Deniz Kazalarında Kaptan ve Mürettebatın Cezai Sorumluluğu

Giriş

Deniz taşımacılığı, ticaretin ve ulaşımın temel taşlarından biridir. Ancak, gemi çarpışmaları, batma, çevre kirliliği ve yük kayıpları gibi kazalar ciddi hukuki sonuçlar doğurmaktadır. Bu tür kazalarda, gemi kaptanı ve mürettebatın cezai sorumluluğu, Türk Ceza Kanunu (TCK), Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve uluslararası sözleşmeler çerçevesinde düzenlenmiştir.

📌 Kaptan, geminin yönetiminden sorumlu olduğu için kusurlu hareketleri doğrudan cezai sorumluluk doğurabilir.
📌 Mürettebat ise, kendi görev alanlarında ihmal veya kasıtlı davranışlarda bulunması halinde cezai yaptırımlarla karşılaşabilir.

Bu makalede, deniz kazalarında kaptan ve mürettebatın cezai sorumluluğu, yasal dayanakları, uygulamada karşılaşılan hukuki sorunlar ve çözüm önerileri ele alınacaktır.

---

1. Deniz Kazalarında Cezai Sorumluluğun Hukuki Dayanakları

Deniz kazalarında cezai sorumluluk, Türk Ceza Kanunu (TCK), Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve Uluslararası Denizcilik Mevzuatı çerçevesinde belirlenmektedir.

a) Türk Ceza Kanunu’na Göre Sorumluluk

📌 TCK’nın ilgili maddeleri şunlardır:
✅ TCK m.171 – Trafik Güvenliğini Tehlikeye Sokma:

• Kaptan, gemi yönetiminde ağır ihmal veya kasıtlı davranışlarla tehlike yaratırsa, 2 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılabilir.
• Örnek: Seyir halindeyken navigasyon kurallarına uymayan kaptanın, gemiyi karaya oturtması.

✅ TCK m.85 – Taksirle Ölüme veya Yaralanmaya Sebebiyet Verme:

• Kaptanın veya mürettebatın ihmali sonucu bir kişinin hayatını kaybetmesi halinde, 2 ila 6 yıl arası hapis cezası uygulanır.
• Örnek: Bir yolcu gemisinin, mürettebatın ihmali nedeniyle batması ve yolcuların ölmesi.

✅ TCK m.182 – Çevrenin Kasten Kirletilmesi:

• Kaptanın veya mürettebatın bilinçli şekilde denize petrol, kimyasal madde veya atık dökmesi, 1 ila 5 yıl hapis cezası ile cezalandırılır.
• Örnek: Bir tankerden denize petrol sızdırılması ve çevresel felaketin yaşanması.

✅ TCK m.220 – Suç Örgütü Kurma ve Yönetme:

• Bazı kaçakçılık olaylarında, kaptan ve mürettebat suç örgütü kapsamında yargılanabilir.

b) Türk Ticaret Kanunu’na Göre Sorumluluk

📌 TTK’nın ilgili maddeleri şunlardır:
✅ TTK m.1285 – Gemi Çarpışmalarında Sorumluluk:

• Kaptan, kusurlu bir çarpışmaya neden olduysa, cezai ve tazminat sorumluluğu doğar.
• Örnek: Gemi çarpışması nedeniyle yüklerin zarar görmesi.

✅ TTK m.1063 – Armatörün ve Kaptanın Sorumluluğu:

• Kaptanın ve mürettebatın fiilleri nedeniyle, hem kaptan hem de armatör sorumlu tutulabilir.

---

2. Kaptanın Cezai Sorumluluğu

Deniz kazalarında en büyük cezai sorumluluk, gemi kaptanına aittir. Çünkü gemi kaptanı, geminin yönetiminden, seyrüsefer güvenliğinden ve mürettebatın hareketlerinden sorumludur.

a) Kaptanın Sorumluluğuna Yol Açan Hatalar

📌 Kaptanın cezai sorumluluk doğurabileceği durumlar şunlardır:
✅ Navigasyon hataları (Yanlış rota seçimi, hız limitlerini aşma)
✅ Gemi bakımı ve teknik eksiklikler (Bakım eksiklikleri nedeniyle kaza oluşması)
✅ Çarpışma veya karaya oturma (Kaptanın kusuruyla oluşan çarpışmalar)
✅ Mürettebat yönetiminde ihmal (Yetkin olmayan personel çalıştırma)

b) Örnek Yargıtay Kararları

✅ Yargıtay 12. Ceza Dairesi, 2022/4785 E., 2023/1269 K.

• Bir feribotun kaptanı, hava koşullarını dikkate almadan seyre devam etmiş ve aşırı dalga nedeniyle gemi batmıştır.
• Mahkeme, kaptanın “taksirle adam öldürme” suçundan 3 yıl hapis cezasına çarptırılmasına karar vermiştir.

---

3. Mürettebatın Cezai Sorumluluğu

Gemi mürettebatı, kaptanın emirlerini yerine getirmekle yükümlüdür. Ancak bazı durumlarda mürettebatın ihmali veya kasıtlı davranışları da cezai sorumluluk doğurabilir.

a) Mürettebatın Sorumlu Olduğu Durumlar

✅ Motor ve makinelerin yanlış kullanımı nedeniyle kaza oluşması
✅ Yangın veya patlama riskine karşı yeterli önlemin alınmaması
✅ Güvenlik prosedürlerine uymamak
✅ Yük emniyetini sağlamamak

b) Örnek Olay:

✅ Yargıtay 8. Ceza Dairesi, 2021/3782 E., 2022/1574 K.

• Bir yük gemisinin makinisti, motor arızasını kaptana bildirmediği için gemi batmıştır.
• Mahkeme, makinistin “taksirle mala zarar verme” suçundan cezalandırılmasına hükmetmiştir.

---

4. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri

⚠ Sorun 1: Kaptan ve Mürettebat Arasındaki Sorumluluk Çatışmaları

• Kazalardan sonra mürettebat ve kaptan, birbirlerini suçlamaktadır.

🔹 Çözüm:

• Bağımsız bilirkişi raporları hazırlanmalı ve kusur oranları net şekilde belirlenmelidir.

⚠ Sorun 2: Cezai Sorumluluğun Armatöre Yansıtılması

• Kaptan veya mürettebat bazen, armatörlerin talimatlarını yerine getirirken suç işleyebilir.

🔹 Çözüm:

• Armatörler de cezai soruşturmalara dahil edilmelidir.

⚠ Sorun 3: Cezaların Uygulamada Hafif Kalması

• Deniz kazalarında cezalar bazen hafif kalmakta ve mağdurlar zararlarını tam olarak karşılayamamaktadır.

🔹 Çözüm:

• TCK ve TTK’da cezalar artırılmalı ve deniz kazalarında daha sıkı yaptırımlar uygulanmalıdır.