Due Diligence Yapmadan Şirket Satın Alınır mı? Hukuki Sorumluluk Kimde Kalır?

1. Giriş: Riskin Bedeli Sonradan mı Ödenir?

Ticari yaşamda şirket satın almak, kâğıt üzerinde imzalanan bir sözleşmeden ibaret görünse de, çoğu zaman yıllar sürecek risklerin ve yükümlülüklerin fiilen devralınması anlamına gelir. Satın alınan şirket, sadece malvarlığından veya cirosundan ibaret değildir; aynı zamanda geçmişe dönük gizli borçları, bilinmeyen dava dosyaları, eksik ruhsatları ve hatta ihlal edilmiş kişisel verileriyle bir bütün olarak gelir. Bu bağlamda due diligence (hukuki ve mali inceleme), şirket satın alma sürecinde “gözlük” işlevi görür. Peki bu gözlüğü takmadan yürümek mümkün müdür? Elbette. Ancak yolu kazasız geçmek oldukça düşük bir ihtimaldir.

---

2. Due Diligence Nedir?

Due diligence; bir şirketin devralınmasından önce gerçekleştirilen, şirketin hukuki, mali, vergisel ve operasyonel durumuna ilişkin kapsamlı inceleme sürecidir.
Bu süreç, alıcının “ne aldığını”, “ne kadar risk üstlendiğini” ve “hangi önlemleri sözleşmeye yansıtması gerektiğini” anlamasını sağlar.

İnceleme Konuları:

• Şirketin sözleşmeleri (kiralar, tedarik zinciri, müşteri anlaşmaları),

• Devam eden dava ve icra takipleri,

• SGK ve vergi borçları,

• Ruhsat ve lisans geçerliliği,

• Çalışan sözleşmeleri ve işçilik alacakları,

• Fikri mülkiyet hakları (marka, patent, telif),

• Kişisel veri işleme süreçleri (KVKK uyumu).

---

3. Hukuki Temeller: Zorunlu Değil ama Gerekli

Türk hukukunda due diligence açıkça düzenlenmiş bir zorunluluk değildir. Ancak şu üç ilke gereğince, yapılmaması hukuki riskleri bizzat alıcıya yükler:

a) Basiretli Tacir İlkesi (TTK m.18):

Tüzel ya da gerçek kişi tacirlerin, ticari faaliyetlerinde öngörülebilir riskleri değerlendirme ve tedbir alma yükümlülüğü vardır.

b) Culpa in Contrahendo (Sözleşme Öncesi Sorumluluk):

Pazarlık sürecinde dürüstlük kuralına aykırı davranışlar; örneğin önemli bilgileri gizleme veya yanlış beyan verme durumları hukuki sorumluluğa yol açar.

c) Türk Borçlar Kanunu m.222:

Satıcı, alıcının bildiği veya bilebilecek durumda olduğu ayıplardan sorumlu tutulamaz. Bu hüküm gereğince, inceleme yapmayan alıcıya “bilme imkânı vardı” denilerek sorumluluk yüklenebilir.

---

4. Kurgu Olay: “Nova Yazılım A.Ş. Satın Alması”

Olayın Özeti:

Yazılım sektöründe hızla büyüyen bir girişim olan “Nova Yazılım A.Ş.”, benzer bir faaliyet alanında çalışan “Altinet Bilişim Ltd.” adlı küçük ölçekli bir şirketi devralmak ister.
Zaman baskısı nedeniyle hukuki inceleme yapılmadan şirketin tamamı satın alınır.

Satın Alma Sonrası Ortaya Çıkan Riskler:

1. İşçi Alacakları:
   Satın alma sonrası, 4 eski çalışan geçmişe dönük fazla mesai alacakları için dava açar. Mahkeme, 1.800.000 TL tazminat kararı verir.

2. Fikri Mülkiyet Sorunu:
   Altinet’in yazılımlarında kullandığı bazı bileşenlerin lisanssız olduğu ortaya çıkar. Bu nedenle, telif hakkı sahipleri ihlal nedeniyle tazminat davası açar.

3. Müşteri Sözleşmesi Devredilemez Hükmü:
   En büyük müşteriyle yapılan sözleşmede, “şirket devri hâlinde sözleşme otomatik olarak sona erer” maddesi bulunduğu fark edilir. Sözleşme iptal edilir ve yıllık cironun %40’ı kaybedilir.

4. KVKK Uyum Eksikliği:
   Kullanıcı verilerinin işlenmesinde açık rıza alınmadığı tespit edilir. Kişisel Verileri Koruma Kurumu (KVKK), şirkete 950.000 TL idari para cezası uygular.

Sorumluluk Değerlendirmesi:

• Alıcı şirket, sözleşmede satıcıya yönelik “garanti ve beyan” maddelerini eklememiştir.

• Alıcı, dikkat yükümlülüğünü yerine getirmediği için sorumluluğun büyük kısmını üstlenmiştir.

• Satıcı, bilgi vermekle yükümlü olduğu alanlarda açıkça beyan sunmamıştır ancak bu durum alıcının yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.

---

5. Pratik Öneriler: Riskten Kaçınmanın Yolu

1. Ön İnceleme Planı Hazırlayın

İnceleme sürecini sadece avukatlara bırakmak yerine; mali müşavir, vergi uzmanı, İK danışmanı gibi disiplinler arası ekipler kurun.

 2. Veri Odası (Data Room) Kurun

Satıcının sunduğu belgeleri tek merkezde toplayarak sistematik bir denetim süreci başlatın.

 3. Sözleşmeye Koruyucu Hükümler Ekleyin

• Beyan ve taahhüt (representations & warranties),

• Tazminat (indemnity),

• Escrow hesabı kullanımı (garanti amaçlı teminat),

• Fiyat ayarlama şartları (earn-out).

4. Kapanış Ön Şartları Tanımlayın

Ruhsat onayı, dava yükü incelemesi, işçi alacaklarının tespiti gibi konuların netleşmesini kapanış (closing) şartı yapın.

---

6. Due Diligence Yoksa Ne Olur?

---

7. Sonuç: Sorun Sonradan Anlaşılıyorsa, Sorumluluk Baştan Başlamıştır

Due diligence yapılmadan şirket satın almak, salt cesaret işi değildir; aynı zamanda hukuki sonuçlarıyla birlikte göze alınan büyük bir sorumluluktur. “Ben bilmiyordum” savunması, hukuken geçerli değildir. Bilinmesi mümkün olan bir riski araştırmamak, basiretli tacirlik sıfatıyla bağdaşmaz. Bu nedenle, şirket satın alma süreçlerinde incelemeyen değil, inceleyen kazanır. Hukuki öngörü, yalnızca sözleşme masasında değil, riskin tespitinde başlar.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut