Şirket Tasfiyesi Sürecinde Alacaklıların Korunması ve Tasfiye Memurunun Soru

1. Giriş: Tasfiye Sürecinin Alacaklılar Açısından Kritik Önemi

Şirketlerin faaliyetlerine son vermeleri çoğu zaman salt bir “ticari karar” olmaktan öte, alacaklıların, ortakların ve çalışanların menfaatlerinin çatıştığı karmaşık bir hukuki süreci beraberinde getirir. Özellikle sermaye şirketlerinin (anonim ve limited şirketler) tasfiyeye girmesi, alacaklılar bakımından “alacaklarını tahsil için son fırsat” anlamına geldiğinden, bu sürecin şeffaf, öngörülebilir ve mevzuata uygun yürütülmesi hayati önem taşır.

Türk Ticaret Kanunu (“TTK”), tasfiye sürecini düzenlerken alacaklıların korunmasına özel bir vurgu yapmakta; bu amaçla tasfiye memuru kurumuna, alacaklılara çağrı usulüne ve malvarlığının dağıtımına ilişkin sıkı kurallara yer vermektedir. Tasfiye memurları ise bu süreçte:

• Şirket malvarlığını nakde çeviren,

• Alacakları toplayan, borçları ödeyen,

• Artan varlığı ortaklara dağıtan,

• İlan ve bildirim yükümlülüklerini yerine getiren

kilit konumdaki kişilerdir ve hukuka aykırı işlemlerinden doğrudan sorumludurlar.

---

2. Tasfiye Kavramı ve Hukuki Çerçeve

2.1. Tasfiye Nedir?

Tasfiye, şirketin sona erme kararından sonra malvarlığının paraya çevrilmesi, borçların ödenmesi ve kalan meblağın pay sahiplerine dağıtılması sürecidir. Tasfiye sonunda şirket tüzel kişiliği tamamen sona erer ve ticaret sicilinden silinir.

Tasfiyenin başlıca sebepleri:

• Esas sözleşmede öngörülen sürenin dolması,

• Genel kurul kararıyla fesih,

• Mahkeme kararıyla fesih (haklı sebepler, organ yokluğu vb.),

• Kanunda öngörülen diğer sona erme sebepleri,

• İflas.

İflas yoluyla tasfiyede esas olarak İcra ve İflas Kanunu hükümleri uygulanırken; normal (kendi içinde) tasfiyelerde ağırlıkla TTK hükümleri devreye girer.

2.2. Mevzuatın Temel Dayanakları

Şirket tasfiyesine ilişkin başlıca düzenlemeler:

• TTK’da anonim şirketler bakımından sona erme ve tasfiye hükümleri,

• Limited şirketler için paralel düzenlemeler,

• Vergi mevzuatında tasfiyeye ilişkin yükümlülükler (tasfiye beyannameleri, vergi incelemeleri),

• İş hukuku bakımından işçi alacakları,

• İcra ve İflas Hukuku bakımından takip ve buna ilişkin sınırlamalar.

Makalenin odağı, tasfiye sürecinde alacaklıların korunmasına ilişkin TTK hükümleri ve tasfiye memurunun hukuki sorumluluğu olacaktır.

---

3. Tasfiye Sürecine Giriş: Tescil, İlan ve “Tasfiye Halinde” İbaresinin Kullanılması

3.1. Tasfiye Kararı ve Tescil

Tasfiye süreci kural olarak:

• Genel kurulun fesih ve tasfiye kararı vermesi
  veya

• Kanuni/mahkeme kararıyla sona erme sebebinin gerçekleşmesi

ile başlar. Bu kararın ticaret siciline tescili ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilanı zorunludur.

3.2. Unvana “Tasfiye Halinde” İbaresinin Eklenmesi

Şirket tasfiyeye girdiği andan itibaren ticaret unvanına “tasfiye halinde” ibaresini eklemek zorundadır. Örneğin:

“XYZ Anonim Şirketi” → “Tasfiye Halinde XYZ Anonim Şirketi”

Bu ibare, üçüncü kişiler ve alacaklılar açısından hayati öneme sahiptir; zira artık şirketin temel amacının kar elde etmek değil, varlığını tasfiye etmek olduğu mesajını verir. Ayrıca tasfiye memurunun şirket adına yapacağı işlemler de bu unvanla yapılmalıdır.

