MİRASTA DENKLEŞTİRME İLE SAKLI PAYIN ARASINDAKİ DENGENİN KORUNMASI

1. Giriş

Miras hukuku, mirasbırakanın özel hukuk alanındaki tasarruf özgürlüğü ile mirasçıların kanundan doğan haklarının dengelenmesi üzerine inşa edilmiş bir sistemdir. Bu sistem içerisinde iki temel kurum öne çıkar: denkleştirme (iade) ve saklı pay koruması.

Denkleştirme, mirasbırakanın sağlığında altsoya yaptığı kazandırmaların miras paylaşımında hesaba katılması yoluyla mirasçılar arasında eşitliği sağlamayı amaçlar (TMK m.669 vd.).
Saklı pay ise mirasçının mirasbırakanın tasarruflarına karşı korunmuş asgari miras hakkıdır (TMK m.505 vd.).

Her iki kurum da adalet ve dengeyi hedeflese de, uygulamada zaman zaman birbirine zıt sonuçlar doğurabilmektedir. Örneğin mirasbırakan bir çocuğuna yüksek değerli bir bağış yapıp bunu “denkleştirmeden muaf” tutabilir; fakat bu bağış diğer mirasçıların saklı payını ihlal ettiğinde tenkis hükümleri devreye girer.

Bu makalede, mirasta denkleştirme ile saklı pay koruması arasındaki hassas denge akademik bir çerçevede ele alınacak; hukuki dayanaklar, öğretideki görüşler, uygulamada karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri incelenecektir.

2. Kavramsal Çerçeve

2.1. Denkleştirme Kurumu

2.1.1. Tanım

TMK m.669’a göre:
“Mirasbırakan tarafından altsoya yapılan sağlararası kazandırmalar, aksi açıkça belirtilmedikçe denkleştirmeye tabidir.”

2.1.2. Amacı

Mirasçılar arasında eşitlik sağlamak,
Sağlığında yapılan kazandırmalar nedeniyle haksız avantaj doğmasını önlemek,
Aile içi barışı korumak.

2.1.3. Kapsam

Altsoya yapılan bağışlar, hibeler, taşınmaz devri, yüksek meblağlı yardımlar.
Olağan eğitim ve evlendirme giderleri (TMK m.670) ile mutad hediyeler kapsam dışıdır.

2.2. Saklı Pay Kurumu

2.2.1. Tanım

Saklı pay, mirasçıların kanundan doğan asgari miras hakkıdır. Mirasbırakan, saklı payı ihlal edecek şekilde tasarrufta bulunamaz.

2.2.2. Hukuki Dayanak

TMK m.505 vd. saklı paylı mirasçıları ve saklı pay oranlarını düzenler.
TMK m.560 vd. saklı payın ihlali halinde tenkis davasını öngörür.

2.2.3. Amaç

Aile bireylerinin ekonomik güvenliğini sağlamak,
Mirasbırakanın mutlak tasarruf özgürlüğünü sınırlamak,
Aile hukukundan doğan sosyal dengeyi korumak.

3. Denkleştirme ile Saklı Payın Kesişim Noktaları

3.1. Altsoya Yapılan Kazandırmalar

Bir bağış hem denkleştirme kapsamında olabilir hem de saklı payı ihlal edebilir.

3.2. Muafiyet İradesi ve Saklı Pay

Mirasbırakan bağışı denkleştirmeden muaf tutabilir (TMK m.669/2).
Ancak bu muafiyet saklı payı ihlal edemez.
İhlal varsa, tenkis hükümleri uygulanır.

3.3. Öncelik Meselesi

Öğretide genel kabul: Saklı pay koruması önceliklidir.

Saklı pay ihlali varsa → tenkis davası açılır.
Saklı pay korunuyorsa, fakat eşitsizlik varsa → denkleştirme uygulanır.

4. Öğretide Görüşler

4.1. Ayrı Ama Tamamlayıcı Kurumlar

Denkleştirme ve saklı pay birbirini tamamlayan kurumlar olup, aynı bağış üzerinde farklı sonuçlar doğurabilir.

