MOBBİNG VE İŞYERLERİNDEKİ DİJİTAL DENETİM

MOBBİNG VE İŞYERLERİNDEKİ DİJİTAL DENETİM: HUKUKİ BOYUT, YARGITAY KARARLARI VE ÇALIŞAN HAKLARI

Giriş
Mobbing, bir çalışana işyerinde sistematik, kasıtlı ve sürekli olarak uygulanan psikolojik baskı ve yıldırma davranışlarıdır. Günümüzde iş süreçlerinin dijitalleşmesiyle birlikte, mobbingin yeni bir boyut kazandığı ve “dijital mobbing” kavramının ortaya çıktığı görülmektedir. Dijital mobbing, işverenin veya yöneticilerin çalışanlar üzerinde aşırı ve sürekli dijital denetim yaparak onları psikolojik baskı altında bırakması olarak tanımlanabilir. Kamera sistemleri, e-posta izleme, GPS takibi, ekran görüntüsü alma, klavye hareketlerini kayıt altına alma gibi dijital kontrol mekanizmalarının, işçinin özel hayatını ve kişisel alanını ihlal edecek şekilde kullanılması mobbing unsurları taşıyabilir.

Bu makalede, mobbing ve işyerlerindeki dijital denetimin hukuki boyutu, Yargıtay kararları ışığında değerlendirmeler, KVKK kapsamında işverenin sorumlulukları, çalışanın hakları ve başvuru yolları detaylı olarak ele alınacaktır.

1. Mobbing Kavramı ve Hukuki Dayanaklar

Türk hukukunda “mobbing” terimi açıkça tanımlanmasa da, birçok kanun maddesi mobbinge karşı çalışanı korumaktadır:

• Türk Borçlar Kanunu (TBK) m.417, işverenin işçiyi gözetme ve sağlıklı bir çalışma ortamı sağlama yükümlülüğünü düzenler.

• 4857 sayılı İş Kanunu m.24/II, işçinin kişilik haklarının ihlal edilmesi durumunda haklı nedenle fesih hakkı tanır.

• Anayasa m.17, kişinin maddi ve manevi varlığını koruma hakkını güvence altına alır.

• Türk Medeni Kanunu m.24, kişilik haklarının ihlali halinde tazminat yolunu açar.

Yargıtay içtihatlarında, sistematik şekilde yapılan baskı, dışlama, aşağılayıcı davranışlar ve haksız denetim uygulamaları mobbing kapsamında değerlendirilmiştir.

2. Dijital Denetim Nedir?

İşverenin yönetim hakkı çerçevesinde, işyerinde verimliliği artırmak, güvenliği sağlamak veya iş süreçlerini kontrol altında tutmak amacıyla kamera, yazılım ve dijital araçlarla çalışanları denetlemesi mümkündür. Ancak bu denetimin:

• Ölçülü,

• Amacına uygun,

• KVKK’ya ve özel hayatın gizliliğine saygılı olması gerekir.

Aşırı ve sürekli dijital gözetim, çalışanı baskı altında bırakarak mobbing teşkil edebilir. Örneğin, her hareketin kamera ile izlenmesi, klavye tuşlarının kaydedilmesi, e-postaların rıza olmaksızın incelenmesi, mesai dışı dijital takibin yapılması, hem özel hayatı ihlal eder hem de psikolojik baskı yaratır.

3. Dijital Mobbingin Unsurları

Bir dijital denetim uygulamasının mobbing sayılabilmesi için:

1. Süreklilik: Denetim ve baskı eylemleri belli bir periyotta ve sistematik olarak devam etmelidir.

2. Kasıtlılık: İşverenin amacı çalışanın huzurunu bozmak, onu yıldırmak veya işten ayrılmaya zorlamaktır.

3. Psikolojik Baskı: Çalışanın kişilik haklarını, saygınlığını ve özel hayatını zedeleyen uygulamalar yapılmalıdır.

4. Yargıtay Kararlarında Dijital Mobbing

• Yargıtay 22. Hukuk Dairesi, 2017/42947 E., 2019/8412 K.: İşyerinde sürekli kamera gözetimi altında bırakılan ve özel alanı ihlal edilen işçinin manevi tazminat talebi kabul edilmiştir.