---

4. Tasfiye Memuru: Atanması, Hukuki Statüsü ve Görevleri

4.1. Tasfiye Memurunun Atanması

Tasfiye sürecinde şirketi temsil ve idare yetkisi kural olarak tasfiye memurlarına geçer. Tasfiye memurları:

• Esas sözleşmede öngörülmüş olabilir,

• Genel kurul kararı ile atanabilir,

• Gerekli hâllerde mahkeme tarafından atanabilir.

Bazı durumlarda mevcut yönetim kurulu üyelerinin tasfiye memuru sıfatıyla görevine devam etmesi de mümkündür. Ancak bu durumda dahi, hareket tarzları ve sorumlulukları “yönetim” den çok “tasfiye” odaklıdır.

4.2. Tasfiye Memurunun Hukuki Statüsü

Tasfiye memuru, şirket ile arasında bir vekâlet/organik ilişki bulunan, şirketi tasfiye amacıyla temsil eden kişidir. TTK sistematiği içinde, tasfiye memurlarının:

• Şirkete,

• Pay sahiplerine,

• Alacaklılara,

karşı kusurlu davranışları sebebiyle sorumlu oldukları kabul edilir.

4.3. Temel Görev ve Yetkiler

Tasfiye memurunun başlıca görevleri özetle:

• Şirketin tasfiye halindeki açılış bilançosunu düzenlemek,

• Şirketin devam eden işlerini şirket menfaatine uygun şekilde sonuçlandırmak,

• Şirket alacaklarını tahsil etmek, borçları ödemek,

• Gerekirse şirket mallarını satmak, nakde çevirmek,

• Alacaklıları ilan yoluyla ve doğrudan bilinenleri mektupla çağırmak,

• Tasfiye sonuç bilançosunu düzenlemek,

• Artan malvarlığını mevzuat ve esas sözleşme hükümlerine göre ortaklara dağıtmak,

• Tüm bu işlemleri şeffaf, kayıtlı ve ispatlanabilir biçimde yürütmek.

Tasfiye memuru, tasfiye sürecini “hiçbir alacaklı zarar görmeyecek şekilde” ve kanunun öngördüğü öncelik sırası ile yönetmek zorundadır.

---

5. Tasfiye Sürecinde Alacaklıların Korunması Mekanizmaları

5.1. Alacaklılara Çağrı ve İlan Yükümlülüğü

Tasfiyeye girişin tescil ve ilanından sonra tasfiye memuru, şirket alacaklılarını alacaklarını bildirmeye davet eder. Bu çağrının:

• Ticaret sicili gazetesinde,

• Gerekirse şirketin internet sitesinde,

• Kanunun öngördüğü sayıda ve aralıklarla

yapılması gerekir.

Ayrıca bilinen alacaklılara mektup veya uygun iletişim araçlarıyla ayrıca bildirim yapılması, alacaklıların tasfiye sürecinden haberdar edilmesi için önemlidir.

Buradaki amaç; tasfiye sonunda şirket malvarlığı ortaklara dağıtılmadan önce tüm alacaklıların alacaklarını bildirmelerini sağlamak ve hak kayıplarını önlemektir.

5.2. Bilinen ve Bilinmeyen Alacaklılar Ayrımı

Uygulamada iki grup alacaklıdan söz edilir:

1. Bilinen alacaklılar:
   Defter ve kayıtlardan veya sözleşmelerden tespit edilebilen, şirketle açık alacak-borç ilişkisi bulunan kişiler.

2. Bilinmeyen / kendini bildirmeyen alacaklılar:
   Şirketle ilişkisi olup, çeşitli sebeplerle alacağını bildirmemiş veya kendisine ulaşılamayan kişiler.

Tasfiye memuru, bilinen alacaklıları aktif olarak bilgilendirirken; bilinmeyen alacaklılar için ilan yolunu kullanır ve tasfiye süresi sonunda dahi ortaya çıkmayan alacaklar için belli tutarları depo ederek sorumluluğunu sınırlandırabilir.

