Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Kılma Suçu

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu, Türk Ceza Kanunun 109.maddesi kapsamında ele alınmıştır. Buna göre; Bir kimseyi hukuka aykırı olarak bir yere gitmek veya bir yerde kalmak hürriyetinden yoksun bırakan kişiye, 1 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası verilir…”

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun tanımı ve şartları

5237 sayılı TCK’nin 109. maddesi “Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Kılma” başlığı altında ilgili suç tipini düzenlemiştir. Söz konusu suçun tanımı madde metninde “Bir kimseyi hukuka aykırı olarak bir yere gitmek veya bir yerde kalmak hürriyetinden yoksun bırakan…” şeklinde ifade edilmiştir. Dolayısıyla bu suçun oluşması için kişinin bir başkasının bir yere gitme veya bir yerde kalma hakkını çiğnemesi, onun hürriyet alanını ihlal etmesi ve bu davranışının hukuka aykırı olması gerekmektedir. Somut olaya göre suçun nitelikli hallerinin de devreye girme ihtimali söz konusu olmakla beraber bu bahse ilgili kısımda değinilecektir.

Suçun fail ve mağduru

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu, fail bakımında özgü suç niteliği taşımamaktadır. Bu da herkesin suçun faili olabileceği anlamına gelmektedir. Fakat belirtilmesi gereken önemli bir nokta mevcuttur. Şayet bu suç, kamu görevinin getirdiği nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle işlenmişse suçun yalnızca basit hali oluşmayacak, ayrıca TCK109/3-d’de düzenlenen nitelikli hali söz konusu olacaktır. Bu konuya ilgili bahiste daha detaylı değinilecektir. Suç, mağdur açısından bir özellik arz etmemektedir. Suçun mağduru herkes olabilir.

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunda eylem

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun serbest hareketli mi yoksa seçimlik hareketli mi olduğu hususu öğretide tartışmalıdır. Bu tarz doktrinsel tartışmamalara girmemekle beraber madde metninde belirtilen maddi unsurlara değinmekte fayda vardır. TCK109 hükmünde suçun işlenebileceği iki hal ifade edilmiştir.

Bunlardan ilki, “Bir kimseyi hukuka aykırı olarak bir yere gitmek … hürriyetinden yoksun bırakan…” şeklinde ifade edilmiştir. Buna göre suç, bir kimseyi bir yere gitme hürriyetinden yoksun bırakarak işlenebilecektir. Bu suç, kişiyi kaçırarak istediği yere gitmesine engel olunması şeklinde de işlenebilir aynı şekilde kişiyi bayıltarak, hap vererek vs. de işlenebilir.

TCK 109.maddesinde belirtilen maddi unsurlar arasında suçun bir başka işleniş şekli de ifade edilmiştir. İlgili durum, “Bir kimseyi hukuka aykırı olarak … bir yerde kalmak hürriyetinden yoksun bırakan…” şeklinde belirtilmiştir. Söz konusu halde mağdurun bir yerde bulunma hakkı ve hürriyeti varken rızası hilafına ve hukuka aykırı biçimde orada bulunma hürriyetine tecavüz edilmesi söz konusudur. Buna örnek olarak da kişilerin kamuya açık alanlardan hukuka aykırı biçimde dışarı çıkarılması gösterilebilir.

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun cezası

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunu düzenleyen TCK 109.madde hükmü, suçun maddi unsurlarını belirttiği gibi basit halinin cezasını da ifade etmiştir. Buna göre kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun cezası, TCK 109/1.maddesi uyarınca 1 yıldan 5 yıla kadar hapistir. Ayrıca TCK 109/2.madde hükmüne de göz atmakta fayda vardır. Buna göre:

“(2) Kişi, fiili işlemek için veya işlediği sırada cebir, tehdit veya hile kullanırsa, 2 yıldan 7 yıla kadar hapis cezasına hükmolunur”

Yine ifade etmek gerekir ki TCK 109/3.madde hükmünde belirtilen ve hemen aşağıda değinilecek olan nitelikli haller söz konusu olursa TCK 109/1. veya 2.maddesi hükmünce verilen ceza bir kat arttırılacaktır.

Suçun cezasını etkileyen bir başka ihtimal de TCK109/4 hükmünde ifade edilmiştir. İlgili hükme göre eğer işlenen suç ekonomik bakımdan önemli bir kayba neden olursa “…ayrıca bin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur…” Ayrıca TCK 109/5.maddesi hükmü uyarınca: “(5) Suçun cinsel amaçla işlenmesi halinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek cezalar yarı oranında artırılır.”

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun cezasına ilişkin belirtilmesi gereken son husus da 109. maddenin son fıkrasında ifade edilmiştir. Hükme göre: “(6) Bu suçun işlenmesi amacıyla veya sırasında kasten yaralama suçunun neticesi sebebiyle ağırlaşmış hallerinin gerçekleşmesi durumunda, ayrıca kasten yaralama suçuna ilişkin hükümler uygulanır.” Belirtilen bu son fıkra, içtima bahsinde ayrıca daha detaylı olarak ele alınacaktır.

