Tarım Sigortaları (TARSİM): Don, Kuraklık ve Reasürans Havuzu Yapısı
Tarım Sigortaları (TARSİM): Don, Kuraklık ve Reasürans Havuzu Yapısı
1. Giriş
Tarım, iklim değişikliğine en açık sektörlerden biridir. Türkiye gibi dört mevsimi yaşayan ülkelerde, don, kuraklık, dolu, fırtına ve sel gibi doğal afetler, tarımsal üretimi ciddi biçimde etkiler. Bu risklerin ekonomik yıkıcılığına karşı en önemli koruma aracı Tarım Sigortaları Havuzu (TARSİM) sistemidir.
TARSİM, hem çiftçinin gelirini korur hem de devletin afet sonrası yapacağı mali yardımları planlı ve sigortalı bir sisteme dönüştürür.
2. TARSİM’in Hukuki Dayanağı
Tarım sigortalarının temeli, 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanunu’na dayanır. Bu Kanun’un 1. maddesiyle tarım, hayvancılık ve su ürünleri üreticilerinin doğal afetler nedeniyle uğradıkları zararların sigorta güvencesine alınması amaçlanmıştır.
TARSİM sistemi, klasik sigorta sistemlerinden farklı olarak kamu ve özel sektörün iş birliğine dayalıdır.
Kanun’a göre:
- Devlet primin belli bir oranını karşılar (genellikle %50’ye kadar),
- Sigorta şirketleri poliçeyi düzenler,
- Tarım Sigortaları Havuzu İşletmesi (TARSİM) risk paylaşımı ve reasürans işlemlerini yürütür.
Bu model, hem kamu desteği hem de özel sektör dinamizmini bir araya getiren hibrit bir sigorta modelidir.
3. TARSİM’in İşleyişi ve Temel Yapısı
TARSİM, 2006 yılından itibaren faaliyete geçmiştir. Türkiye genelinde tüm sigorta şirketleri tarım sigortalarını TARSİM üzerinden yapar; ancak bu poliçeler tek bir havuzda toplanır.
Bu sistemde:
- Risk, poliçe bazında değil, ülke genelinde havuz bazında paylaşılır.
- Hasar oranı yüksek bölgelerdeki zarar, ülke genelinde prim gelirleriyle dengelenir.
- Böylece aktüeryal denge korunur ve sistem sürdürülebilir hale gelir.
4. Don ve Kuraklık Risklerinin Önemi
4.1. Don Riski
Don, özellikle ilkbahar aylarında tarımsal ürünlerin en büyük düşmanıdır. Sıcaklığın 0°C altına düşmesiyle bitki dokularının donması, ürün kaybına neden olur.
TARSİM sisteminde don, “bitkisel ürün sigortası” teminatları arasında yer alır. Ancak:
- Her ürün için don teminatı verilmez.
- Teminat kapsamı, ürünün yetiştiği bölgeye, fenolojik döneme ve meteorolojik verilere göre belirlenir.
Örneğin, kayısı, şeftali, kiraz gibi meyveler için don teminatı riskli bölgelerde zorunlu meteorolojik ölçüm şartına bağlıdır.
4.2. Kuraklık Riski
Kuraklık, son yıllarda iklim değişikliğiyle birlikte artan en kritik risklerden biridir. Kuraklık, yalnızca yağış azlığı değil, aynı zamanda toprak neminin bitki gelişimi için yetersiz olması durumudur.
TARSİM, verim sigortası modeli üzerinden kuraklık riskini sigorta kapsamına alır.
Bu modelde:
- Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü verileri esas alınır,
- Ürün bazında “iklim endeksi” hesaplanır,
- Hasar oranı, verim düşüklüğü veya yağış eksikliğine göre belirlenir.
Örneğin buğday, arpa, yulaf, mercimek, nohut gibi kuru tarım ürünleri, Kuraklık Verim Sigortası ile güvence altındadır.
5. Don ve Kuraklık Teminatlarının Kapsamı
5.1. Don Teminatı
TARSİM don teminatı şu esaslara göre işler:
- Don olayının meteorolojik istasyon verileriyle tespit edilmesi gerekir.
- Sigortalı arazide belirli bir sıcaklık eşiğinin altına düşülmesi hasar olarak kabul edilir.
- Tazminat, ürünün “fenolojik dönemi” dikkate alınarak hesaplanır.
Örnek:
Eğer sigortalı kiraz bahçesinde 10 Nisan gecesi -3°C sıcaklık kaydedilmişse ve bu tarih çiçeklenme dönemiyle çakışıyorsa, don zararı tazmin edilir.
5.2. Kuraklık Teminatı
Kuraklık teminatı kapsamında:
- Yağış verileri, uydu görüntüleri ve toprak nemi ölçümleri birlikte değerlendirilir.
- Bölgesel verim ortalaması ile sigortalının verimi karşılaştırılır.
- Hasar oranı, %30’u aşan verim düşüklüğü durumunda tazminat hakkı doğurur.
Bu sistem, bireysel hasar tespitine değil, endeks tabanlı modele dayanır. Dolayısıyla sahada ekspertiz yapılmaz; meteorolojik veriler esas alınır.