5.3. Alacakların Ödenmesi ve Öncelik Sırası

Tasfiye sürecinde şirket malvarlığının dağıtımında:

1. Şirket borçları ve alacaklılar,

2. Gerekirse kamu alacakları ve işçi alacakları gibi hukuken öncelikli alacaklar,

3. En son pay sahipleri (ortaklar) gelir.

Başka bir ifadeyle, tasfiye memurunun öncelikli görevi şirket ortaklarına para dağıtmak değil, alacaklıları tam ve eksiksiz olarak tatmin etmektir. Alacaklılara tam ödeme yapılmadan ortaklara herhangi bir dağıtım yapılması hukuka aykırıdır ve tasfiye memurunun sorumluluğunu doğurur.

5.4. Bilinmeyen Alacaklılar İçin Depo

Tasfiye süreci sonunda hâlâ ortaya çıkmayan veya alacağını almaya gelmeyen alacaklılar için, kanun belirli tutarların noter, banka veya resmi bir kurum nezdinde depo edilmesine imkân tanır. Böylece tasfiye memuru, bilinen alacaklılar bakımından sorumluluğunu yerine getirmiş olur; depo edilen tutarları ise alacaklı daha sonra ortaya çıktığında talep edebilir.

---

6. Tasfiye Memurunun Sorumluluğu: Kime Karşı, Hangi Kapsamda?

Tasfiye memurunun sorumluluğu üç ana düzlemde ele alınır:

1. Şirkete karşı sorumluluk,

2. Pay sahiplerine karşı sorumluluk,

3. Alacaklılara ve üçüncü kişilere karşı sorumluluk.

6.1. Kanuna, Esas Sözleşmeye ve Kararlara Aykırılık

Tasfiye memuru; kanuna, esas sözleşmeye veya tasfiye kararına aykırı davranırsa, meydana gelen zararlardan sorumludur. Örneğin:

• Alacaklılara çağrı yapmamak veya eksik yapmak,

• Tasfiye bilançosunu gerçeğe aykırı düzenlemek,

• Şirket varlığını gerçek değerinin çok altında satmak,

• Belirli alacaklıları kayırmak,

• Ortaklara tasfiye artıklarını alacaklılar ödenmeden dağıtmak,

• Şirket malvarlığını kendi veya üçüncü kişiler lehine kötüye kullanmak.

Bu tür fiiller, hem iç ilişkide (şirket ve ortaklar yönünden) hem de dış ilişkide (alacaklılar ve üçüncü kişiler yönünden) sorumluluk doğurabilir.

6.2. Kusur Esasına Dayalı Sorumluluk

Tasfiye memurunun sorumluluğu genel olarak kusur sorumluluğudur. Yani:

• Kasten veya ihmalen yükümlülüklerini ihlal etmiş olması,

• Bu ihlal sonucu bir zarar doğmuş bulunması,

• İhlal ile zarar arasında uygun illiyet bağı olması

gerekir.

Tasfiye memurunun “sıradan bir tacir/muhasebeci” gibi değil; özen borcu yüksek, hukuki riskleri öngörme yükümlülüğü bulunan bir yönetici gibi hareket etmesi beklenir. Bu da “basiretli ve özenli tasfiye memuru” ölçütünü gündeme getirir.

6.3. Alacaklılara Karşı Doğrudan Sorumluluk

Normal şartlarda şirket borçlarından şirket tüzel kişiliği sorumludur. Ancak tasfiye sürecinde bazı ağır ihlaller söz konusu olduğunda, tasfiye memurlarının alacaklılara karşı doğrudan sorumluluğu da gündeme gelebilir. Örneğin:

• Tasfiye memuru, alacaklılara çağrı yapmaksızın ve borçların tamamını ödemeksizin şirket malvarlığını ortaklara dağıtmışsa,

• Malvarlığını alacaklıları zarara uğratacak biçimde düşük bedelle devretmişse,

• Bilinen bir alacaklıya hiç bildirim yapmamış ve alacağını almasını fiilen imkânsız hâle getirmişse,

alacaklılar, tasfiye memuruna karşı tazminat davası açabilirler.

