İmar Kanunu Madde 18’de Kamulaştırmasız El Atma Sorunları: Hukuki Analiz ve Çözüm Önerileri

Giriş

İmar Kanunu’nun 18. maddesi, taşınmazların düzenlenmesi ve kamu hizmetlerine uygun hale getirilmesi amacıyla parselasyon ve düzenleme işlemlerini düzenler. Ancak bu düzenlemeler sırasında kamulaştırma yapılmaksızın taşınmazlara el atılması (kamulaştırmasız el atma) sorunu sıkça gündeme gelmektedir. Bu durum, mülkiyet hakkının ihlaline yol açarak hak sahiplerini mağdur edebilir. Bu makalede, kamulaştırmasız el atma sorunlarının İmar Kanunu Madde 18 bağlamında incelenmesi, yasal dayanakları, yargı süreci ve çözüm önerileri ele alınacaktır.

---

1. Kamulaştırmasız El Atma Nedir?

Kamulaştırmasız el atma, kamu idarelerinin, taşınmaz malikine tazminat ödemeksizin taşınmaz üzerinde fiili müdahalede bulunması veya taşınmazı kamusal kullanıma tahsis etmesidir.

1.1. Hukuki Dayanak

• Anayasa Madde 46:
  • Kamulaştırma işlemlerinin yalnızca kamu yararı için yapılabileceğini ve hak sahiplerine tazminat ödenmesi gerektiğini belirtir.
• 3194 Sayılı İmar Kanunu Madde 18:
  • Düzenleme ortaklık payı (DOP) uygulamaları sırasında taşınmazlara müdahale edilen düzenlemelere ilişkin hukuki zemin sağlar.
• Türk Medeni Kanunu (TMK) Madde 683:
  • Mülkiyet hakkının korunmasını düzenler.

---

2. İmar Kanunu Madde 18 ve Kamulaştırmasız El Atma Sorunları

2.1. DOP Kesintilerinde Yasal Sınırların Aşılması

• Sorun:
  • DOP uygulamaları sırasında %40’lık yasal sınırın aşılması.
• Sonuç:
  • Maliklerin mülkiyet hakkının ihlali ve taşınmazın bedelsiz olarak kamuya terk edilmesi.

2.2. Fiili El Atma

• Sorun:
  • İmar düzenlemesi yapılmaksızın taşınmazın yol, park, okul gibi kamusal alanlara dönüştürülmesi.
• Sonuç:
  • Maliklerin mülkiyet hakkının ve ekonomik değerlerinin zarar görmesi.

2.3. Hukuki Dayanağı Olmayan Kullanımlar

• Sorun:
  • Parselasyon planı olmaksızın taşınmazların kamu hizmeti amacıyla kullanılması.
• Sonuç:
  • Maliklerin kamulaştırma bedeli talep etmesine yol açar.

2.4. Şeffaflık ve Bilgilendirme Eksikliği

• Sorun:
  • İdarelerin, taşınmaz sahiplerini süreç hakkında bilgilendirmemesi.
• Sonuç:
  • Maliklerin haklarını arayacak bilgi ve araçlara sahip olmaması.

---

3. Kamulaştırmasız El Atma Sürecinde Hukuki Çözüm Yolları

3.1. İdari Başvuru

• Maliklerin, ilgili idareye başvurarak kamulaştırma işleminin gerçekleştirilmesini talep etmesi.

3.2. Tazminat Davası

• Türk Borçlar Kanunu (TBK) Madde 49:
  • Haksız fiil nedeniyle uğranılan zararların tazmini için dava açılabilir.
• Tazminat Türleri:
  • Malikler, taşınmazın piyasa değeri üzerinden tazminat talep edebilir.

3.3. İptal Davası

• İdare mahkemelerine başvurarak, hukuka aykırı düzenlemelerin iptalini talep etmek.

3.4. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru

• Mülkiyet hakkının ihlali durumunda Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılabilir.

3.5. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne Başvuru

• İç hukuk yolları tüketildikten sonra, AİHM’ye başvurarak mülkiyet hakkı ihlaline ilişkin dava açılabilir.

---

4. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

4.1. Uzun Süren Yargı Süreçleri

• Tazminat ve iptal davalarının uzun yargılama süreçlerine tabi olması.

4.2. Teknik Eksiklikler

• Parselasyon planlarının hazırlanmasındaki teknik eksiklikler, hak kayıplarına yol açabilir.

4.3. Bilgi ve Farkındalık Eksikliği

• Maliklerin, kamulaştırma süreci ve hakları hakkında yeterince bilgiye sahip olmaması.

---

5. Çözüm Önerileri

5.1. Şeffaflık ve Bilgilendirme

• İdarelerin, maliklere süreç hakkında düzenli ve açık bilgilendirme yapması.
• Kamulaştırma süreçlerinin elektronik ortamda takip edilmesine olanak sağlayan sistemlerin geliştirilmesi.

5.2. Dijitalleşme ve Teknolojik Altyapı

• Parselasyon ve imar planlarının dijital platformlar üzerinden şeffaf bir şekilde sunulması.
• Uydu görüntüleme ve dijital haritalama teknolojilerinin kullanılması.

5.3. Hızlı Çözüm Mekanizmaları

• Uzlaşma ve arabuluculuk mekanizmalarının teşvik edilmesi.
• Tazminat süreçlerini hızlandıracak özel yargılama usullerinin geliştirilmesi.

5.4. Denetim ve Yaptırımlar

• Bağımsız denetim mekanizmalarının oluşturulması.
• Şeffaflık ve hukuka uygunluk ilkelerine aykırı hareket eden idarelerin yaptırıma tabi tutulması.

---

Sonuç

İmar Kanunu Madde 18 uygulamaları sırasında ortaya çıkan kamulaştırmasız el atma sorunları, taşınmaz sahiplerinin mülkiyet hakkını zedelerken, idareler ile malikler arasında ciddi hukuki ihtilaflara neden olmaktadır. Bu sorunların çözümü için düzenleme süreçlerinin daha şeffaf, hızlı ve hukuka uygun bir şekilde yürütülmesi gereklidir. Dijitalleşme, farkındalık artırıcı çalışmalar ve etkili denetim mekanizmalarının hayata geçirilmesi, bu tür uyuşmazlıkların önlenmesinde ve hak sahiplerinin mağduriyetinin giderilmesinde etkili olacaktır.