Mali Suçlarda Malvarlığına El Koyma ve Müsadere
1. Giriş
Mali suçlar, yalnızca bireysel menfaati hedef alan eylemler olmaktan çıkmış; organize suç örgütlerinin, terör finansmanının ve uluslararası kara para ağlarının merkezi haline gelmiştir. Rüşvet, zimmet, irtikap, vergi kaçakçılığı, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerinin aklanması gibi suçlarda, yalnızca failin cezalandırılması yeterli değildir. Suçtan elde edilen maddi kazancın ortadan kaldırılması ceza adaletinin ayrılmaz bir parçasıdır.
Bu kapsamda, ceza yargılamasında el koyma ve müsadere kurumları, suçun ekonomik sonucunu bertaraf eden, koruyucu ve önleyici nitelikte araçlar olarak karşımıza çıkar. Bu makalede, özellikle mali suçlar bağlamında malvarlığına el koyma ve müsadere tedbirlerinin hukuki dayanakları, uygulamadaki sorunlar ve çözüm önerileri ele alınacaktır.
2. Kavramsal Ayrım: El Koyma ve Müsadere
2.1. El Koyma (CMK m.123 – 134 arası)
El koyma, soruşturma veya kovuşturma sırasında delil veya müsadere konusu olabilecek eşya veya hakların geçici olarak koruma altına alınmasıdır.
-
Koruyucu tedbirdir, geçicidir.
-
Mahkeme veya hâkim/savcı kararı ile uygulanır.
-
Şirket malvarlığı, banka hesapları, taşınmazlar, araçlar, kripto cüzdanlar vb. kapsama girer.
2.2. Müsadere (TCK m.54 – 55)
Müsadere, suçtan elde edilen malvarlığı değerlerinin devlet lehine kalıcı olarak alınmasıdır. Ceza niteliğinde değildir, güvenlik tedbiridir.
-
Eşya müsaderesi (m.54): Suçta kullanılan veya suçun konusunu oluşturan eşyaya el konulmasıdır.
-
Kazanç müsaderesi (m.55): Suçtan elde edilen maddi kazancın geri alınmasıdır.
3. Mali Suçlarda El Koyma ve Müsadere Uygulaması
3.1. Rüşvet ve İrtikap (TCK m.250–252)
-
Rüşvet veya irtikapla elde edilen nakit, taşınmaz, menkul veya kripto varlıklara öncelikle el konulur.
-
Suçun sabit olması hâlinde müsadere kararı verilir.
-
Üçüncü kişilere devredilmişse, iyi niyetli üçüncü kişilerin korunması gündeme gelir.
3.2. Zimmet (TCK m.247)
-
Kamu görevlisinin zimmetine geçirdiği paraya öncelikle el koyma kararı verilir.
-
Faile iade veya failin yakınlarına yapılan aktarımlar gizleme kastı taşıyorsa iade ile birlikte müsadere de uygulanabilir.
3.3. Suç Gelirlerinin Aklanması (TCK m.282)
-
Bu suç tipinde hem eşya hem kazanç müsaderesi mümkündür.
-
Ayrıca taşınır, taşınmaz, banka hesapları, menkul kıymetler ve kripto varlıklar hakkında el koyma mümkündür.
-
CMK m.128 kapsamındaki malvarlığı tedbirleri sıkça uygulanır.
4. El Koyma Tedbirinin Usulü ve Kapsamı
4.1. Hukuki Dayanak
-
CMK m.123: El koyma genel ilkeleri.
-
CMK m.128: Taşınmazlara, hak ve alacaklara el koyma.
-
CMK m.134: Bilgisayarlara, dijital verilere el koyma.
4.2. Mahkeme Kararı Zorunluluğu
-
Taşınmaz, banka hesabı, şirket malvarlığı gibi kalemlerde hâkim kararı zorunludur.
-
“Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde” savcı emriyle de el koyma yapılabilir, ancak 24 saat içinde mahkeme onayı alınmalıdır.
4.3. Müdafinin Rolü ve İtiraz Hakkı
-
Müdafi, el koyma tedbirine itiraz edebilir (CMK m.131).
