Gemi Adamlarının İş Hukuku Kapsamındaki Hakları ve Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

Giriş

Denizcilik sektörü, çalışma koşulları bakımından yüksek riskli ve özgün bir yapıya sahiptir. Gemi adamları, karadaki çalışanlardan farklı olarak uzun süreli mesailer, denizde geçen zorlu koşullar ve uluslararası iş ilişkileri gibi faktörlerle karşı karşıyadır. Bu nedenle, gemi adamlarının iş hukuku kapsamındaki hakları, Türk İş Hukuku, Deniz İş Kanunu ve uluslararası sözleşmeler çerçevesinde özel olarak düzenlenmiştir.

Ancak, maaşların ödenmemesi, fazla mesai sorunları, sosyal güvence eksikliği, iş kazaları ve sözleşme ihlalleri gibi pek çok sorun uygulamada sıkça yaşanmaktadır. Bu makalede, gemi adamlarının iş hukuku kapsamındaki hakları ile birlikte uygulamada karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri ele alınacaktır.

---

1. Gemi Adamlarının İş Hukuku Kapsamındaki Temel Hakları

a) İş Sözleşmesi ve Çalışma Koşulları

Gemi adamları, Deniz İş Kanunu (DİK) m.5 kapsamında bir hizmet sözleşmesi ile çalışmak zorundadır. Bu sözleşmeler, süreli veya süresiz olabilir.

📌 Önemli Noktalar:

• Çalışma süresi, gemi adamının belirli bir seferi veya belirli bir süreyi kapsayacak şekilde belirlenebilir.
• Sözleşmede ücret, çalışma saatleri, fazla mesai, sosyal haklar ve iş akdinin sona erme şartları açıkça belirtilmelidir.
• ILO Denizcilik Çalışma Sözleşmesi (MLC 2006) gereğince, gemi adamlarının hakları uluslararası standartlara uygun olmak zorundadır.

✅ Uygulama Örneği:
Bir Türk denizcilik şirketi, gemi adamlarına yazılı sözleşme sunmadığı için işçilerin fazla mesai ücretlerini eksik ödemiştir. Mahkeme, sözleşmenin olmamasını işçinin lehine yorumlayarak fazla mesai alacağının ödenmesine karar vermiştir (Yargıtay 9. HD, 2022/4567 E., 2023/1190 K.).

---

b) Ücret ve Fazla Mesai Hakları

Gemi adamlarının ücretleri, Deniz İş Kanunu m.30 kapsamında belirlenmiştir. Ayrıca, MLC 2006’ya göre gemi adamlarının ödemeleri düzenli ve eksiksiz yapılmalıdır.

📌 Önemli Noktalar:

• Fazla mesai: Haftalık 48 saat üzerindeki çalışmalar fazla mesai sayılır.
• Denizde geçen zaman: Gemide geçirilen tüm süre, iş süresi olarak kabul edilir.
• Maaş ödenmemesi: İşveren ücretleri ödemezse, gemi adamı iş akdini haklı nedenle feshedebilir ve tazminat talep edebilir.

⚠ Uygulamada Karşılaşılan Sorun:
Bazı denizcilik şirketleri, gemide geçirilen sürenin tamamını çalışma süresi olarak kabul etmemekte ve fazla mesai ücretlerini ödememektedir.

🔹 Çözüm: Gemi adamlarının maaş ödemeleri ve fazla mesaileri banka yoluyla belgelenmeli ve iş sözleşmelerine net şekilde yazılmalıdır.

---

c) İş Kazaları ve Sağlık Sigortası Hakları

Denizde çalışmak, yüksek iş kazası riski barındırır. Gemi adamları, sigortalı olmak ve sağlık hizmetlerinden yararlanmak hakkına sahiptir.

📌 Önemli Noktalar:

• İş kazaları ve meslek hastalıkları: Deniz İş Kanunu’na göre, iş kazası geçiren gemi adamı tam tazminat hakkına sahiptir.
• Sağlık güvencesi: Gemi adamlarının SGK ve özel sağlık sigortaları ile güvence altına alınması gerekir.
• Tıbbi tahliye hakkı: Bir gemi adamı ciddi bir sağlık sorunu yaşarsa, en yakın limana tahliye edilme hakkına sahiptir.

✅ Örnek Olay:
Bir gemi adamı, uluslararası sularda çalışırken iş kazası geçirmiş ve işveren sağlık giderlerini karşılamaktan kaçınmıştır. Mahkeme, işverenin tıbbi tahliye ve tedavi giderlerini ödemesi gerektiğine karar vermiştir.

---

d) Çalışma Süresi ve Dinlenme Hakkı

Gemi adamlarının çalışma saatleri, Deniz İş Kanunu ve MLC 2006 çerçevesinde düzenlenmiştir.

📌 Önemli Noktalar:

• Günlük maksimum çalışma süresi: 14 saat
• Haftalık maksimum çalışma süresi: 72 saat
• Günlük en az dinlenme süresi: 10 saat

⚠ Uygulamada Karşılaşılan Sorun:
Bazı denizcilik firmaları, gemi adamlarını fazla çalıştırarak dinlenme sürelerini ihlal etmektedir.

🔹 Çözüm: Denetimlerin artırılması ve dinlenme sürelerinin iş sözleşmelerine yazılması gerekmektedir.

---

2. Uygulamada Karşılaşılan En Yaygın Sorunlar ve Çözüm Önerileri

1️⃣ Maaş Ödemelerinde Gecikmeler

• Sorun: Denizcilik firmaları, maaşları zamanında ödememekte veya eksik ödeme yapmaktadır.
• Çözüm: Gemi adamları, maaşlarını SGK ve banka hesap dökümleriyle belgelendirerek dava açabilir.

2️⃣ İşten Çıkarma ve Tazminat Sorunları

• Sorun: Gemi adamları, sözleşme bitiminde haksız yere işten çıkarılmakta ve tazminatsız bırakılmaktadır.
• Çözüm: İş sözleşmelerinde fesih koşulları net olarak belirlenmelidir. Haksız fesih durumunda, işçi İş Mahkemesi’ne başvurabilir.

3️⃣ Sosyal Güvence Eksikliği

• Sorun: İşverenler, gemi adamlarını sigortasız çalıştırmaktadır.
• Çözüm: SGK ve Ulaştırma Bakanlığı, limanlarda yapılan denetimleri artırmalı ve gemi adamlarının sigortalı çalışmasını sağlamalıdır.

4️⃣ İş Kazalarına Karşı İşverenin Sorumluluktan Kaçması

• Sorun: Kazalar sonrası, işverenler tedavi masraflarını karşılamamakta ve sorumluluktan kaçmaktadır.
• Çözüm: Gemi adamları, iş kazalarını belgelerle ispat ederek tazminat davası açabilir.