Suçun nitelikli halleri

TCK 109.maddesi hükmünde düzenlenen “Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Kılma” suçunun nitelikli halleri, birden fazla fıkrada düzenlenmiştir. Maddenin ilk fıkrasında suçun temel ve basit hali düzenlenmiştir. Nitelikli haller ise ikinci fıkradan itibaren başlamaktadır.

Buna göre TCK 109.maddenin 2.fıkrasının hükmü;“Kişi, fiili işlemek için veya işlediği sırada cebir, tehdit veya hile kullanırsa, iki yıldan yedi yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.” şeklindedir. Fıkradan da anlaşılacağı üzere şayet kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunu işlemek için yahut işlerken cebir, tehdit veya hile söz konusu olursa faile verilecek ceza, suçun basit halinden daha fazla olacaktır.

TCK 109/3.madde hükmünde tek fıkrada birden fazla nitelikli hal belirtilmiştir. Söz konusu madde hükmünce:

“(3) Bu suçun;

1. a) Silahla,
2. b) Birden fazla kişi tarafından birlikte,
3. c) Kişinin yerine getirdiği kamu görevi nedeniyle,
4. d) Kamu görevinin sağladığı nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle,
5. e) Üstsoy, altsoy veya eşe ya da boşandığı eşe karşı,
6. f) Çocuğa ya da beden veya ruh bakımından kendini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı,

İşlenmesi halinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza bir kat artırılır.”

Belirtilen durumlar, suçun nitelikli hallerini ifade etmektedir ve bunlardan en az birinin gerçekleşmesi suretiyle kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu işlenirse suçun cezası da yukarıda belirtildiği gibi daha fazla olacaktır. Cezanın artmasının nedeni, söz konusu hallerin mağduru daha zor duruma düşürmesi ve failin suçu işlemesini kolaylaştırmasıdır. Birden fazla nitelikli hal aynı olayda gerçekleşmişse, maddede yazan ceza artırımı bir kez yapılacaktır. Bununla beraber, cezanın belirlenmesinde TCK 61.madde uyarınca ceza, alt sınırdan uzaklaşılarak tayin edilecektir

TCK 109/4.madde hükmünde bir başka nitelikli hal düzenlenmiştir. Hükme göre:

“(4) Bu suçun mağdurun ekonomik bakımdan önemli bir kaybına neden olması halinde, ayrıca bin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur.” Burada değinilmesi gereken husus, ekonomik kaybın önemli bir oranda olması gerekliliğidir. Ne miktarda bir kaybın önemli kayıp sayılacağı, somut olaya göre değişkenlik göstereceğinden bu önem değerlendirmesini hâkim, olaya göre yapacaktır.

TCK 109/5.madde hükmünde düzenlenen bir başka nitelikli hal de suçun cinsel amaçla işlenmesidir. İlgili hüküm şu şekildedir:

“(5) Suçun cinsel amaçla işlenmesi halinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek cezalar yarı oranında artırılır.”

Belirtilmesi gereken son nitelikli hal, TCK109/6.maddesi hükmüdür. Söz konusu hükme göre;“(6) Bu suçun işlenmesi amacıyla veya sırasında kasten yaralama suçunun neticesi sebebiyle ağırlaşmış hallerinin gerçekleşmesi durumunda, ayrıca kasten yaralama suçuna ilişkin hükümler uygulanır.” Madde metninde belirtilen “kasten yaralama suçunun neticesi sebebiyle ağırlaşmış halleri” TCK 87.madde hükmünde düzenlenmiştir. İlgili hükme bakılarak bunların neler olduğu rahatlıkla görülebilecektir. TCK 87.madde, “Kasten Yaralama” suç tipi incelemesinde başlı başına ele alınacak ve ilgili bahiste detaylarıyla izah edilecektir.

Etkin pişmanlık

Etkin pişmanlık müessesesi, cezayı azaltan şahsî sebep olarak ifade edilmektedir ve uygulanabilmesi için ilgili suç tipiyle alakalı olarak kanunda düzenlenmiş olması gerekmektedir. Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu için de Türk Ceza Kanunu’nda etkin pişmanlık 110. maddede düzenlenmiştir. İlgili hükme göre, “Madde 110- (1) Yukarıdaki maddede tanımlanan suçu işleyen kişi, bu suç nedeniyle soruşturmaya başlanmadan önce mağdurun şahsına zararı dokunmaksızın, onu kendiliğinden güvenli bir yerde serbest bırakacak olursa cezanın üçte ikisine kadarı indirilir.”

