HAKSIZ FİİL VE SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME ARASINDAKİ FARKLAR

Haksız Fiil ve Sebepsiz Zenginleşme Arasındaki Fark:

Haksız fiil ve sebepsiz zenginleşme, hukukun iki farklı alanını ilgilendiren kavramlardır. Her iki kavram da bir kişinin malvarlığında meydana gelen haksız değişikliklerle ilgilidir, ancak temelinde farklı hukuki prensiplere dayanırlar ve farklı sonuçlar doğururlar.

Haksız fiil; bir kişinin hukuka aykırı bir fiille bir başkasına maddi veya manevi zarar vermesidir. Haksız fiil; bir kişinin hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar vermesi ile alakalıdır ve bu durumda, zarar gören tazminat talebinde bulunabilir. 

Haksız Fiilin Unsurları:

1. Hukuka Aykırılık:
   • Haksız fiilin temel unsurlarından biri hukuka aykırılıktır. Hukuka aykırılık, fiilin hukuk düzenine aykırı olması anlamına gelir. Hukuka aykırı olmayan bir fiil, haksız fiil sayılmaz.
   • Örnek: Bir kişinin bir başkasının malına zarar vermesi, hukuka aykırı bir davranış olarak kabul edilir.
2. Kusur:
   • Haksız fiilin ikinci unsuru kusurdur. Kusur, kişinin davranışında dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı hareket etmesi anlamına gelir. Kasıtlı ya da ihmal sonucu oluşan zararlar, kusur kapsamında değerlendirilir.
   • Örnek: Bir sürücünün trafik kurallarına uymaması ve kazaya neden olması, kusurlu bir davranıştır.
3. Zarar:
   • Haksız fiilin gerçekleşmesi için zarar unsuru da bulunmalıdır. Zarar, zarar görenin malvarlığında veya şahsında meydana gelen olumsuz etkilerdir. Zarar, maddi (malvarlığına yönelik) veya manevi (kişilik haklarına yönelik) olabilir.
   • Örnek: Bir kişinin eşyasının çalınması, maddi bir zarardır; bir kişiye hakaret edilmesi ise manevi bir zarardır.
4. Nedensellik Bağı:
   • Zarar ile haksız fiil arasında bir nedensellik bağı olmalıdır. Yani, zarar doğrudan haksız fiilin sonucu olmalıdır.
   • Örnek: Bir kazada yaralanma, sürücünün dikkatsizliği nedeniyle meydana gelmişse, bu durumda nedensellik bağı kurulmuş olur.

Haksız Fiil Sorumluluğu ve Tazminat:

• Haksız fiil sorumluluğu, zararın giderilmesi ve mağdurun zararlarının tazmin edilmesini gerektirir. Bu tazminat, maddi ve manevi tazminat olarak ikiye ayrılır.
• Maddi Tazminat: Zarar görenin malvarlığında meydana gelen kayıpların telafi edilmesi amacıyla ödenir.
• Manevi Tazminat: Zarar görenin manevi dünyasında meydana gelen acı, ıstırap ve üzüntünün karşılanması amacıyla ödenir.

Örnek: Bir trafik kazasında, bir kişinin başka bir kişiye zarar vermesi durumunda, bu zarar haksız fiil kapsamına girer ve zarar veren kişi tazminat ödemek zorunda kalır.

 

Sebepsiz Zenginleşme, bir kişinin; hukuken geçerli bir sebep olmamasına rağmen, malvarlığında meydana gelen zenginleşmenin başkasının malvarlığının fakirleşmesinden kaynaklanmasıdır. Burada; malvarlığında artış meydana gelen kişi ile malvarlığı eksilen kişi arasında hukuki bir ilişki olmadığından, haksız bir kazanç elde edilmiş olur. 

Amaç: Sebepsiz zenginleşme, bir kişinin haksız kazanç elde etmesinin önüne geçmeyi amaçlar. Zenginleşen kişi, bu kazancı iade etmekle yükümlüdür.

Şartlar: 

Zenginleşme:

• Sebepsiz zenginleşme, bir kişinin malvarlığında hukuka dayanmayan bir artış meydana gelmesiyle oluşur. Zenginleşme, malvarlığının aktifinin artması veya pasifinin azalması şeklinde olabilir.
• Örnek: Yanlışlıkla başkasının hesabına para gönderilmesi, zenginleşen kişinin malvarlığında bir artışa yol açar.