4.2. Öncelik Saklı Payda

Saklı pay kamu düzenine ilişkindir.
Bu nedenle denkleştirmeden önce saklı pay gözetilmelidir.

4.3. Seçimlik Görüş

Bazı yazarlar, mirasçının aynı bağış için hem denkleştirme hem tenkis talep edebileceğini, seçim hakkının mirasçıya bırakılması gerektiğini savunur.

5. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

5.1. Yanlış Dava Açılması

Mirasçılar çoğu zaman yanlış dava açar: Denkleştirme yerine tenkis veya tersi. Bu, sürelerin kaçırılmasına ve hak kayıplarına yol açar.

5.2. Zamanaşımı – Hak Düşürücü Süre Farkı

Denkleştirme → 10 yıl zamanaşımı (TBK m.146).
Tenkis → 1 yıl hak düşürücü süre (TMK m.571).
Bu fark uygulamada ciddi sorun yaratır.

5.3. Olağan Hediyeler – Aşırı Bağış Ayrımı

Hakimlerin yorum farklılıkları, davaların sonucunu değiştirebilir.

5.4. Muafiyet İradesi Tartışmaları

Sözlü veya belirsiz beyanların muafiyet doğurup doğurmadığı ihtilaflıdır.

6. Denkleştirme – Saklı Pay İlişkisini Gösteren Senaryolar

Senaryo 1:

Baba, oğluna 2 milyon TL’lik arsa bağışlamış.
Terekede sadece 1 milyon TL var.
→ Saklı pay ihlali vardır → tenkis uygulanır.

Senaryo 2:

Baba, kızına 100 bin TL bağışlamış.
Tereke toplamı 10 milyon TL.
→ Saklı pay ihlali yok → denkleştirme uygulanır.

Senaryo 3:

Baba, oğluna bağış yapıp “denkleştirmeden muaf” demiştir.
Ancak bağış saklı payı ihlal ediyor.
→ Muafiyet geçersiz → tenkis uygulanır.

7. Karşılaştırmalı Hukuk

7.1. İsviçre Hukuku

Denkleştirme (“Ausgleichung”) ve saklı pay (“Pflichtteil”) ayrı kurumlar olarak düzenlenir.
Saklı pay önceliklidir.

7.2. Alman Hukuku

Pflichtteil kurumu ile rapor (denkleştirme) arasında benzer ilişki vardır.
Saklı payın korunması anayasal boyutta değerlendirilir.

7.3. Fransız Hukuku

“Rapport” (denkleştirme) ve “réduction” (tenkis) vardır.
Yine saklı payın korunması önceliklidir.

8. Çözüm Önerileri

Mevzuatta Netleştirme
- Denkleştirme ile saklı payın kesişim alanları daha açık düzenlenmeli.
Sürelerin Uyumlaştırılması
- Denkleştirme ve tenkis davalarındaki farklı süreler hak kaybına yol açmaktadır.
- Ortak veya uyumlu süreler belirlenmelidir.
Muafiyet İradesi İçin Yazılı Şart
- Belirsiz sözlü beyanların dava konusu olmaması için yazılı şekil zorunlu hale getirilmeli.
Hakimlere Yönelik Standartlar
- Olağan hediye ve olağanüstü bağış ayrımı için kriterler getirilmeli.

9. Sonuç

Mirasta denkleştirme ve saklı pay, birbirinden farklı işlevlere sahip iki kurumdur:

Denkleştirme → eşitliği sağlar.
Saklı pay → asgari miras hakkını korur.

Bu iki kurumun kesişiminde öncelik saklı payın korunmasına verilmelidir. Denkleştirme, ancak saklı pay korunmuşsa devreye girebilir.

Uygulamada yanlış dava açılması, süre farklılıkları, muafiyet iradesinin yorumu gibi sorunların çözülmesi için mevzuatın sadeleştirilmesi, yazılı muafiyet şartının getirilmesi ve yargısal standartların oluşturulması büyük önem taşır.

Single Blog Title