İç ilişkide şirket tasfiye memuruna rücu edebileceği gibi; alacaklılar da bazı durumlarda doğrudan tasfiye memurunun kusurlu davranışına dayanarak tazminat talep edebilmektedir.

6.4. Birden Fazla Tasfiye Memurunun Birlikte Sorumluluğu

Uygulamada çoğu şirket birden fazla tasfiye memuru atamakta; bunlar birlikte veya temsil yetkisi sınırlandırılmış şekilde görev yapmaktadır. Birden çok tasfiye memuru olduğunda:

• Aralarındaki iş bölümü dikkate alınsa da,

• Alacaklılara karşı sorumluluk çoğu kez müştereken ve müteselsil nitelik kazanır.

Tasfiye memurlarından biri ağır kusuruyla zarara yol açsa dahi, diğer memurun denetim ve gözetim yükümlülüğünü yerine getirip getirmediği ayrıca incelenir.

---

7. Alacaklıların Başvuru ve Korunma Yolları

Tasfiye sürecinde alacaklıların korunması, sadece kanuni mekanizmalarla sınırlı değildir. Alacaklılar aktif davranarak çeşitli hukuki yollara başvurabilirler.

7.1. Tasfiye Halindeki Şirkete Karşı İcra Takibi

Tasfiyeye giren şirket, borçlu sıfatını korumaya devam eder. Bu nedenle:

• Alacaklı, tasfiye sürecinde de şirkete karşı icra takibi yapabilir,

• İhtiyati haciz talep ederek tasfiye memurunun malvarlığını elden çıkarma riskini azaltabilir,

• Tasfiye memurunun borcu tartışmasız kabul ettiği hallerde daha hızlı tahsil yoluna gidebilir.

Ancak tasfiye memuru da şirketin menfaatini ve alacaklılar arasındaki eşitlik ilkesini gözetmekle yükümlüdür; belirli alacaklılara öncelik sağlayacak işlemlerden kaçınmalıdır.

7.2. Tasfiye Memuruna Karşı Tazminat Davası

Tasfiye memurunun kusurlu fiili sebebiyle alacaklı zarara uğramışsa:

• Tasfiye memuruna karşı tazminat davası,

• Uygun ise hem şirkete hem tasfiye memuruna birlikte dava,

açılması gündeme gelebilir. Görevli mahkeme kural olarak asliye ticaret mahkemesi olacaktır.

Alacaklı, zararını ispat ederken:

• Tasfiye sürecinde yapılan haksız ödemeleri,

• Malvarlığının değerinin bilinçli şekilde düşürüldüğünü,

• Kendisinin tasfiyeden haberdar edilmediğini,

• Tasfiye bilançosunun gerçeğe aykırı olduğunu

delillerle ortaya koymalıdır.

7.3. İlave Tasfiye ve Tasfiyenin Yeniden Açılması

Şirket ticaret sicilinden silinmiş olsa dahi, sonradan:

• Tasfiye edilmemiş malvarlığı unsurlarının bulunduğu,

• Ödenmemiş alacakların varlığı,

• Tasfiye sürecinde ağır hukuka aykırılıkların gerçekleştiği

ortaya çıkarsa, ilave tasfiye (tasfiyenin yeniden açılması) gündeme gelebilir. Bu durumda mahkeme, yeni tasfiye memurları atayabilir, önceki işlemleri denetleyebilir ve alacaklıların zararlarının giderilmesi için yeni bir tasfiye süreci başlatabilir.

---

8. Uygulamada Sık Karşılaşılan Sorunlar ve Örnek Senaryolar

8.1. Tasfiye Sürecinin Sırf Vergi/Denetim Baskısından Kaçmak İçin Kullanılması

Bazı şirketler, aktif ticari faaliyetlerine fiilen devam ederken, resmiyette tasfiye kararı alarak denetim dışına çıkmaya çalışmakta veya tasfiye sürecini gereksiz yere sürüncemede bırakmaktadır. Bu durum:

• Alacaklıların şirketin gerçek durumunu görememesine,

• Tasfiye sürecinin kötüye kullanılmasına

neden olur. Tasfiye memuru, bu tür “görünüşte tasfiye” uygulamalarına alet olamaz; aksi takdirde sorumluluğu ağırlaşır.