Fakirleşme:

• Sebepsiz zenginleşmenin diğer unsuru, diğer tarafın malvarlığında bir fakirleşmenin meydana gelmesidir. Fakirleşme, zenginleşen kişinin malvarlığındaki artışa paralel olarak diğer kişinin malvarlığında bir azalma olmasıdır.
• Örnek: Yanlışlıkla para gönderilen kişi zenginleşirken, parayı gönderen kişi fakirleşir.

Nedensellik Bağı:

• Zenginleşme ile fakirleşme arasında nedensellik bağı bulunmalıdır. Yani, zenginleşme, diğer tarafın malvarlığındaki azalmadan kaynaklanmalıdır.
• Örnek: Paranın yanlışlıkla gönderilmesi, zenginleşen kişinin malvarlığını arttırdığı için nedensellik bağı mevcuttur.

Hukuki Sebep Olmaması:

• Zenginleşmenin hukuki bir sebebe dayanmaması gerekir. Eğer zenginleşme geçerli bir hukuki sebebe dayanıyorsa, sebepsiz zenginleşme söz konusu olmaz.
• Örnek: Bir borcun ödenmesi amacıyla yapılan bir ödeme, hukuki bir sebebe dayandığı için sebepsiz zenginleşme oluşturmaz.

Örnek: Bir kişi, yanlışlıkla başkasının banka hesabına para transfer ederse, bu durumda sebepsiz zenginleşme söz konusu olur ve parayı alan kişi, bu parayı geri iade etmekle yükümlüdür.

 

Haksız Fiil ve Sebepsiz Zenginleşme Arasındaki Fark:

Haksız fiil, TBK. m. 49’da düzenlenmiştir haksız fiil, bir kimsenin kusurlu davranışları sebebiyle meydana gelen zararların tazminine ilişkindir. Haksız fiilin temelinde yatan niyet zarara uğrayan kişinin zararını gidermektir. Sebepsiz zenginleşme borçlar kanununun 77 ve devamı maddelerinde detaylı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu hükümler, bir kişinin haksız olarak elde ettiği kazançları iade etmesine yöneliktir. Haksız fiil sonucu maddi veya manevi bir zarar meydana gelmelidir. Hukuka aykırı bir fiille bir başkasına zarar veren kişinin kusurlu olması gerekir. Hukuka aykırı fiilin meydana getirdiği zarar ile hukuka aykırı fiil arasında nedensellik bağı olmalıdır. Sebepsiz zenginleşmede kusur aranmaz. Sebepsiz zenginleşme durumunda hukuka aykırılığın varlığı aranmaz. Haklı bir sebep olmadan bir zenginleşme meydana gelmişse, hukuki sorumluluk doğar. Haksız fiil sonucu zarara sebebiyet veren kişi; zarara uğrayana, uğradığı zararın tam olarak karşılanması amacıyla tazminat ödemekle yükümlüdür. Sebepsiz zenginleşme durumunda ise zenginleşen kişi haksız kazancı geri verme yükümlülüğü altındadır. Eğer iade etmek imkânsız hale gelmişse, zenginleşme değeri tazmin edilir. Hukuki bir sebep olmaksızın malvarlığında azalma meydana gelen kişi, zenginleşen kişiden bu zenginliği iade etmesini isteyebilir. Bu talep; kanunda belirlenen bir süre içinde yapılmalıdır, eğer yapılmazsa iade talebi zamanaşımına uğrar. Haksız fiil sebebiyle açılacak tazminat davaları, zararın ve zarara sebebiyet veren kişinin öğrenilmesinden itibaren iki yıl ve her durumda hukuka aykırı fiilin gerçekleşmesinden itibaren on yıl içinde zamanaşımına uğrar. Sebepsiz zenginleşme durumunda malvarlığında zenginleşme meydana gelen kişinin geri verme yükümlülüğü, zenginleşmenin ve sebebinin öğrenilmesinden itibaren iki yıl ve her durumda sebepsiz zenginleşmenin gerçekleştiği tarihten itibaren on yıl içinde zamanaşımına uğrar.

 

Hukuk Öğrenci Stajyeri Nursena İbanoğlu