• Yargıtay 9. HD, 2015/17366 E., 2016/16950 K.: İşçinin e-posta yazışmalarının sürekli ve detaylı incelenmesi kişilik haklarını zedelediği gerekçesiyle mobbing unsuru olarak değerlendirilmiştir.

• Yargıtay 9. HD, 2014/12698 E., 2016/17975 K.: Dijital ortamda gönderilen sürekli aşağılayıcı e-postalar mobbing kapsamında kabul edilmiştir.

5. KVKK ve Dijital Denetim

6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK), dijital denetim sürecinde işverenin çalışanlara ait verileri toplarken ve işlerken uyması gereken kuralları belirler.

• KVKK m.4: Veriler, belirli, açık ve meşru amaçlarla işlenmeli, ölçülülük ilkesine uyulmalıdır.

• KVKK m.10: Çalışanlara hangi verilerin toplandığı, hangi amaçlarla kullanılacağı ve kimlerle paylaşılacağı bildirilmeli, gerekirse açık rızaları alınmalıdır.

• KVKK Kurulu Kararı (2020): İşyerinde çalışan bilgisayarlarının her dakika ekran görüntüsü alınarak izlenmesi, ölçüsüzlük nedeniyle hukuka aykırı bulunmuş ve işverene para cezası uygulanmıştır.

6. Çalışanın Hakları ve Başvuru Yolları

Dijital mobbing veya aşırı denetim karşısında çalışanlar şu haklara sahiptir:

1. İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Fesih: İş Kanunu m.24/II’ye dayanarak tazminatlı fesih hakkı kullanabilir.

2. Manevi Tazminat Davası: TBK m.58 uyarınca kişilik haklarının ihlali nedeniyle manevi tazminat talep edilebilir.

3. KVKK Kapsamında Başvuru: KVKK m.11’e dayanarak verilerin silinmesi, düzeltilmesi veya hukuka aykırı veri işleme için Kurul’a şikâyet edilebilir.

4. Mobbing Davası: İş Mahkemesi’nde mobbing nedeniyle maddi ve manevi tazminat talep edilebilir.

7. Mobbingin İspatı

Mobbing davalarında ispat yükü, genelde çalışandadır. Ancak Yargıtay, “ilk görünüş ispatı” (prima facie) ilkesini benimsemiştir. Çalışan, mobbing iddiasını gösterir somut olguları ortaya koyar; işveren bunun aksi yönde savunma yapmalıdır. İspat için:

• E-posta ve mesaj kayıtları,

• Kamera görüntüleri,

• Tanık ifadeleri,

• Psikolojik raporlar ve sağlık raporları kullanılabilir.

8. İşverenin Sorumluluğu ve Önlemler

İşveren, mobbingi önlemekle yükümlüdür. Dijital denetim konusunda:

• Açık rıza ve bilgilendirme metinleri hazırlanmalı,

• Çalışanların özel hayatına müdahale etmeyen, ölçülü sistemler kurulmalı,

• KVKK uyum süreçleri tamamlanmalı,

• İşyerinde etik kurallar ve şikayet mekanizmaları oluşturulmalıdır.

9. Dijital Mobbing Örnekleri

• Sürekli olarak işçinin performansını takip eden yazılımlarla, her dakika rapor alınması,

• Mesai dışındaki sosyal medya aktivitelerinin izlenmesi ve raporlanması,

• Klavye ve mouse hareketlerinin kaydedilerek işçiye baskı yapılması,

• İşçinin özel yazışmalarına izinsiz erişilmesi.

Sonuç

Mobbing, klasik yöntemlerin yanında dijitalleşmeyle birlikte yeni bir boyut kazanmıştır. Aşırı dijital denetim, hem KVKK’ya hem de kişilik haklarına aykırı olduğunda mobbing olarak kabul edilebilir. İşverenler, yönetim hakkını kullanırken ölçülülük ve özel hayatın gizliliği ilkelerine dikkat etmeli; çalışanlar ise hak ihlallerinde yasal yollarla hak aramalıdır.