Hükümden de anlaşılacağı üzere failin etkin pişmanlık müessesesinden yararlanabilmesi belirli şartlara bağlanmıştır. Sayılan şartların tümü somut olayda gerçekleşmiş olmalıdır. Bu demek oluyor ki,

• Suç nedeniyle soruşturmaya başlanmamış olmalıdır.
• Mağdurun şahsına herhangi bir zarar dokunmamış olmalıdır.
• Fail, mağduru kendiliğinden güvenli bir yerde serbest bırakmış olmalıdır.

Şayet yukarıda ifade edilen şartların tümü aynı somut olay içerisinde gerçekleşmişse artık fail açısından etkin pişmanlık hükümlerine gidilir ve TCK 110.maddesi uyarınca alacağı cezanın üçte ikisine kadarı indirilir.

Teşebbüs, iştirak ve içtima halleri

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu teşebbüse mümkün gözükmektedir. Şayet fail teşebbüs aşamasında kalıp suçu işleyememişse TCK 35.madde uyarınca kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçuna teşebbüsten sorumlu olacaktır.

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçuna iştirak da mümkün gözükmektedir. Belirtmek gerekir ki eğer suç birden fazla kişi tarafından birlikte işlenmişse bu durumda ortaya çıkan iştirak hali, TCK109/3-b kapsamında suçun nitelikli halini teşkil edecektir ve cezada artırıma gidilecektir.

Suçun diğer suçlarla içtimaı bahsine ilişkin de belirtilmesi önem arz eden hususlar mevcuttur. Öncelikle ifade etmek gerekir ki bu suçun işlenmesi sırasında tehdit yahut cebir suçu da işlenmişse, bu durum zaten kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun nitelikli halini ifade ettiği için TCK 42.madde uyarınca bileşik suç söz konusu olacaktır ve fail yalnızca kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçundan cezalandırılacak fakat nitelikli hal nedeniyle cezada artırım söz konusu olacaktır.

Şayet fail tek bir fiille birden fazla kişiye karşı bu suçu işlemişse bu durumda da TCK 43.madde gereğince tek bir ceza verilecek fakat bu ceza dörtte birinden dörtte üçüne kadar artırılarak verilecektir.

İçtima bahsine ilişkin TCK109/6 hükmüne değinmekte fayda vardır. İlgili hüküm;“(6) Bu suçun işlenmesi amacıyla veya sırasında kasten yaralama suçunun neticesi sebebiyle ağırlaşmış hallerinin gerçekleşmesi durumunda, ayrıca kasten yaralama suçuna ilişkin hükümler uygulanır.” şeklindedir. Bahsedilen durumda gerçek içtima söz konusu olacak ve fail, TCK 109.maddeden ayrı ve TCK 87.maddeden ayrı cezalandırılacaktır. Yine aynı şekilde fail kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunu işlerken mağdura karşı işlediği diğer suçlardan da (cinsel saldırı, yağma vs.) ayrıca cezalandırılacaktır. Bu da demek oluyor ki gerçek içtima söz konusu olacaktır.

Kovuşturma koşulu

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun soruşturması ve kovuşturulması, Cumhuriyet Başsavcılığınca re’sen yapılır, şikâyete tâbi değildir.

Zamanaşımı, görevli ve yetkili mahkeme

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun dava zamanaşımı TCK66/1-e maddesi gereğince 8 yıldır. Suçun nitelikli hallerinin zamanaşımı ise TCK 66/1-d maddesi gereğince 15 yıldır. İlgili suç tipi için görevli ve yetkili mahkeme, suçun işlendiği yerdeki görevli Asliye Ceza Mahkemesidir.

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçuna ilişkin yargıtay kararları

• Sanığın “Beni takip et sana 5 TL para vereceğim” diyerek kendisini takip etmesi konusunda ikna ettiği 15 yaşından küçük mağdura yönelik kişiyi hürriyetinden yoksun bırakma eylemini tanık Nuri’nin müdahalesi ile tamamlayamadığının anlaşılması karşısında, eylemin TCK gereği çocuğa karşı hile ile gerçekleştirildiği halde, TCK m.109/1 uyarınca eksik ceza tayini hukuka aykırıdır (Yargıtay 14.Ceza Dairesi – Karar: 2014/8501)
• “Sanığın mağdura yönelik kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunu işlediği sırada, mağduru bıçakla tehdit ettiği olayda, sanığın bıçakla işlediği tehdit eyleminin ayrı bir suç değil, cebir ve tehditle kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun nitelikli halinin unsuru olduğu gözetilmeden, tehdit suçundan ayrıca hüküm kurulmasına yer olmadığına karar verilmesi gerekirken, bu suçtan da mahkûmiyetine hükmedilmesi hukuka aykırıdır.” (Yarg. 14.CD., 13.01.2014, 2012/2218, 2014/37).

Tüm detaylara ve aklınızda bulunan sorulara cevap bulmak için Av. Ferhat Kule ile görüşebilirsiniz.

  Mustafa Habiboğlu