Doping İhlalleri: WADA Kodu, TDMK Süreçleri, Kusursuz Sorumluluk İlkesi

Giriş: Spor Ahlakının Hukuki Korunması

 

Doping, sporun temel bileşenleri değerlerine, uyumlu rekabete ve sporcuların sağlığına yönelik en büyük tehdit olarak kabul edilir. Bu nedenle, uluslararası spor hukuku, özellikle de Dünya Dopingle Mücadele Ajansı (WADA) tarafından hazırlanan WADA Kodu çerçevesinde, katı ve küresel olarak standartlaştırılmış bir hukuk mevzuatı oluşturulmuştur. Türkiye’de bu rejimin performansından Türkiye Anti-Doping Ajansı (TDMK) sorumludur.

Doping davaları, sporcular için kariyerlerini sona erdirebilecek, uzun süreli men cezaları anlamına gelir. Bu davaların en belirgin özelliği, kusursuz sorumluluk (katı sorumluluk) ilkesine dayanmasıdır: Sporcunun, yasaklı maddeyi bilerek alıp aldığına inanılması, vücutta kalması yeterlidir. Bu durum, savunma süreci son derece karmaşık ve teknik hale getirir. Bu makale, WADA Kodu’nun temel ilkelerini, TDMK’nın soruşturma ve yargılama süreçlerini, kusursuz sorumluluk ilkesinin hukuki sorunlarının ve bu süreçte sporcuların başvurabileceği savunma inceliklerini analiz edecek.

 

I. Doping Hukukunun Temel Dayanağı: WADA Kodu

 

WADA Kodu, doping ihlallerinin tanımını, yaptırımlarını ve uluslararası uygulama prosedürlerini içeren evrensel bir hukuk metnidir.

 

A. Kusursuz Sorumluluk İlkesi (Kusursuz Sorumluluk)

 

Doping hukukunun temel taşı, kusursuz sorumluluktur . Bu ilke, WADA Kodu’nun 2.1.1 maddesinde yer alır:

“Yasaklı Bir Maddenin veya Metabolitlerinin veya Belirteçlerinin Bir Sporcunun Numunesinde Varlığı.”

Bu, sporcunun “Ne projeyi gerçekleştirmesi” veya “Kasıtlı değildi” gibi savunmalarının, ihlal teşkilatının engellenmesini engellemediğini belirten gelir. İhlal eksikliklerinin anlık men cezası (genellikle 4 yıl) otomatik olarak belirlenir. Sporcunun görevi, bu cezayı hafifletmek için sorumluluğun derecesini sağlamaktır.

 

B. Temel İhlal Üzerine

 

WADA Kodu, numunede madde dışında, farklı doping tipinde kayıtlıdır. En sık rastlanan diğer ihlaller:

1. Kullanım veya Kullanım Teşebbüsü: Yasaklı maddeyi kullanma.
2. Numune Vermekten Kaçınma veya Reddetme: Doping kontrolü görevlilerine işbirliği yapmama.
3. Yer Bildirim Yükümlülüğünün İhlali: Tescilli Test Havuzu’ndaki (RTP) sporcuların, yer bildiriminde bulunmaları (üç kez kesilmemesi) aksatması.
4. Doping Kontrol Sürecinde Hile: Numune tahrifatı veya sürecin iyileştirilmesi.

 

II. TDMK Soruşturma ve Yargılama Süreçleri

 

Türkiye’de doping ihlallerinin soruşturulması, kovuşturulması ve yargılanması TDMK tarafından yürütülür.

 

A. Soruşturma Aşaması (A ve B Numuneleri)

 

1. A Numunesi Pozitif Çıkışı: Sporcuya takip bildirimi yapılır ve sporcudan geçici men kararına uyması uygulanır.
2. B Numunesinin Açılması: Sporcunun talebi veya TDMK’nın kararıyla, A numunesinin analizini teyit etmek üzere B numunesi açılır. Bu süreç, sporcunun veya yöneticisinin huzurunda yapılır.
3. Kararın Tebliği: B numunesi olumlu çıkarsa, TDMK’nın Disiplin Kurulu’na sevk edilir ve savunma süreci başlar.

 

B. TDMK Disiplin Kurulu Yargılaması

 

TDMK Disiplin Kurulu, Türkiye’deki doping yargılamalarında ilk derece karar merciidir .

1. Savunmanın Sunulması: Sporcu, kararın tebliğinden itibaren verilen süre içinde yazılı savunmasını sunmak zorundadır. Kusursuzluk sorumluluk ilkesi nedeniyle, savunma hukuki ve teknik deliller üzerine kurulmalıdır.
2. Cezanın Belirlenmesi: Kurulda sunulan deliller, Kanun’un öngördüğü ceza süresi (genellikle 4 yıl) hafifletip hafifletmeyeceğine karar verir.

