Merkez Bankası’nın Kripto Varlık Düzenlemeleri: Hukuken Yasak mı, Sınırlandırma mı?

Giriş

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), kripto varlıkların ödeme sistemlerindeki kullanımına ilişkin ilk düzenlemesini 16 Nisan 2021 tarihinde yayımladığı yönetmelikle getirmiştir. Bu düzenleme, kripto paraların doğrudan yasaklanması mı yoksa yalnızca belli bir alanda sınırlandırılması mı anlamına geliyor, halen yoğun biçimde tartışılmaktadır.

Bu yazıda, TCMB’nin kripto varlıklara ilişkin düzenleyici yaklaşımı, hukuki sınırlar, anayasal denetim açısından değerlendirme ve kripto varlık ekosistemindeki etkileri ele alınacaktır.

1. Yönetmeliğin Dayanağı ve İçeriği

1.1 İlgili Mevzuat

“Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik”
Resmî Gazete: 16.04.2021 – 31456
Yürürlük tarihi: 30.04.2021

1.2 Ana Hükümler

• m.3 – Tanımlar: Kripto varlıkların para, elektronik para, ödeme aracı veya menkul kıymet olmadığını belirtir.
• m.4 – Yasaklama Hükmü: Kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanımı yasaktır.
• m.5 – Ödeme hizmet sağlayıcılarına sınırlama: Kripto varlıklarla ilgili doğrudan veya dolaylı hizmet sunmaları yasaktır.

2. “Yasak” mı, “Sınırlama” mı?

2.1 Hukuki Ayrım

• Yasak: Tam anlamıyla faaliyet yasağı, cezai sonuçlar doğurur.
• Sınırlama: Belirli bir alan veya yöntem açısından geçerli olup, genel kullanım serbestliğini ortadan kaldırmaz.

TCMB yönetmeliği kripto paraların varlığını ve kişisel mülkiyetini yasaklamamıştır.
Yalnızca ödeme aracı olarak kullanımını sınırlandırmıştır.

2.2 Yargı ve Öğreti Görüşü

• Yönetmelik, kripto varlık yatırımını yasaklamaz, borsalardaki alım-satımı durdurmaz.
• Ancak ödeme amacıyla kullanılması halinde kamu düzeni ve sistem güvenliği gerekçesiyle sınırlama getirilmiştir.

3. Anayasa Hukuku Açısından Değerlendirme

3.1 Mülkiyet Hakkı

Anayasa m.35: Herkes mülkiyet hakkına sahiptir. Bu hak kamu yararı amacıyla kanunla sınırlandırılabilir.

• Kripto varlıklar, malvarlığı değeridir → mülkiyet hakkı kapsamındadır.
• TCMB düzenlemesi doğrudan mülkiyeti değil, kullanım biçimini düzenlemektedir.
• Bu yönüyle ölçülülük ve orantılılık ilkeleri dikkate alındığında temel haklara açık bir müdahale değildir.

3.2 Girişim Özgürlüğü

Anayasa m.48: Herkes dilediği alanda çalışma ve sözleşme özgürlüğüne sahiptir.

• Kripto ile ödeme kabul eden girişimciler yönünden sınırlama getirilmiştir.
• Ancak bu sınırlama “kamu güvenliği, finansal istikrar, sistem riski” gerekçeleriyle meşru amaçlara dayanmakta, dolayısıyla Anayasa’ya aykırılık teşkil etmemektedir.

4. MASAK Uyumluluğu ve İkincil Etki

4.1 MASAK Genelgesi (2021)

• Kripto borsalarına müşteri tanıma (KYC), şüpheli işlem bildirimi ve raporlama yükümlülükleri getirilmiştir.
• Bu, yasaklayıcı değil; denetleyici ve vergisel anlamda işlem güvenliği sağlayıcı bir düzenlemedir.

4.2 Ödeme Sistemleri Açısından Sonuç

• Ödeme kuruluşları kriptoyu ödeme yöntemi olarak sunamaz.
• Ancak bankalar aracılığıyla borsa işlemleri, yatırım ve alım-satım faaliyetleri devam etmektedir.

5. Yargı ve Uygulama Kararları

Henüz TCMB düzenlemesine karşı Anayasa Mahkemesi veya Danıştay nezdinde bir iptal davası açılmamış olmakla birlikte;

• İstanbul 14. Asliye Ticaret Mahkemesi 2022/341 E. sayılı dosyada;

“Kripto parayla ödeme kabul eden e-ticaret sitesine ödeme kuruluşu tarafından hizmet verilmemesi yönündeki işlem, TCMB yönetmeliğine uygundur.”

6. Karşılaştırmalı Hukukta Durum

Ülke	Yaklaşım	Hukuki Statü
Almanya	Serbest	Kripto, finansal araç
ABD	Eyaletlere göre değişir	Mal/emtia
Çin	Yasak	Kripto ödemeleri yasak
El Salvador	Serbest	Bitcoin yasal para
Türkiye	Sınırlı yasak	Yatırıma izin, ödemeye sınırlama

Sonuç

TCMB’nin düzenlemesi, kripto varlıkların ödemelerde kullanımını sınırlamış, ancak mülkiyet hakkı, yatırım faaliyeti ve borsalarda işlem yapmayı yasaklamamıştır. Bu yönüyle yönetmelik, kamu güvenliği ve mali istikrar amacıyla getirilen bir sınırlamadır; doğrudan yasak niteliği taşımaz.

Ancak bu geçici idari düzenlemelerin ötesine geçilerek, parlamenter düzeyde açık, sistematik ve teknolojiye uyumlu bir Kripto Varlıklar Kanunu çıkarılması zorunludur.

Stj.Öğr. Esmanur AKTAŞ