DENKLEŞTİRME İLE SAKLI PAYIN İHLALİNDE TENKİS DAVASI İLİŞKİSİ

1. Giriş

Miras hukuku, bir yandan bireylerin malvarlığı üzerindeki tasarruf özgürlüğünü korurken, diğer yandan mirasçıların haklarını güvence altına almayı hedefler. Bu iki hedef arasında denge kurmak kolay değildir. Çünkü mirasbırakan, sağlığında malvarlığını dilediği gibi kullanabilir; ancak ölümünden sonra, özellikle saklı paylı mirasçıların korunması gerekir.

Bu noktada iki önemli kurum karşımıza çıkar: Denkleştirme ve Tenkis. Her ikisi de mirasçılar arasında adalet sağlamaya yöneliktir; fakat farklı hukuki temellere dayanır ve farklı işlevlere sahiptir. Uygulamada ise bu iki kurum sıkça karıştırılır. Özellikle altsoya yapılan sağlararası kazandırmalar, hem denkleştirme hem de tenkis kapsamında tartışılabilmektedir.

Bu makalede, denkleştirme ile tenkis arasındaki ilişki, özellikle saklı payın ihlali halinde hangi kurumun öncelikle uygulanacağı sorunu merkeze alınarak ele alınacaktır.

---

2. Denkleştirme Kurumu

2.1. Tanım ve Dayanak

Türk Medeni Kanunu m.669:
“Mirasbırakan tarafından altsoya yapılan sağlararası kazandırmalar, aksi açıkça belirtilmedikçe denkleştirmeye tabidir.”

Denkleştirme (iade), mirasbırakanın sağlığında yaptığı bağışların, miras paylaşımında hesaba katılması demektir.

2.2. Amacı

• Mirasçılar arasında eşitliği sağlamak,

• Altsoydan birinin mirastan haksız şekilde fazla pay almasını önlemek,

• Aile içi dengeyi korumak.

2.3. Kapsam

• Yalnızca altsoya yapılan kazandırmalar için geçerlidir.

• Bağış, taşınmaz devri, büyük meblağlı para hibesi gibi kazandırmalar denkleştirmeye tabidir.

• Mutad hediyeler ve olağan eğitim/evlilik giderleri denkleştirmeye dahil değildir.

2.4. Hukuki Niteliği

Denkleştirme, mirasçılar arasında özel bir borç ilişkisi doğurur. Bir mirasçı, aldığı kazandırmayı paylaşıma dahil etmekle yükümlüdür.

---

3. Tenkis Kurumu

3.1. Tanım ve Dayanak

Türk Medeni Kanunu m.560:
“Saklı payın ihlal edilmesi halinde, tasarruf saklı payı ihlal eden kısmıyla geçersizdir.”

Tenkis, mirasbırakanın tasarruflarının saklı payı ihlal eden kısmının iptali/azaltılmasıdır.

3.2. Amacı

• Saklı paylı mirasçıların haklarını korumak,

• Mirasbırakanın tasarruf özgürlüğünü sınırlandırmak,

• Aile hukukundan doğan adalet dengesini sağlamak.

3.3. Kapsam

• Hem sağlararası kazandırmalar (bağışlar, hibeler),

• Hem de ölüme bağlı tasarruflar (vasiyetname, miras sözleşmesi) tenkis kapsamına girer.

3.4. Hukuki Niteliği

Tenkis, saklı payı ihlal eden tasarrufların iptal edilmesini sağlayan dava hakkıdır. Bu dava, sadece saklı paylı mirasçılar tarafından açılabilir.

---

4. Denkleştirme – Tenkis Ayrımı

---

5. Saklı Payın İhlali ve Denkleştirme İlişkisi

5.1. Çakışma Halleri

Altsoya yapılan kazandırmalar, hem denkleştirme hem de tenkis kapsamında tartışılabilir.

Örneğin:

• Mirasbırakan bir çocuğuna 2 milyon TL değerinde bir taşınmaz bağışlamıştır.

• Terekede 1 milyon TL’lik başka malvarlığı kalmıştır.

• Bu durumda hem eşitlik (denkleştirme) hem de saklı pay ihlali (tenkis) gündeme gelebilir.

5.2. Öncelik Meselesi

Öğretide ve uygulamada kabul edilen görüş:

• Öncelik saklı payın korunmasındadır.

• Saklı pay ihlali varsa → tenkis davası uygulanır.

• Saklı pay ihlali yoksa, fakat mirasçılar arasında eşitsizlik varsa → denkleştirme uygulanır.

5.3. Muafiyet İradesi ile İlişki

Mirasbırakan, bağışı denkleştirmeden muaf tutabilir. Ancak bu muafiyet saklı payı ihlal edemez.

