeli.
-
Sanayi bölgelerinde periyodik denetimler yapılmalı.
-
Halk, tehlikeli maddelerin zararları konusunda bilinçlendirilmelidir.
10. Sonuç ve Değerlendirme
Zehirli madde imal ve ticareti suçu, yalnızca ulusal hukuk değil, uluslararası hukuk açısından da ciddi bir suçtur. TCK m.174, kamu sağlığını korumak amacıyla ağır cezalar öngörmüştür. AİHM kararları ise devletin bu konuda etkin denetim, bilgilendirme ve soruşturma yükümlülüklerini açıkça ortaya koymaktadır.
Günümüzde internet üzerinden yasa dışı madde temini, kaçak ticaret ve sanayi kazaları, bu suçun önemini daha da artırmaktadır. Etkin denetim ve bilinçlendirme, bu tehlikenin önlenmesinde en kritik unsurlardır.
About Post Author
