DENİZ KAZALARI TÜRLERİ VE HUKUKİ SONUÇLARI: ÇATMA, BATMA, KARAYA OTURMA VE SORUMLULUKLAR

Deniz Kazaları Türleri ve Hukuki Sonuçları:
Deniz kazaları, denizde gerçekleşen ve can veya mal kaybına yol açabilecek her
türlü olayı kapsar. Bu kazaların nedenleri ve sonuçları oldukça çeşitlidir. Hukuki
açıdan ise bu kazaların sonuçları, meydana gelen zararın türüne, kazanın
sorumlusuna ve uygulanacak mevzuata göre değişiklik gösterir. Dünya ticaretinin
büyük bir çoğunluğu deniz üzerinde gerçekleşmektedir. Deniz ticaretinde meydana
gelen artış ile birlikte deniz kazaları da artmıştır. Deniz kazaları; insan hayatına,
taşınan mallara ve denizlere yönelik birçok zarara sebebiyet vermektedir. Bu
kazaların önlenmesi amacıyla birçok uluslararası anlaşma ve kurallar getirilmiştir.
Ancak bu sözleşmelerin ve kuralların varlığına rağmen deniz kazaları meydana
gelmeye devam etmektedir. Deniz kazalarının yaşanmasının en büyük sebebi ise
insanların hatalarıdır. Aynı zamanda deniz trafiğinin yoğunluğu, doğal afetler ve
teknik arızalar da deniz kazalarına sebebiyet verebilmektedir. Deniz kazaları, deniz
ticareti ve deniz taşımacılığı sırasında meydana gelebilecek ve zarara sebebiyet
verebilecek çeşitli olayları kapsar. Bu kazalar hem gemi sahipleri, operatörler, yük
sahipleri ve sigortacılar açısından hem de çevresel ve insan sağlığı açısından ciddi
sorunlar doğurabilir. Deniz kazası türleri ise şunlardır:

1. Deniz kazası türlerinden çatma:
Çatma: Çatma, iki veya daha fazla geminin çarpışmasıyla meydana gelen
kazalardır. Bu tür kazalar; seyrüsefer hataları, iletişim kopuklukları veya
olumsuz hava koşulları sebebiyle meydana gelebilir. Çatma durumunun
varlığından söz edebilmek için birbirleriyle çarpışan vasıtaların TTK’ da gemi
olarak tanımlanan vasıtalar olması gerekir. Birbirleriyle çarpışan gemilerin ne
tür gemiler olduğu önemli değildir, ticaret gemisi de olsa yat veya devlet
gemisi de olsa TTK. Nın çatmaya ilişkin hükümleri uygulanır. Türk ticaret
kanununun çatmaya ilişkin hükümleri, iki veya daha çok geminin birbirine
çarpışması durumunda veya geminin; bir manevra yaparak, yapmayarak veya
seyir kurallarına uymayarak çatma olmadan zarara sebebiyet verilmesi
durumlarında uygulanır. TTK. Da iki tür çatmadan söz edilmektedir: kusurlu ve
kusursuz çatma.
Kusursuz Çatma: Türk ticaret kanununda düzenlenen ve deniz hukukunda sıkça
karşılaşılan bir kavramdır. Kusursuz çatmayı kısaca tanımlamak gerekirse; neden
meydana geldiği anlaşılamayan, umulmayan bir hal veya mücbir sebep yüzünden
meydana gelen çarpışmalardır. Bu gibi çatma durumlarında gemide bulunan
insanların ve malların çatma sebebiyle uğradığı zararlardan, o zarara uğrayan kişi
sorumludur.
Kusursuz Çatmanın Özellikleri:
 Nedeni Anlaşılamama: Çarpışmanın nedeni net bir şekilde tespit edilemez.