• Yani muafiyet varsa dahi, saklı pay ihlal edilirse tenkis gündeme gelir.

---

6. Zamanaşımı – Hak Düşürücü Süre Farkı

• Denkleştirme davası: 10 yıl zamanaşımı.

• Tenkis davası: 1 yıl hak düşürücü süre.

Bu fark, uygulamada çok önemlidir. Bir mirasçı, “denkleştirme” davası açtığını sanıp 1 yıllık süreyi kaçırabilir ve saklı pay hakkını kaybedebilir.

---

7. Uygulamadaki Sorunlar

7.1. Yanlış Dava Açılması

Birçok mirasçı, bağışın niteliğini doğru değerlendiremediği için yanlış dava açar. Bu da süre kaybına ve hak kaybına yol açar.

7.2. Kazandırmanın Niteliği

Mutad hediye mi, yoksa denkleştirmeye tabi kazandırma mı? Saklı payı ihlal ediyor mu? Bu sorular, davanın kaderini belirler.

7.3. İspat Güçlüğü

• Bağışın ne zaman yapıldığı,

• Ne kadar değer taşıdığı,

• Mirasbırakanın iradesinin ne olduğu…

Bunların ispatı güçtür.

7.4. Muafiyet Tartışmaları

Mirasbırakanın “bu bağış denkleştirmeden muaftır” iradesi çoğu zaman yazılı değil, sözlüdür. Bu da yeni davalara yol açar.

---

8. Denkleştirme – Tenkis İlişkisine Örnek Senaryolar

Senaryo 1:

• Baba, oğluna 1 milyon TL değerinde arsa bağışlıyor.

• Kızına hiçbir şey vermiyor.

• Terekede başka mal yok.

• Sonuç: Saklı pay ihlali vardır → tenkis uygulanır.

Senaryo 2:

• Baba, oğluna 100.000 TL bağışlıyor.

• Terekenin toplam değeri 5 milyon TL.

• Saklı pay ihlali yok.

• Sonuç: Yalnızca eşitsizlik söz konusu → denkleştirme uygulanır.

Senaryo 3:

• Mirasbırakan, oğluna bağış yapmış ve “denkleştirmeden muaf” demiştir.

• Ancak bağış saklı payı ihlal etmiştir.

• Sonuç: Muafiyet iradesi saklı payı ortadan kaldıramaz → tenkis uygulanır.

---

9. Doktrinde Görüşler

• Birinci Görüş: Denkleştirme ve tenkis tamamen farklı kurumlardır; karıştırılmamalıdır.

• İkinci Görüş: Saklı payın ihlal edilmediği hallerde denkleştirme, ihlal edildiği hallerde tenkis uygulanır.

• Üçüncü Görüş: Bazı kazandırmalar hem denkleştirme hem de tenkis kapsamında değerlendirilebilir; bu durumda mirasçının seçimine bırakılmalıdır.

---

10. Karşılaştırmalı Hukuk

• İsviçre Hukuku: TMK’nın kaynağı olan İsviçre Medeni Kanunu’nda da benzer bir ayrım vardır. Öncelik saklı pay korumasına verilir.

• Alman Hukuku: “Pflichtteil” kavramı saklı payı korur; denkleştirme ise ayrı düzenlenmiştir.

• Fransız Hukuku: “Rapport” (denkleştirme) ve “réduction” (tenkis) kurumları vardır. Öncelik saklı payın korunmasındadır.

---

11. Sonuç ve Değerlendirme

• Denkleştirme ve tenkis, miras hukukunda farklı işlevlere sahiptir.

• Denkleştirme eşitlik, tenkis ise saklı pay koruması için vardır.

• Saklı pay ihlali varsa → tenkis davası açılmalıdır.

• Saklı pay ihlali yoksa, eşitsizlik varsa → denkleştirme uygulanır.

• Mirasbırakanın muafiyet iradesi saklı payı ortadan kaldıramaz.

• Uygulamada yanlış dava açılması, zamanaşımı ve hak düşürücü süre farkı en büyük sorunlardır.

Sonuç olarak, avukatların ve mirasçıların bu iki kurumu doğru ayırt etmesi, süreleri titizlikle takip etmesi gerekir.

denkleştirme ve tenkis, mirasta denkleştirme, tenkis davası, saklı pay ihlali, denkleştirme tenkis ilişkisi, mirasta saklı pay, miras hukuku denkleştirme, miras hukuku tenkis, miras paylaşımında saklı pay, mirasta eşitlik ve saklı pay, denkleştirme ve muafiyet, miras hukuku makalesi, miras davaları, saklı paylı mirasçı, mirasta zamanaşımı, tenkis hak düşürücü süre, mirasbırakanın tasarruf özgürlüğü, mirasta kazandırmalar, denkleştirme sorunları, mirasta tenkis ve denkleştirme