8.2. Ortaklara Erken ve Hukuka Aykırı Ödeme

Sık rastlanan bir diğer problem; tasfiye süreci tam sonuçlanmadan, alacaklılar eksiksiz tatmin edilmeden:

• Şirket gayrimenkulünün ortaklara devri,

• Kasadaki nakdin ortaklara ödenmesi,

• Tasfiye artıklarının peşin dağıtılmasıdır.

Bu işlemler, alacaklıların doğrudan zararına olduğundan tasfiye memuru bakımından ciddi sorumluluk riski doğurur.

8.3. Bilinen Alacaklıya Bildirim Yapılmaması

Defterlerden açıkça görülen, hatta şirketle halen uyuşmazlık içinde olan bir alacaklıya tasfiye sürecinde hiçbir bildirim yapılmaması; sırf gazetede ilan verilerek “tasfiyeyi yaptım” denilmesi, alacaklı bakımından ciddi hak kaybı anlamına gelir. Bu durumda alacaklı, tasfiye memurunun ağır kusuruna dayanarak tazminat talep edebilir.

8.4. Tasfiye Memurunun Menfaat Çatışması

Tasfiye memurunun aynı zamanda:

• Şirket ortağı,

• Alacaklı,

• Yönetim kurulu üyesi,

• Şirkete borçlu bir kişi

olması hâllerinde, menfaat çatışması ihtimali yüksektir. Tasfiye memuru kendi menfaatini ön plana çıkarırsa, alacaklıların korunması mekanizması fiilen çöker. Bu nedenle menfaat çatışmasının yoğun olduğu hallerde bağımsız tasfiye memuru atanması uygun ve çoğu zaman gerekli bir çözümdür.

---

9. Sonuç ve Değerlendirme: Alacaklılar ve Tasfiye Memurları Açısından Yol Haritası

Şirket tasfiyesi süreci, TTK’nın öngördüğü sıkı formaliteler ve sorumluluk hükümleriyle alacaklıların korunmasını amaçlayan bir mekanizma olarak kurgulanmıştır. Özellikle:

• Tasfiye kararının tescil ve ilanı,

• Unvana “tasfiye halinde” ibaresinin eklenmesi,

• Alacaklılara çağrı usulü,

• Bilinen alacaklıların birebir bilgilendirilmesi,

• Tasfiye bilançosunun gerçeğe uygun düzenlenmesi,

• Borçlar tam ödenmeden ortaklara ödeme yapılmaması,

• Bilinmeyen alacaklılar için depo mekanizması,

• Tasfiye memurlarının kusur ve özen sorumluluğu

alacaklıların menfaatini güvence altına alan temel taşları oluşturur.

Tasfiye memurları açısından:

• Şeffaflık,

• Alacaklılar arasında eşit işlem ilkesi,

• Gerekli görülen belgelerin ve kayıtların titizlikle tutulması,

• Her aşamada kanuna ve esas sözleşmeye uygun hareket edilmesi,

• Menfaat çatışmasından kaçınılması

hem hukuki sorumluluğu azaltan hem de tasfiye sürecini güvenle tamamlamayı sağlayan temel prensiplerdir.

Alacaklılar açısından ise:

• Tasfiye ilanlarını takip etmek,

• Alacaklarını süresinde ve yazılı olarak bildirmek,

• Gerekirse icra takibine başvurmak,

• Tasfiye işlemlerinde hukuka aykırılık tespit ettiklerinde tasfiye memuruna karşı sorumluluk davası açmaktan çekinmemek,

• Ağır ihlallerde ilave tasfiye ve ceza hukuku yollarını gündeme almak

hak kayıplarını azaltacak stratejik adımlar olacaktır.

Sonuç olarak, şirket tasfiyesi sürecinde alacaklıların korunması ve tasfiye memurunun sorumluluğu, salt teorik bir problem değil, uygulamada önemli maddi sonuçlar doğuran bir alandır. Bu nedenle tasfiye sürecinin uzman hukuki danışmanlıkla yürütülmesi, hem alacaklılar hem tasfiye memurları hem de şirket ortakları bakımından ciddi riskleri minimize edecektir.