MİRASTA DENKLEŞTİRME DAVASINDA İSPAT YÖNTEMLERİ VE DELİLLER

1. Giriş

Miras hukuku, aile içi ilişkilerin en yoğun şekilde çatışmaya dönüştüğü hukuk dallarından biridir. Mirasbırakanın sağlığında çocuklarına veya diğer altsoy mirasçılarına yaptığı kazandırmalar, ölümden sonra miras paylaşımında çoğu kez ihtilaf doğurur. Özellikle denkleştirme kurumu çerçevesinde, hangi kazandırmaların denkleştirmeye tabi olduğu, bunların değerinin nasıl belirleneceği ve denkleştirmeden muafiyet iradesinin var olup olmadığı gibi hususların ispatı büyük önem taşır.

Türk Medeni Kanunu’nun 669. maddesi denkleştirmeyi düzenlemiş, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) ise ispat yükü ve delillerin kullanımıyla ilgili temel hükümleri ortaya koymuştur. Ancak uygulamada, ispat konusunda pek çok sorun yaşanmaktadır. Bu sorunlar; delil yetersizliği, belgelerin kaybolması, uzun yıllar önce yapılmış bağışların belirsizliği ve tarafların farklı yorumları sebebiyle ortaya çıkar.

Bu makalede, mirasta denkleştirme davalarında ispat meselesi en geniş kapsamıyla incelenecek; delil türleri, ispat yükü, uygulamada yaşanan sorunlar, öğretideki tartışmalar ve çözüm önerileri detaylı şekilde ele alınacaktır.

2. Mirasta Denkleştirme Kurumu

2.1. Kavramsal Çerçeve

Denkleştirme, mirasbırakanın sağlığında altsoya yaptığı sağlararası kazandırmaların miras paylaşımında hesaba katılmasıdır. Buradaki temel amaç, mirasçılar arasında eşitliğin korunmasıdır.

2.2. Hukuki Dayanak

• TMK m.669: Altsoya yapılan sağlararası kazandırmalar kural olarak denkleştirmeye tabidir.

• TMK m.670: Olağan eğitim ve evlendirme giderleri denkleştirmeye dahil değildir.

• TMK m.671: Denkleştirme hesabının nasıl yapılacağı düzenlenmiştir.

2.3. Denkleştirme Davasının Niteliği

• Mirasçılar arasında özel bir borç ilişkisi doğurur.

• Bir mirasçı, aldığı kazandırmayı miras payına mahsup etmekle yükümlüdür.

• Diğer mirasçılar, dava açarak bu yükümlülüğün yerine getirilmesini talep edebilir.

3. İspat Hukukunun Temel İlkeleri

3.1. İspat Yükü (HMK m.190)

• Her taraf, dayandığı vakıayı ispatla yükümlüdür.

• Denkleştirme davasında:

  • Kazandırmanın yapıldığını ileri süren → bunu ispatlamalıdır.

  • Kazandırmanın denkleştirmeden muaf olduğunu iddia eden → muafiyet iradesini ispat etmelidir.

3.2. Delillerin Serbestliği

HMK, taraflara birçok delil sunma imkânı tanır: yazılı belgeler, tanıklar, bilirkişi raporları, keşif, uzman görüşü vb.

3.3. İspat Standartları

• Hukuk davalarında “hakimin vicdani kanaati” esastır.

• Deliller bir bütün olarak değerlendirilir.

4. Denkleştirme Davasında Kullanılabilecek Delil Türleri

4.1. Yazılı Belgeler

En güçlü delil türüdür.

• Tapu Kayıtları: Taşınmaz bağışlarının ispatında temel delildir.

• Banka Kayıtları: Havale, EFT, dekont, hesap hareketleri.

• Noter Belgeleri: Bağış senedi, muvafakatname, miras sözleşmesi.

• Resmî Belgeler: Vergi kayıtları, resmi harç makbuzları.

• Vasiyetname: Mirasbırakanın muafiyet iradesi burada yazılı olabilir.

4.2. Tanık Delili

• Yazılı delil yoksa başvurulur.

• Aile bireyleri, akrabalar, komşular tanık olabilir.

• Ancak tanıkların tarafsızlığı sıkça tartışılır.

4.3. Bilirkişi İncelemesi

• Bağışlanan malın değerinin belirlenmesi için önemlidir.

• Özellikle taşınmazlarda, bağış tarihindeki rayiç bedelin tespiti bilirkişi raporlarıyla yapılır.