 

C. TFF Tahkim Kurulu ve CAS İtirazı

 

TDMK Disiplin Kurulu kararlarına karşı, sporcu TFF Tahkim Kurulu’na başvurabilir. Tahkim Kurulunun kararları ise, uluslararası nitelikteki uyuşmazlıklarda (veya yerel mahkeme yetkisinin aşılması durumunda) CAS’a (Spor Tahkim Mahkemesi) götürülebilir.

 

III. Sporcu Savunmasının İncelikleri: Yükümlülüğün Azaltılması

 

Kusursuzluk sorumluluk ilkesi nedeniyle, sporcunun temel amacı, borcun ve kusurun olmadığını kanıtlayarak cezayı 4 harf 2 yıllık veya 1 satır hatta uyarıya indirmektir .

 

A. “Kusur veya İhmalin Olmaması” (Kusur veya İhmalin Bulunmaması)

 

Bu, en zor kanıtlanan savunmadır. Sporcu, yasaklı maddeyi kişiliğine sokan olayda hiçbir kusuru veya ihmali olmadığını kanıtlamalıdır. Örnek durumlar:

• Sabotaj: Kötü niyetli bir üçüncü taraf, sporcunun ayrıldığıne veya içeceklere maddeyi kasıtlı olarak katması. (Kanıtı çok zor ve somut delil gerektirir.)

 

B. “Önemli Ölçüde Kusur veya İhmalin Olmaması” (Önemli Kusur veya İhmalin Bulunmaması)

 

Bu, en sık başarılı olunan savunmanın birleşimidir. Sporcu, yasaklı maddeyi kusurlu olduğunu kabul eder, ancak bu kusurun kusurlu olduğunu kanıtlamaya çalışır. Ceza, genellikle 2 yıla indirilebilir. Örnek durumlar:

• Kirlenmiş Takviye Edici Gıdalar (Kirlenmiş Takviyeler): Yasaklı madde, sporcunun performans gösterdiği bir gıda özelliğinde etikette belirtilmeden bulunuyordu.
  • Savunma Şartı: Sporcu, gıda maddelerini kullanmadan önce, ürün beyanının (etiketi, üreticiını) kontrol etmek için makul özeni gösterdiğini kanıtlamalıdır. (Örn: WADA’nın güncel olup olmadığını kontrol etme, doktor onayı alma.)
• Tedavi Amaçlı Kullanım Hatası: Yasaklı madde, Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnası (TUE) alınmadan kayıt altına alınmıştır.

 

C. İşbirliği ve İtirafın Önemi

 

Sporcunun TDMK ile soruşturma süreci tam ve şeffaf bir şekilde işbirliği yaparak, cezayı hafifletmede en somut adımlardan biridir.

• İtiraf: İhlalini erken aşamada itiraf etmek, ceza süresinde ek indirim sağlayabilir.

 

IV. Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnası (TUE)

 

Yasaklı bir çıldırtıcı tedavi gereklilikleri nedeniyle kullanılması, Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnası (TUE) tesisiyle birlikte.

• TUE Zorunluluğu: Sporcunun çıldırtması, TDMK’ya önceden bildirilmesi ve TUE Komitesi tarafından onaylanması zorunludur.
• Hata: TUE kullanılmadan yasaklı madde, doping yöntemi olarak kabul edilir. Bu durumda sporcu, cezayı hafifletmek için önemli derecede kusursuzluk savunmasına yönelmek zorunda kaldı.

 

Sonuç: Hukuki Mücadele ve Önleyici Tedbirler

 

Doping ihlalleri, spor kurallarının ve zorlu alanıdır. Kusursuz sorumluluk ilkesi nedeniyle, sporcunun kar yükü çok ağırdır ve savunma, hukuki ve standart uzmanlığı kırmayı gerektirir.

Sporcuların, kariyerlerini korumak için almaları gereken eğitim süreleri şunlardır:

1. Kullandıkları her gıda maddesini veya ilacı TDMK’nın resmi listeleriyle veya doktorlarıyla kontrol etmek.
2. Tescilli Test Havuzu’ndaki sporcuların yer bildirimlerini (ADAMS sistemi) aksatmamak.

Doping pozitif olduğunda, profesyonel bir spor hukuk avukatı ve toksikoloji uzmanı ile işbirliği yaparak, cezayı en aza indirecek kirlenmiş gıda maddesi veya sabotaj gibi savunma mekanizmasını hızlı bir şekilde devreye sokmak hayati önem taşır. Aksi takdirde, 4 yıllık men cezası, bir sporcunun kariyerinin sonu anlamına gelebilir.