Deniz Yolu ile Yapılan Taşımacılıkta Teslim Gecikmelerinin Hukuki Sonuçları

Giriş

Deniz yolu taşımacılığı, uluslararası ticaretin en yaygın kullanılan taşıma yöntemlerinden biri olup, büyük ölçekli yüklerin taşınmasında maliyet ve kapasite açısından avantaj sağlar. Ancak, yükün zamanında teslim edilmemesi, taşımacı ve alıcı açısından ciddi hukuki ve ticari sorunlar doğurabilir. Teslim gecikmeleri, özellikle bozulan mallar (perishable goods), fabrika üretim süreçleri, gümrükleme işlemleri ve sigorta tazminatları açısından hukuki ihtilaflara neden olabilir.

Bu makalede, deniz taşımacılığında teslim gecikmelerinin hukuki sonuçları, taşıyan ve taşıtanın sorumlulukları, tazminat talep süreçleri ve mahkemelerin yaklaşımı ele alınacaktır.

---

1. Deniz Yoluyla Taşımanın Hukuki Dayanakları

Deniz taşımacılığında tarafların hak ve yükümlülükleri, hem ulusal hem de uluslararası hukuk kapsamında düzenlenmektedir.

a) Türk Hukukundaki Temel Mevzuat

📌 Türk Ticaret Kanunu (TTK)

• TTK m.1178: Taşıyan, yükü kararlaştırılan sürede varış yerine teslim etmekle yükümlüdür.
• TTK m.1185: Teslim gecikmesi nedeniyle meydana gelen zararlar için taşıyan tazminat ödemekle yükümlüdür.

📌 Deniz İş Kanunu ve Sigorta Hukuku

• Mürettebatın sorumlulukları ve taşıyanın sigorta yükümlülükleri belirlenmiştir.

b) Uluslararası Deniz Ticaret Hukuku

📌 Hague-Visby Kuralları (1924, 1968, 1979)

• Teslim gecikmesi durumunda taşıyanın sorumluluklarını düzenler.

📌 Hamburg Kuralları (1978)

• Deniz yoluyla taşınan yüklerin zamanında teslim edilmemesi durumunda taşıyanın sorumluluğunu genişletir.

📌 Rotterdam Kuralları (2009)

• Taşıyanın, yükü gecikme olmaksızın makul bir sürede teslim etmesini şart koşar.

---

2. Taşıyanın Sorumluluğu ve Hukuki Sonuçları

Teslim gecikmesi halinde taşıyanın sorumluluğu, kusurun varlığına ve gecikmenin nedenlerine bağlıdır.

a) Kusura Dayalı Sorumluluk

📌 TTK m.1185 ve Hamburg Kuralları’na göre, taşıyan kusurlu ise gecikme nedeniyle doğan zararları tazmin etmek zorundadır.

✅ Örnekler:

• Gemi rotasının yanlış belirlenmesi
• Geminin bakım eksikliği nedeniyle arızalanması
• Limanda taşıyanın hatasıyla bekleme sürelerinin uzaması

Sonuç: Taşıyan, alıcıya gümrük gecikmeleri, bozulmuş mallar veya üretim aksaklıkları nedeniyle doğan zararları ödemek zorundadır.

---

b) Kusursuz Sorumluluk ve Mücbir Sebep Hali

Bazı durumlarda, taşıyan sorumluluktan kurtulabilir.

📌 TTK m.1178 ve Hague-Visby Kuralları’na göre, taşıyan aşağıdaki durumlarda sorumlu tutulmaz:
✅ Fırtına, savaş, doğal afetler gibi mücbir sebepler
✅ Deniz haydutluğu veya silahlı saldırılar
✅ Yolcunun veya yük sahibinin ihmali nedeniyle gecikme yaşanması

⚠ Örnek Yargıtay Kararı:
Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 2021/3827 E., 2022/1578 K. kararında, bir konteyner gemisinin olağanüstü hava koşulları nedeniyle gecikmeye uğraması durumunda taşıyanın sorumlu tutulamayacağını belirtmiştir.

---

3. Taşıtanın Hakları ve Tazminat Talepleri

Teslim gecikmesi nedeniyle mal sahibi (taşıtan) zarar gördüğünde, hukuki yollara başvurabilir.

a) Gecikme Tazminatı Talebi

📌 TTK m.1186 ve Hamburg Kuralları’na göre, taşıtan ticari kayıplarını taşıyandan talep edebilir.

✅ Tazminat kapsamı:

• Bozulan mallar nedeniyle uğranan zarar
• Liman bekleme ücretleri
• Gecikmeye bağlı sözleşme cezaları
• Üretim durması nedeniyle oluşan zararlar

Örnek:

• Bir ithalatçı, sipariş ettiği soğuk zincir gıdaların zamanında teslim edilmemesi nedeniyle 100.000 TL zarar yaşarsa, bu tutarı taşıyandan talep edebilir.

b) Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları

📌 Tahkim ve Arabuluculuk:

• Londra Denizcilik Tahkim Derneği (LMAA)
• İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC)

Deniz ticaretinde tahkim, mahkemelere kıyasla daha hızlı çözüm sunmaktadır.

---

4. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri

⚠ Sorun 1: Taşıyanın Sorumluluktan Kaçınması

🔹 Bazı taşıyanlar, mücbir sebep iddiasında bulunarak ödeme yapmaktan kaçınmaktadır.

✅ Çözüm:

• Deniz sigortası poliçeleri dikkatli hazırlanmalı, sigorta kapsamı netleştirilmelidir.

⚠ Sorun 2: Gecikme Nedeniyle Zincirleme Ticari Kayıplar

🔹 Bir yükün geç teslim edilmesi, tüm tedarik zincirini etkileyebilir.

✅ Çözüm:

• Navlun sözleşmelerine gecikme tazminatı ve cezai şartlar eklenmelidir.

⚠ Sorun 3: Uyuşmazlıkların Mahkemelerde Uzun Süre Devam Etmesi

🔹 Deniz ticaretinde teslim gecikmeleri nedeniyle açılan tazminat davaları, yıllarca sürebilmektedir.

✅ Çözüm:

• Deniz ticareti tahkim mekanizmaları (LMAA, ISTAC) daha yaygın kullanılmalıdır.