4.4. Keşif

• Mahkeme, taşınmazın veya bağış konusu malın değerini belirlemek için keşif yapabilir.

4.5. Uzman Görüşü

• Bankacılık, şirket değerlemesi gibi teknik konularda uzman raporları alınabilir.

5. Denkleştirmeden Muafiyet İradesinin İspatı

5.1. Yazılı Muafiyet Beyanı

• En güvenilir yoldur.

• Tapu şerhi, bağış sözleşmesi veya vasiyetnameye yazılabilir.

5.2. Sözlü Beyan

• Hukuken mümkün olsa da ispat açısından zayıftır.

• Çoğu kez tanık anlatımlarıyla desteklenmeye çalışılır.

5.3. Belirsiz Beyanlar

• “Bunu diğer kardeşlerinden saymayın” gibi muğlak sözler, ispat açısından yetersizdir.

6. Uygulamada Karşılaşılan İspat Sorunları

6.1. Eski Tarihli Bağışların Belirsizliği

• 20–30 yıl önce yapılan bağışların ispatı zordur.

• Tapu kayıtları kaybolabilir, banka kayıtları arşivden çıkmayabilir.

6.2. Muvazaalı İşlemler

• Bağışlar, satış gibi gösterilebilir.

• Bu durumda “muris muvazaası” davası açılır.

6.3. Nakit ve Ziynet Bağışları

• Düğünlerde takılan ziynetler, nakit yardımlar ispatlanması en güç konulardandır.

6.4. Eşitsiz Eğitim ve Evlendirme Giderleri

• Normal eğitim masrafları denkleştirmeye tabi değilken, aşırı lüks harcamalar tartışma doğurur.

7. Öğretide Tartışmalı Konular

7.1. Muafiyetin İspat Şekli

• Yazılı belge zorunlu mu, yoksa tanık yeterli mi?

• Doktrinde farklı görüşler vardır.

7.2. Değerleme Zamanı

• Bağışın yapıldığı tarihteki değer mi, mirasın açıldığı tarihteki değer mi esas alınmalıdır?

• Çoğunluk görüş: mirasın açıldığı tarihteki rayiç bedel esas alınır.

7.3. Delillerin Birlikte Değerlendirilmesi

• Tek bir delile dayanmak çoğu kez yetersizdir.

• Yazılı belge, tanık ve bilirkişi raporlarının birlikte değerlendirilmesi gerekir.

8. İspat Yükünün Dağılımı

• Kazandırmanın varlığını iddia eden → bağışı ispat eder.

• Muafiyet iradesini ileri süren → muafiyeti ispatlar.

• Kazandırmanın olağan hediye olduğunu iddia eden → olağanlığı ispatlar.

Bu dağılım, davanın sonucunu doğrudan etkiler.

9. Karşılaştırmalı Hukukta İspat

• İsviçre Hukuku: Denkleştirme iddiasını ispat yükü, bunu ileri sürene aittir.

• Alman Hukuku: Bağışların rapor edilmesi sistemi vardır; ispat daha kolaydır.

• Fransız Hukuku: “Rapport à la succession” davalarında yazılı belge ve noter kayıtları temel ispat araçlarıdır.

10. Çözüm Önerileri

1. Yazılı Belge Zorunluluğu Getirilmeli

   • Yüksek değerli bağışlarda yazılı belge aranmalıdır.

2. Tapu ve Banka Kayıtlarının Dijital Arşivi

   • Eski kayıtların kaybolmaması için dijital arşiv zorunlu hale getirilmelidir.

3. Bilirkişilik Kurumunun Güçlendirilmesi

   • Denkleştirme davalarında bilirkişilerin uzmanlığı artırılmalıdır.

4. Aile İçi Noter Belgeleri

   • Mirasbırakanın bağış yaparken noter aracılığıyla muafiyet iradesini kayda alması teşvik edilmelidir.

11. Sonuç

Mirasta denkleştirme davaları, ispat yönünden en zor davalardan biridir.

• Yazılı belgeler en güçlü delildir.

• Tanık ve bilirkişi raporları tamamlayıcı rol oynar.

• Muafiyet iradesi mutlaka açık ve belirli bir şekilde ortaya konmalıdır.

• İspat yükünün doğru dağıtılması, davaların adil ve hızlı çözümünü sağlar.

Sonuç olarak, ispat sorunlarının azaltılması için hem mevzuat düzenlemeleri hem de uygulama mekanizmalarının güçlendirilmesi gerekir.