MİRASTA DENKLEŞTİRME DAVASINDA ZAMANAŞIMI SORUNU

1. Giriş

Miras hukuku, bir yandan aile içi ilişkileri, diğer yandan ekonomik değerlerin paylaşımını düzenleyen hassas bir hukuk dalıdır. Mirasbırakanın sağlığında altsoya yaptığı kazandırmalar, mirasın açılmasıyla birlikte paylaşım sırasında mirasçılar arasında sıkça uyuşmazlık konusu olur. Bu kazandırmaların miras paylaşımında nasıl dikkate alınacağı, denkleştirme (iade) kurumu ile belirlenmiştir.

Türk Medeni Kanunu’nun 669. maddesinde düzenlenen denkleştirme kurumu, mirasçılar arasında eşitliği sağlamaya yönelik bir düzenlemedir. Ancak bu kuruma ilişkin davaların ne kadar süre içinde açılabileceği, yani zamanaşımı sorunu, uygulamada sıkça tartışmalara neden olur.

Bu makalede, mirasta denkleştirme kurumunun zamanaşımı ile ilişkisi çok yönlü olarak incelenecek; kanuni dayanaklar, öğretideki görüşler, uygulamadaki sorunlar, tenkis ile kıyaslamalar ve pratik sonuçlar ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.

2. Denkleştirme Kurumunun Hukuki Niteliği

2.1. Tanımı

Denkleştirme, mirasbırakanın sağlığında altsoya yaptığı kazandırmaların, miras paylaşımında hesaba katılmasını sağlayan bir mekanizmadır. Örneğin; mirasbırakanın sağlığında bir çocuğuna arsa bağışlaması, diğerine ise herhangi bir şey vermemesi halinde, paylaşım sırasında bu bağışın değeri dikkate alınır.

2.2. Amacı

Mirasçılar arasında eşitlik sağlamak,
Önceden yapılan kazandırmalar nedeniyle miras paylarının haksız şekilde farklılaşmasını engellemek,
Aile içi huzuru korumak.

2.3. Hukuki Dayanak

TMK m.669: “Mirasbırakan tarafından altsoya yapılan sağlararası kazandırmalar, aksi açıkça belirtilmedikçe denkleştirmeye tabidir.”

2.4. Denkleştirmenin Doğurduğu Borç İlişkisi

Denkleştirme, mirasçılar arasında özel bir borç ilişkisi doğurur. Yani bir mirasçı, aldığı kazandırmayı paylaşıma dahil etmekle yükümlüdür. Bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde diğer mirasçılar, dava açarak denkleştirme talebinde bulunabilir.

3. Zamanaşımı Kavramı ve Denkleştirme İlişkisi

3.1. Zamanaşımının Genel Niteliği

Türk Borçlar Kanunu (TBK) m.146: “Kanunda başka türlü öngörülmedikçe, her alacak on yıllık zamanaşımına tabidir.”

Zamanaşımı, bir alacağın belli bir süre içinde talep edilmemesi halinde, alacak hakkını sona erdirmeyen ama onu def’i ile bertaraf edilebilecek hale getiren bir kurumdur.

3.2. Denkleştirmede Zamanaşımı Tartışması

Denkleştirme davası, mirasçılar arasındaki özel borç ilişkisine dayandığından, TBK’daki genel zamanaşımı hükümlerine tabidir.
Burada tartışma, hangi sürenin uygulanacağı ve sürenin ne zaman başlayacağı noktasında yoğunlaşır.

4. Denkleştirme Davasında Zamanaşımı Süresi

4.1. Genel Kural

TBK m.146’daki genel hüküm uyarınca, denkleştirme davaları için 10 yıllık zamanaşımı süresi kabul edilmektedir.
Kanunda denkleştirme için daha kısa veya özel bir süre öngörülmediği için genel hüküm uygulanır.

4.2. Öğretide Görüşler

10 Yıl Görüşü: Çoğunluk, TBK m.146’ya dayanarak 10 yıllık zamanaşımını savunur.
Paylaşımda Süre Görüşü: Bazı yazarlar, denkleştirmenin paylaşım sırasında gündeme geldiğini, bu nedenle bağımsız zamanaşımı süresinin olmayacağını ileri sürer.
Hak Düşürücü Süre Görüşü: Azınlık görüşe göre, denkleştirme taleplerinin belli bir hak düşürücü süreyle sınırlandırılması gerekir; aksi halde miras davaları yıllarca sürer.

5. Zamanaşımının Başlangıç Anı

5.1. Mirasın Açılması (Ölüm Tarihi)

Genel kabul gören görüşe göre, zamanaşımı mirasbırakanın ölümüyle yani mirasın açıldığı tarihte başlar. Çünkü denkleştirme talebi, mirasın açılmasıyla birlikte doğar.