6. Devlet Destekli Prim Yapısı
TARSİM’in başarısının temelinde devlet prim desteği vardır.
Devlet, sigorta priminin genellikle %50’sini öder. Ancak:
- Hayvancılık sigortalarında bu oran %60’a kadar çıkabilir.
- Kuraklık gibi yüksek riskli ürünlerde destek oranı artırılabilir.
Bu sistem, sigorta bilincini artırmakla birlikte üreticiyi teşvik eder.
Ayrıca Kredi Kayıt Bürosu (KKB) üzerinden TARSİM poliçeleri, tarımsal krediler için teminat olarak da kullanılabilmektedir.
7. Reasürans Havuzu Yapısı
7.1. Reasürans Nedir?
Reasürans, sigorta şirketlerinin büyük hasar riskini paylaşmak için bir kısmını başka bir sigortacıya devretmesidir. TARSİM’de bu sistem, Reasürans Havuzu şeklinde işler.
7.2. TARSİM Reasürans Modeli
TARSİM, yılda milyonlarca poliçeyi yöneten büyük bir havuzdur. Bu nedenle, yüksek hasar riski taşıyan bu poliçeler, tek bir sigorta şirketinin üstlenebileceği bir yük değildir.
Bu yükü paylaşmak için:
- TARSİM, Hazine ve Maliye Bakanlığı gözetiminde bir Reasürans Programı uygular.
- Hasarların belirli bir kısmı uluslararası reasürans şirketlerine devredilir.
- Aşırı hasar durumunda Devlet Hasar Dengeleme Fonu devreye girer.
Bu yapı sayesinde, 2021 Elazığ donu veya 2023 Orta Anadolu kuraklığı gibi büyük afetlerde bile sistem finansal sürdürülebilirliğini koruyabilmiştir.
7.3. Devletin Reasürans Katılımı
Devlet, reasürans sistemine üç şekilde dahil olur:
- Reasürans desteği: Riskin belirli bir yüzdesini üstlenir.
- Katastrofik hasar garantisi: Olağanüstü afetlerde zararı üstlenir.
- Finansal dengeleme: Havuzun açık vermesi durumunda bütçeden kaynak aktarılır.
Bu yapı, TARSİM’i yarı kamusal bir sigorta mekanizması haline getirir.
8. Hasar Tespiti ve Tazminat Süreci
TARSİM’de hasar süreci klasik sigorta eksperliğinden farklı işler.
- İhbar: Üretici zararı 10 gün içinde bildirir.
- Uzaktan doğrulama: Uydu ve meteoroloji verileriyle ilk tespit yapılır.
- Saha ekspertizi (gerekirse): TARSİM eksperleri tarafından doğrulama yapılır.
- Tazminat: Hasar oranına göre tazminat ödenir.
Bu sistemin avantajı; hızlı, objektif ve coğrafi olarak kapsayıcı olmasıdır.
9. Yargı ve Sigorta Tahkim Uygulamaları
TARSİM poliçelerinde uyuşmazlıklar genellikle Sigorta Tahkim Komisyonu nezdinde çözülür.
Yargıtay 17. Hukuk Dairesi’nin 2018/6243 E., 2021/9472 K. sayılı kararında, şu ilkeye dikkat çekilmiştir:
“TARSİM poliçelerinde devlet destekli yapının varlığı, sigorta şirketinin sözleşme sorumluluğunu ortadan kaldırmaz. Poliçe hükümleri sigortalı lehine yorumlanmalıdır.”
Bu karar, TARSİM sisteminde sigortalı lehine yorum ilkesinin geçerliliğini vurgulamaktadır.
10. Eleştiriler ve Geleceğe Bakış
TARSİM, genel olarak başarılı bir sistem olmakla birlikte bazı eleştirilere de maruz kalmaktadır:
- Kuraklık sigortasında endeks tabanlı model, bireysel farklılıkları yansıtmayabilir.
- Don teminatı, bazı bölgelerde ölçüm istasyonu eksikliği nedeniyle sınırlı kalmaktadır.
- Prim oranlarının bazı ürünlerde yüksek olması, küçük çiftçiyi caydırabilir.
Gelecekte, TARSİM’in dijitalleşme, uydu destekli tespit, iklim değişikliğine duyarlı ürün tasarımı gibi alanlarda gelişmesi beklenmektedir.
11. Sonuç
Tarım Sigortaları Havuzu (TARSİM), Türkiye’de tarımsal üretimi doğal afetlere karşı koruyan en kapsamlı sistemdir. Don ve kuraklık gibi doğa olaylarının sıklaştığı günümüzde, bu sigorta sistemi hem çiftçinin gelirini hem de ülke ekonomisinin gıda arz güvenliğini korumaktadır.
Reasürans havuzu yapısı, bu sistemin sürdürülebilirliğini sağlayan en önemli unsurdur. Devletin hem prim desteği hem de reasürans desteği ile güçlenen TARSİM, sosyal devlet anlayışının tarımsal sigortacılıktaki en somut örneğidir.
About Post Author