 Umulmayan Hal: Olağanüstü ve beklenmedik bir durum söz konusudur.
 Mücbir Sebep: Doğal afetler, savaş gibi önceden görülemeyecek ve kontrol
edilemeyecek olaylar.
Örnekler:
 Sisli havada çarpışma: Görüş mesafesinin çok kısa olduğu sisli bir havada,
her iki geminin de tüm önlemleri almasına rağmen çarpışmaları, kusursuz
çatma olarak değerlendirilebilir.
 Aniden ortaya çıkan su altı kayalığı: Bir geminin rotasında beklenmedik bir
şekilde ortaya çıkan bir su altı kayalığına çarpması, kusursuz çatma
kapsamında değerlendirilebilir.
Özetle, kusursuz çatma, hiçbir tarafın kusuru olmadan meydana gelen bir deniz
kazasıdır. Kusursuz çatmanın varlığı durumunda, zarara uğrayan taraf kendi zararını
karşılamak zorundadır.
Kusurlu Çatma: Kusurlu çatma, Türk Ticaret Kanunu'nda (TTK) düzenlenen ve
deniz hukukunda sıkça karşılaşılan bir kavramdır.
 Bir Tarafın Kusuru: İki veya daha fazla geminin çarpışması sonucu oluşan
zararın, gemilerden birinin çalışanı veya donatanının kusurundan meydana
gelmesi durumudur. Bu durumda ortaya çıkan zararları, zarara sebebiyet
veren geminin donatanı tazmin etmek zorundadır.
 Ortak Kusur: Ortak kusurlu çatma; bir deniz kazasında, çarpışan gemilerin
tamamının veya bir kısmının kaptan veya gemi adamlarının kusuru nedeniyle
kazanın meydana geldiği anlamına gelir. Yani, çarpışma tek bir geminin
kusurundan değil, her iki veya daha fazla geminin kusurlarının bir araya
gelmesiyle oluşmuştur.
Ortak Kusurlu Çatmanın Özellikleri:
 Birden Fazla Kusur: Çarpışmaya sebebiyet veren tüm gemilerin veya bir
kısmının kaptan veya gemi adamlarının belirli bir kusuru bulunmaktadır.
 Ortak Sonuç: Bu kusurların bir araya gelmesi sonucu çarpışma meydana
gelmiştir.
 Ortak Sorumluluk: Çarpışmaya neden olan tüm gemilerin donatanları,
kusurlarının oranında zararı karşılamakla yükümlüdür.
Ortak Kusurlu Çatmada Sorumluluk:
TTK'nın 1289. Maddesine göre, her bir geminin donatanı; çatma sebebiyle gemilerin
veya gemide bulunan malların uğradıkları zarardan, kendi kusurunun oranında
sorumludur. Yani, bir geminin kusuru %70, diğerinin kusuru %30 ise, zararın %70'i
daha fazla kusuru olan geminin donatanı tarafından, %30'u ise diğer geminin
donatanı tarafından karşılanır.
Örnek: İki geminin çarpışması sonucu oluşan bir kazada, birinci geminin hız sınırını
aşması ve ikinci geminin ise seyir kurallarına uymaması nedeniyle çarpışma