5.2. Paylaşım Talebinin İleri Sürülmesi

Bazı görüşlere göre denkleştirme talebi, ancak miras paylaşımı gündeme geldiğinde kullanılabilir. Bu nedenle süre, paylaşım talebinin ortaya çıktığı tarihten başlatılmalıdır.

5.3. Dava Tarihi

Pratikte, denkleştirme talebi dava konusu edildiğinde süre hesabı yapılmaktadır.

6. Zamanaşımının Kesilmesi ve Durması

Kesilme Halleri: Dava açılması, icra takibi yapılması, borçlunun borcu ikrar etmesi.
Durma Halleri: Tarafların uzlaşmaya çalışması, mücbir sebepler, miras ortaklığının uzun süre fiilen devam etmesi.

Zamanaşımının kesilmesi halinde süre yeniden işlemeye başlar; durması halinde ise süre, engelin kalkmasından sonra işlemeye devam eder.

7. Denkleştirme ile Tenkis Davasında Zamanaşımı Farkı

Tenkis Davası: Saklı payın ihlali halinde açılır. 1 yıllık hak düşürücü süre vardır.
Denkleştirme Davası: Genel zamanaşımına tabidir (10 yıl).

Bu fark uygulamada çok önemlidir. Çünkü yanlış dava açan mirasçılar, süreyi kaçırarak hak kaybına uğrayabilir.

8. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

8.1. Uzun Süreli Miras Ortaklığı

Mirasçılar paylaşımı yıllarca erteleyebilir. Bu durumda denkleştirme talebinin zamanaşımı süresine tabi olup olmayacağı tartışmalı hale gelir.

8.2. Fiili Paylaşımlar

Mirasçılar arasında yazılı olmayan fiili paylaşım yapılabilir. Bu tür durumlarda denkleştirme hakkının ne zaman kullanılabileceği belirsizleşir.

8.3. İspat Sorunları

Uzun yıllar sonra açılan davalarda, bağışın değerinin ve kapsamının tespiti güçleşir. Bu da zamanaşımının uygulanmasını daha kritik hale getirir.

8.4. Def’i Sorunu

Zamanaşımı kendiliğinden dikkate alınmaz. Davalı mirasçının, “zamanaşımı def’i” ileri sürmesi gerekir. Bu def’i ileri sürülmezse, hakim kendiliğinden dikkate alamaz.

9. Karşılaştırmalı Hukuk Açısından

İsviçre Hukuku: TMK’nın kaynağı olan İsviçre Medeni Kanunu’nda da denkleştirme kurumu vardır ve zamanaşımı genel süreye tabidir.
Alman Hukuku: Benzer şekilde, mirasçılar arası borç ilişkisi kabul edilir ve zamanaşımı genel hükümler doğrultusunda işler.
Fransız Hukuku: “Rapport à la succession” denilen denkleştirme kurumu vardır; süreler farklı olmakla birlikte esas mantık yine alacak ilişkisine dayandırılmıştır.

10. Sonuç ve Değerlendirme

Mirasta denkleştirme davasında zamanaşımı sorunu, hem teorik hem de pratik açıdan önemlidir.

Denkleştirme davaları 10 yıllık zamanaşımı süresine tabidir.
Zamanaşımı, çoğunluk görüşe göre mirasın açıldığı tarihten itibaren işlemeye başlar.
Tenkis davası ile kıyaslandığında süre bakımından büyük fark vardır (tenkis → 1 yıl, denkleştirme → 10 yıl).
Uygulamada en büyük sorun, mirasçılar arasında uzun süre paylaşım yapılmaması ve muğlak fiili paylaşımların zamanaşımı süresini belirsizleştirmesidir.
Bu nedenle, mirasçıların hak kaybına uğramamak için denkleştirme taleplerini mümkün olan en erken aşamada ileri sürmeleri gerekir.

Sonuç olarak, denkleştirme davalarında zamanaşımı hem usuli hem de maddi açıdan titizlikle yönetilmesi gereken bir konudur. Aksi halde mirasçılar, haklarını kaybetme riskiyle karşı karşıya kalır.

mirasta denkleştirme, denkleştirme davası, denkleştirme zamanaşımı, mirasta zamanaşımı, miras hukuku denkleştirme, miras paylaşımı zamanaşımı, denkleştirme süresi, mirasta hak düşürücü süre, mirasta alacak davası, denkleştirme borcu, miras davaları, zamanaşımı def’i, mirasta denkleştirme sorunları, denkleştirme tenkis farkı, miras hukuku makalesi, zamanaşımı ve miras, mirasta dava süresi, denkleştirme talebi, mirasçıların hakları, mirasta süreler

Single Blog Title