-
Özellikle ticari işletmelerin faaliyetini durduran el koymalarda, orantılılık ilkesi savunma açısından temel argüman olur.
5. Müsadere Kararlarının Şartları ve Uygulaması
5.1. Suçun İspatı Zorunludur
-
Müsadere kararı için mahkûmiyet kararı şarttır (istisnai durumlar hariç).
-
Sadece şüpheye dayalı delillerle müsadere yapılamaz.
5.2. Üçüncü Kişilerin Durumu
-
Müsadereye konu malvarlığı, suçtan habersiz bir üçüncü şahsa devredilmişse, iyi niyet karinesi işletilir.
-
Ancak suçtan haberdar olduğu veya katıldığı ispatlanırsa, müsadere mümkündür.
6. Kripto Varlıklara El Koyma ve Müsadere
-
CMK’da kripto varlıklarla ilgili açık düzenleme olmamakla birlikte, Yargıtay uygulaması ve MASAK yönergeleriyle el koyma mümkündür.
-
Özel anahtarın devri veya cüzdan adresinin müsaderesi teknik uzmanlık gerektirir.
7. İlgili Uluslararası Düzenlemeler
7.1. FATF (Financial Action Task Force)
-
Suçtan elde edilen kazançların hızlı biçimde tespit edilip, el konulması ve müsadere edilmesini önerir.
-
Türkiye 2021 yılında gri listeye alınmış ve 2024’te uyum sürecini hızlandırmıştır.
7.2. Birleşmiş Milletler UNCAC
-
Yolsuzlukla mücadelede en etkili tedbirin suç gelirlerine el koymak ve devlete kazandırmak olduğunu vurgular.
8. Uygulamadaki Sorunlar ve Eleştiriler
8.1. Orantılılık İlkesi
-
İşletmeye ait tüm banka hesaplarına el koymak, ticari faaliyetleri durdurabilir.
-
Yargılamanın sonunda beraat kararı verilse bile telafisi imkânsız zararlara yol açabilir.
8.2. Uzun Süreli El Koyma
-
El koymanın kısa süreli olması gerekirken, çoğu zaman yıllarca sürebilmektedir.
-
Bu durum Anayasa m.35’te güvence altına alınan mülkiyet hakkını ihlal etmektedir.
8.3. Kripto Varlıkların Takibi
-
Blockchain sistemindeki gizlilik, kripto cüzdanın sahibinin tespiti ve transferin izlenmesini zorlaştırmaktadır.
-
Adli bilişim uzmanlığı gerekliliği artmıştır.
9. Çözüm Önerileri
-
CMK’ya kripto varlıklarla ilgili açık hükümler eklenmelidir.
-
El koyma sürelerine üst sınır getirilmeli, uzatma hâkim kararına bağlanmalıdır.
-
Müsadereye tabi eşya ile suç arasında illiyet bağının ispatı zorunlu hale getirilmelidir.
-
El koymaya itiraz süreci hızlandırılmalıdır.
-
İşletmelerin faaliyetini sürdürebilmesi için kısmi el koyma mekanizması tanımlanmalıdır.
10. Sonuç ve Değerlendirme
Mali suçlar, modern ceza adalet sisteminde yalnızca faile değil, elde edilen kazanca da müdahale etmeyi gerekli kılar. El koyma ve müsadere kurumları, bu amaca hizmet eden ve suçtan caydırıcılığı artıran etkili araçlardır.
Ancak bu kurumların keyfi, sınırsız ve orantısız şekilde uygulanması, masumiyet karinesi ve mülkiyet hakkını ihlal eder. Dolayısıyla hem hukuki güvencelere uyulmalı, hem de uygulayıcılar teknik ve uzmanlık bakımından donatılmalıdır.
Kripto varlıkların hızla artan etkisi, klasik müsadere yöntemlerinin ötesinde dijital iz takibi, uluslararası işbirliği ve bilişim uzmanlığı gibi yeni araçlara ihtiyaç doğurmuştur.
Ceza muhakemesinde etkin ama adil malvarlığı tedbirleri, yalnızca faile değil, suç ekonomisine de ağır darbe vuracak enstrümanlardır.
About Post Author
