Hava Araçları Alım Sözleşmeleri

Giriş

Havacılık sektörü, küresel ölçekte milyarlarca dolarlık yatırım ve ticaretin döndüğü, aynı zamanda devletlerin uluslararası prestij ve stratejik güvenliği açısından kritik öneme sahip bir alandır. Hava araçlarının (uçak, helikopter, insansız hava aracı vb.) mülkiyet devri ve finansmanı, sadece ticari bir satış işlemi olarak görülmemekte; aksine uluslararası hukuk, milli güvenlik, ticaret hukuku ve sivil havacılık düzenlemelerinin kesiştiği bir alanda şekillenmektedir.

Bu nedenle, hava aracı alım sözleşmeleri klasik taşınır satış sözleşmelerinden ayrılır. Sadece Borçlar Kanunu’na göre değil; Türk Sivil Havacılık Kanunu, Medeni Kanun, Türk Ticaret Kanunu, Finansal Kiralama Kanunu ve uluslararası sözleşmeler çerçevesinde hazırlanması gereken çok katmanlı bir hukuki işlemdir.

---

I. Hava Araçlarının Hukuki Statüsü

1. Taşınır Mal mı?

Medeni Kanun’a göre hava araçları taşınır maldır; ancak özel sicile tabi olmaları sebebiyle sıradan taşınır mallardan ayrılır. Tescil sistemi, mülkiyet devrinin ve ayni hakların güvenliğini sağlar.

2. Sicil Zorunluluğu

2920 sayılı Sivil Havacılık Kanunu uyarınca Türkiye’de kullanılan veya Türk tesciline alınan her hava aracı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından tutulan Türk Sivil Hava Aracı Siciline kaydedilmek zorundadır. Bu kayıt, üçüncü kişilere karşı hüküm doğurur.

---

II. Hava Aracı Alım Sözleşmesinin Hukuki Dayanakları

1. TBK m. 207 vd. – Satış sözleşmesine dair hükümler.

2. TTK m. 931 vd. – Ticari satış hükümleri.

3. 2920 sayılı Kanun m. 57-68 – Sicil, mülkiyet devri, ipotek ve rehin.

4. Cape Town Konvansiyonu – Uluslararası hava aracı finansmanı ve sicil.

5. 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu – Leasing yoluyla edinim.

---

III. Sözleşme Hazırlık Süreci

Hava aracı alım sözleşmeleri sıradan satış sözleşmesi gibi hızlıca hazırlanamaz. Tarafların büyük mali sorumluluklar ve uluslararası yükümlülükler üstlendiği bu işlem çok aşamalı bir süreçtir.

1. Ön Görüşmeler ve Niyet Mektubu

• Taraflar genellikle önce bir Letter of Intent (LOI) veya Niyet Mektubu imzalar.

• Burada fiyat aralığı, ödeme planı, teslim tarihi gibi temel parametreler yer alır.

• Hukuken bağlayıcı olmayabilir ancak ticari güven oluşturur.

2. Ön İnceleme (Due Diligence)

• Uçağın sicil durumu, önceki sahipleri, üzerinde ipotek veya haciz olup olmadığı kontrol edilir.

• Uçuşa elverişlilik sertifikaları, bakım kayıtları ve sigorta belgeleri incelenir.

• Eğer finansman kurumları işin içindeyse, bankalar da bu incelemeyi talep eder.

3. Sözleşme Taslağı Hazırlanması

Sözleşme hazırlanırken şu temel başlıklar yer alır:

• Taraflar (alıcı – satıcı, tüzel kişilikleriyle birlikte)

• Konu (hava aracının tipi, model yılı, seri numarası, sicil kaydı)

• Satış bedeli ve ödeme şartları

• Teslim şekli (yer, zaman, teslim belgeleri)

• Garanti ve ayıptan sorumluluk hükümleri

• Sigorta yükümlülükleri

• Tescil işlemleri

• Uyuşmazlık çözüm yolu (Türk mahkemeleri veya tahkim)

4. Şekil Şartı

• Borçlar Kanunu’na göre satış sözleşmeleri şekle tabi olmasa da, hava araçları için yazılı şekil zorunludur.

