Gemi Kazalarında Kaptan ve Armatörün Hukuki Sorumluluğu

Giriş

Deniz taşımacılığı, uluslararası ticaretin en önemli unsurlarından biri olup, gemilerin çarpışması, batması, çevresel zararlar veya yük kayıpları gibi riskleri de beraberinde getirir. Bu tür kazalarda gemi kaptanı ve armatör (gemi sahibi veya işletmecisi) hukuki sorumluluk açısından farklı yükümlülüklere sahiptir.

📌 Kaptan, gemiyi sevk ve idare etmekle yükümlü olup, kusur veya ihmal durumunda cezai ve hukuki sorumluluk taşıyabilir.
📌 Armatör ise, geminin güvenli işletilmesinden ve ticari faaliyetlerinden sorumlu olup, tazminat yükümlülükleriyle karşılaşabilir.

Bu makalede, Türk hukuku ve uluslararası mevzuat çerçevesinde gemi kaptanının ve armatörün hukuki sorumlulukları, mahkeme kararları ve karşılaşılan hukuki sorunlar ele alınacaktır.

---

1. Gemi Kaptanının Hukuki Sorumluluğu

Kaptanın hukuki sorumluluğu, cezai ve hukuki (tazminat) olmak üzere ikiye ayrılır.

a) Kaptanın Cezai Sorumluluğu

📌 Türk Ceza Kanunu’na (TCK) ve Denizcilik Mevzuatına göre kaptanın sorumluluğu şunları kapsar:

✅ 1️⃣ Kaptanın Denizde Tehlike Yaratması ve Görevini İhmal Etmesi

• TCK m.171: Bir kaptan, gemi yönetiminde ağır ihmal veya kasıtlı davranışlarla tehlike yaratırsa, cezai sorumluluk doğar.
• Örnek: Kaptanın güvenlik prosedürlerini ihlal ederek gemiyi karaya oturtması.

✅ 2️⃣ Çarpışmalarda Kaptanın Sorumluluğu

• TTK m.1285 ve COLREG kuralları gereğince, çarpışma kaptanın kusurundan kaynaklanıyorsa, hem cezai hem de tazminat sorumluluğu doğar.
• Örnek: Kaptanın yanlış rota seçimi nedeniyle geminin bir başka gemiyle çarpışması.

✅ 3️⃣ Çevre Kirliliğine Neden Olma

• TCK m.182: Kaptanın denize yasa dışı atık veya petrol dökmesi, çevre kirliliğine sebep olursa 5 yıla kadar hapis cezası verilebilir.
• Örnek: Bir tanker kazasında, petrol sızdırılmasına sebep olan kaptan cezai sorumlulukla karşı karşıya kalabilir.

✅ 4️⃣ Mürettebatın ve Yolcuların Hayatını Tehlikeye Atma

• TCK m.85: Eğer kaptan, gemi personelinin veya yolcuların hayatını tehlikeye sokacak şekilde ağır ihmal gösterirse, taksirle adam öldürme veya yaralama suçundan sorumlu tutulabilir.

⚠ Uygulamada Karşılaşılan Sorun:
Bazı kaptanlar, kazalarda sorumluluğu armatöre veya mürettebata yükleyerek kendilerini korumaya çalışmaktadır.

🔹 Çözüm: Deniz kazalarından sonra detaylı kaza raporu hazırlanmalı ve bağımsız bilirkişi incelemesi yapılmalıdır.

---

b) Kaptanın Hukuki (Tazminat) Sorumluluğu

Kaptanın, kazaya kusuruyla neden olması durumunda üçüncü kişilere karşı tazminat sorumluluğu doğar. Ancak çoğu durumda, kaptan armatör adına hareket ettiği için bu tazminatlar armatör tarafından karşılanır.

📌 Tazminat Davaları Hangi Durumlarda Açılır?

• Yolcuların ölüm veya yaralanması durumunda
• Geminin çarpışması veya batması nedeniyle yük zarar gördüğünde
• Çevreye zarar verildiğinde

✅ Örnek Yargıtay Kararı:
Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 2022/4576 E., 2023/1212 K. kararında, kaptanın ağır kusurlu olduğu bir gemi kazasında, armatörün ve sigorta şirketinin tam tazminat ödeme yükümlülüğü olduğu belirtilmiştir.

---

2. Armatörün Hukuki Sorumluluğu

Armatör, geminin işletilmesinden sorumlu olup, kaptanın ve mürettebatın fiillerinden dolayı da dolaylı sorumluluk taşıyabilir.

a) Armatörün Tazminat Sorumluluğu

📌 Türk Ticaret Kanunu’na göre armatör aşağıdaki durumlarda tazminat ödemekle yükümlüdür:

✅ 1️⃣ Gemi Çarpışmalarında Armatörün Sorumluluğu

• TTK m.1287: Gemi çarpışmalarında, kaptanın kusurundan dolayı zarar doğmuşsa, armatör de zararın tamamından sorumlu tutulabilir.
• Örnek: Armatör, kaptanın eğitimsiz veya deneyimsiz olduğunu bilerek bir gemiyi yönetmesine izin vermişse, sorumluluk armatöre aittir.

✅ 2️⃣ Kaptanın veya Mürettebatın İhmalinden Kaynaklanan Zararlar

• TTK m.1063: Kaptanın veya mürettebatın ağır ihmalinden dolayı üçüncü kişiler zarar görürse, armatör sınırsız sorumluluk taşıyabilir.

✅ 3️⃣ Çevre Kirliliği ve Petrol Sızıntılarında Armatörün Sorumluluğu

• MARPOL Sözleşmesi ve TTK hükümlerine göre, armatör, gemi kazalarında oluşan çevre kirliliğinden sorumludur.
• Örnek: Exxon Valdez petrol sızıntısı davasında, mahkeme armatörün kusurunu belirleyerek milyarlarca dolar tazminata hükmetmiştir.

✅ 4️⃣ Yolcu ve Mürettebatın Zarar Görmesi

• TTK m.1320: Gemide çalışan personelin iş kazası geçirmesi halinde armatör işçi sağlığı ve güvenliğinden sorumludur.

⚠ Uygulamada Karşılaşılan Sorun:
Bazı armatörler, mali yükümlülüklerden kaçınmak için gemiyi bir başka şirketin üzerine devretmekte veya farklı ülkelerde kurulmuş şirketler aracılığıyla sorumluluktan kurtulmaya çalışmaktadır.

🔹 Çözüm:

• Gemi sicil kayıtları ve sigorta şirketleri incelenerek gerçek armatör tespit edilmelidir.
• Armatörün sorumluluğunun sınırlandırılmasını önlemek için “delici sorumluluk” hükümleri uygulanmalıdır.