meydana gelmiştir. Bu durumda, her iki geminin donatanı da kazanın sorumlusu
olup, zararları kendi kusurlarının oranında karşılamak zorundadır.
Ortak Kusurlu Çatmada Bedensel Zararlar:
TTK'nın 1290. maddesi ise, ortak kusurlu çatma durumunda bedensel zararlar için
farklı bir düzenleme getirmiştir. Bu maddeye göre, kusurlu gemilerin donatanları,
gemilerde bulunan kişilerin çatma yüzünden ölümünden veya yaralanmasından
doğan zararlardan müteselsilen sorumludur. Yani, zarar gören kişi, hangi gemiden
tazminat istediğini seçebilir. Ancak, daha sonra tazminatı ödeyen geminin donatanı,
diğer geminin donatanlarına payları oranında rücu edebilir.
Çatma Durumunda Tazminat Davası:
Çatma durumunda dava açılmadan önce gerçekleştirilecek delil tespitinde çatmanın
gerçekleştiği yerde deniz ticareti ile alakalı işlere bakmakla görevli asliye ticaret
mahkemesi, onun bulunmadığı durumlarda asliye ticaret mahkemesi onun da
bulunmaması durumunda ticaret davalarına bakmakla görevli asliye hukuk
mahkemesi yetkili mahkemedir.
Zamanaşımı:
Tazminat davalarında zamanaşımı süresi oldukça önemlidir. Türk Ticaret Kanunu'na
göre, çatmaya dayanan tazminat davaları için özel bir zamanaşımı süresi belirtilmiş
olup, çatmanın meydana geldiği günden itibaren iki yılda zamanaşımına uğrar.
Bu süre içinde dava açılmazsa, hak kaybı yaşanabilir. Gemi donatanlarının
birbirlerine karşı olan rücu talepleri ise ödemenin yapıldığı tarihten itibaren bir yıl
içinde zamanaşımına uğrar.
2. Batma:
Batma, bir deniz aracının su altında kalarak tamamen veya kısmen işlevini yitirmesi
durumudur. Deniz kazalarının en ciddi sonuçlarından biri olan batma, hem maddi
hem de manevi kayıplara yol açabilir. Bu nedenle, deniz hukuku açısından önemli bir
konudur.
Batma Nedenleri:
Bir geminin batmasına birçok neden yol açabilir. Bunlar arasında;
 Teknik arızalar: Geminin motorunda, direksiyon sisteminde veya diğer önemli
sistemlerinde oluşan arızalar.
 Çarpışma: Diğer bir gemi, sabit bir engel veya denizaltı kayalıklarıyla
çarpışma sonucu oluşan hasarlar.
 Yangın: Gemide çıkan yangının kontrol altına alınamaması.

 Su alma: Geminin gövdesinde oluşan bir delik veya çatlak nedeniyle su
alması.
 Doğal afetler: Fırtına, tsunami, deprem gibi doğal afetler.
3. Geminin Karaya Oturması: Gemi karaya oturması, bir geminin su altı kısmının
karaya veya sığ bir bölgeye çarpması ve mahsur kalması durumunu ifade eder.
Başka bir deyişle, gemi su altında kalan kısmıyla deniz tabanına veya kıyıya sıkışır
ve hareket edemez hale gelir. Bu durum genellikle teknik hatalar, navigasyon
hataları, doğal afetler veya insan hatası gibi çeşitli nedenlerle ortaya çıkar.
Geminin Karaya Oturmasının Nedenleri:
Gemi karaya oturmasının birçok nedeni olabilir:
 Navigasyon hataları: Kaptanın veya navigasyon sistemlerinin hata yapması
sonucu gemi yanlış bir rotaya saparak karaya oturabilir.
 Teknik arızalar: Geminin motorunda, direksiyon sisteminde veya diğer önemli
sistemlerinde oluşan arızalar nedeniyle gemi kontrol edilemez hale gelebilir ve
karaya oturabilir.
 Doğal afetler: Fırtına, tsunami, deprem gibi doğal afetler sonucu gemi
rotasından saparak karaya oturabilir.
 İnsan hatası: Gemi mürettebatının dikkatsizliği veya yanlış manevraları
sonucu karaya oturmalar meydana gelebilir.
 Sığ su haritalarındaki hatalar: Deniz haritalarındaki yanlışlıklar veya güncel
olmaması nedeniyle gemi sığ sulara girerek karaya oturabilir.
Gemi kazası olarak kabul edilen; çatma, batma, karaya oturma vb. gibi durumlarda
yolcunun; ölmesi, yaralanması yüzünden uğradığı zararlardan ve eşyalarının
uğradığı zararlardan taşıyanın sorumlu olduğu karine olarak kabul edilir. Ancak
taşıyan kusursuzluğunu ispat ederek sorumluluktan kurtulabilir.

Hukuk Öğrenci Stajyeri Nursena İbanoğlu