• Ayrıca mülkiyet devrinin tamamlanması için Sivil Havacılık Siciline tescil gerekir.

---

IV. Sözleşmenin Zorunlu Unsurları

1. Tarafların Kimlik Bilgileri

   • Gerçek kişiler için TCKN, adres

   • Tüzel kişiler için ticaret sicil kaydı

2. Satış Bedeli

   • Türk Lirası veya döviz cinsinden olabilir.

   • Ödeme planı, avans, banka teminat mektubu düzenlenebilir.

3. Hava Aracının Tanımı

   • Marka, model, seri numarası

   • Sicil numarası

   • Uçuşa elverişlilik sertifikası

4. Teslim Şartları

   • Hangarda teslim

   • Havalimanında uçuş teslimi

   • Belgelerle birlikte teslim

5. Ayıptan Sorumluluk

   • TBK m. 219 vd. uyarınca satıcının sorumluluğu

   • Gizli ayıplar için ek düzenlemeler

6. Vergi ve Harçlar

   • KDV, damga vergisi, tescil harçları alıcıya aittir.

---

V. Finansman ve Leasing

Hava araçları çoğu zaman finansal kiralama yoluyla edinilir.

• Leasing şirketi aracı satın alır, alıcıya uzun vadeli kiralar.

• Sözleşme sonunda mülkiyet devri yapılır.

• Türk hukukunda 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu uygulanır.

• Leasing işlemleri de tescil edilmelidir.

---

VI. Uluslararası Boyut

Türkiye’nin taraf olduğu Cape Town Konvansiyonu sayesinde:

• Uluslararası sicil kayıtları güvence altına alınır.

• Yabancı bankalar finansmanda daha rahat kredi açar.

• Tahkim yoluyla hızlı uyuşmazlık çözümü mümkündür.

---

VII. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

1. Bürokratik Tescil Süreci

2. Yüksek Harç ve Vergiler

3. Ayıplı Teslim ve Gizli Kusurlar

4. Finansman Zorlukları

5. Sigorta ve bakım yükümlülükleri

---

VIII. Yargıtay Kararları

• 11. HD: Tescilsiz satış üçüncü kişilere karşı geçersizdir.

• 19. HD: Ayıplı teslimde satıcının sorumluluğu ağırdır.

• 15. HD: Leasing sözleşmelerinde mülkiyet kiralayanda kalır.

---

IX. Örnek Sözleşme Maddeleri

Madde 1 – Konu

Satıcı, aşağıda özellikleri belirtilen hava aracını alıcıya satmayı, alıcı da satın almayı kabul eder.

Madde 2 – Bedel

Satış bedeli … USD olup, … tarihinde banka transferi ile ödenecektir.

Madde 3 – Teslim

Hava aracı, … Havalimanı’nda uçuşa elverişlilik sertifikası ile birlikte teslim edilecektir.

Madde 4 – Ayıptan Sorumluluk

Teslim tarihinden itibaren 1 yıl süreyle gizli ayıplardan satıcı sorumlu olacaktır.

---

Sonuç

Hava aracı alım sözleşmeleri, hem şekil hem de içerik bakımından özel düzenlemelere tabi sözleşmelerdir. Geçerlilik için yazılı sözleşme ve tescil şartı aranmakta, tarafların borç ve yükümlülükleri Borçlar Kanunu’na göre şekillenmektedir. Yüksek maliyet ve riskler nedeniyle, çoğu işlem finansal kiralama ve kredi mekanizmalarıyla yapılmakta, uluslararası boyutta Cape Town Konvansiyonu güvence sağlamaktadır.

Bu nedenle uygulamada avukatlar, müvekkillerine şu adımları önermelidir:

1. Due diligence incelemesi yapılmalı,

2. Niyet mektubu ile ticari çerçeve belirlenmeli,

3. Ayrıntılı sözleşme hazırlanmalı,

4. Sicil tescili gecikmeden yapılmalı,

5. Uyuşmazlık halinde tahkim ve mahkeme yolları öngörülmelidir.