Çek Avukatlığı ve Çekin Tahsil Süreci Nedir ?

BİR KIYMETLİ EVRAK; ÇEK

Çek ticari hayatın bir vazgeçilmezi olarak karşımıza çıkmaktadır. 1950’li yıllarda ticari hayattaki yoğunluk artarak devam etmiş ve tacirler bir süreden sonradan nakit ödeme kısmında zorlukla karşılaşmışlar. Bunun temel nedenlerinden birisi tacirlerin farklı yerlerde ticari hayatlarına devam etmeleri olmuştur. Kayseri’deki bir tacir Ankara’daki bir tacir ile bir alım satım sözleşmesi düzenleyerek malların teslimi konusunda anlaşabilir ancak bu durumda ödeme konusunda birtakım sorunlar ortaya çıkabilecektir. Yüklü miktarlardaki ödemeler için hali hazırda mevcut durumu müsait olmayan tacirin ödemeyi sonraki bir güne bırakması da mümkündür. Gelişen ekonomik hayatta çek artık bir zorunluluk unsuru oluşturmaktadır. Daha öncelerinden beri uygulamada bulunan bono ve poliçenin yerine çek kullanılmaya başlanmıştır. Poliçenin uygulamasında yaşanan birtakım problemler nedeniyle uygulama alanı daralmıştır.

      Çek avukatı ; bankadaki çek hesabından ödenmesi gereken ilgili tutarın alacaklıya aktarılmasını sağlayan ve bankaya talimat ve yetki veren bir kıymetli evraktır. Çekte bulunması gereken zorunlu unsurların olmaması durumda evrakın çek niteliği kaybolacaktır. Çekin ıslak imzalı şekilde keşide edilmesi gerekmektedir. Islak imza yerine e-imza gibi uygulamalar çekte bir hüküm doğurmayacaktır.

Çek Avukatı Çeki ancak gerçek kişiler ve özel yetkinin verilmiş olduğu vekil keşide edebilecektir. Fiil ehliyetinin olmaması durumunda çek düzenlenmesi mümkün olmayacaktır. Vekilin vekaletnamesinde senet imzalayabileceği belirtilmişse de kambiyo senedini kapsamayacak yani verilmiş olan yetkide ayrıca çek düzenlenmesi gerektiği belirtilmelidir. Yetkisiz bir vekil aracılığıyla bir çek düzenlenmişse bu durumda ancak yetkisiz vekilin sorumluluğuna gidebilecektir. Tüzel kişiler tarafından düzenlenen çeklerde çekin tüzel kişiliği bağlayıcılığı şirketin faaliyet konusu kapsamıyla sınırlıdır. Bunu aşan durumlarda tüzel kişilik tarafından iyi niyetli üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebilir. Bu durumda çeki düzenlediği iddia edilen kişiye karşı yetkisiz temsil bakımından sorumluluğa gidilebilecektir.

Anonim ortaklıklarda yasal temsilde en az iki yönetim kurulu tarafından birlikte imzaları gerekmektedir. Limited şirketlerde kural olarak tüm ortaklar müdür sıfatıyla temsil ve idare işlerini gerçekleştireceğinden birlikte imza etmeleri gerekecektir. Özel bir durumun bulunduğu halde bu duruma uygun şekilde bir ortaklık sözleşmesi yapılması gerekir.

Çek Avukatı Çekte uygulanacak poliçe hükümlerine değinmek gerekirse bu durum TTK md 818’de düzenlenme alanı bulmuştur. Burada uygulanacak hükümlerin çekin bünyesine uyuşmayan hükümlerine dikkat edilmesi gerekmektedir. Burada en temel hususlardan birisi çekte vadenin olmamasıdır. Çünkü çekte vade yoktur ve buna ilişkin ilgili düzenlemeler poliçe ile bir bütün olarak değerlendirilemez. Çek görüldüğünde ödenir ve üzerinde düzenlenme tarihi varsa, ibrazı halinde bu tarihte ödemesi yapılır. Görüldüğün belirli bir gün sonra ödemeli ibareli bir çek düzenlenmişse burada çekin hukuki niteliğine etki etmez ancak buraya yazılan kayıt yazılmamış sayılır. Düzenlenme tarihi dışında çek üzerine eklenen herhangi bir tarih yazılması durumunda da yazılmamış sayılır ve ödenmesini engelleyen kayıtlar çekin niteliğini etkilemez ve yazılmamış sayılır.

Çekte muhatap bankadır. Bankadan başka bir muhatap belirlenemez. Çek ancak banka tarafından ödenebilir. Çek, bankanın başka şubesine ibraz edilmesi durumda ise yine de çek ödenecektir. Ancak burada şöyle bir duruma değinmek gerekir. Farklı bir bankaya çek ibraz edilemez ve ödemesi yapılamayacaktır. Ancak hamil, tahsil veya temlik cirosuyla devredebilir ve başka banka çeki takas odasına ibraz ederse bu işlem usulüne uygun olacaktır. Bu yola gidilmesinin en temel nedeni ise çekin ibraz yeri başka bir banka ya da uzakta bir yerde olabilir. Bu gibi durumlarda çek odalarına teslim edilmek kaydıyla çekin ödemesi gerçekleştirilebilir. Çekin amacı nakit para ödemesini yapmamak olduğu ve takas odasının da bu amaca hizmet ettiği kabul edilmektedir.

ÇEKTE İBRAZ SÜRELERİ

Çekte kabul edilen ibraz süreleri mevcuttur. Bu süreler içeresinde ibraz edilmeyen çeke ilişkin olarak müracaat hakkı kaybedilmiş sayılır. Hamil bu halde düzenleyene karşı sebepsiz zenginleşme davası açabilir. İbraz süresi zamanaşımı ile karıştırmamak gerekmektedir. Bu süre hak düşürücü niteliktedir. Bu durumda az yukarda da belirttiğimiz gibi müracaat hakkı kaybolmaktadır. Bu yüzden ibraz süreleri büyük önem arz etmektedir. Sürelerle ilgili de kısaca bahsetmek gerekirse;

Çek eğer düzenlendiği yerde ödenecekse 10 gün,

Düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse 1 ay,

Düzenlenme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ancak farklı kıtada ise 1 ay,

Ayrı kıtalarda ise 3 aylık bir ibraz süresi mevcuttur. Ayrı bir düzenlemesi daha mevcuttur. O da şudur; Avrupa ülkesinde düzenlenip de Akdeniz’e sahili bulunan bir ülkede ödenecek olan çeklerde aynı kıtada düzenlenmiş ve ödenmesi şart kılınmış sayılmaktadır. Yani bu durumda da yine 1 aylık bir süreden bahsetmek gerekmektedir.

MÜCBİR SEBEP İLE İBRAZ SÜRESİNİN GEÇİRİLMESİ

            Çek avukatı Çekin yasal süresi içinde ibraz edilmesi bir kuraldır. Ancak hamil açısından elinde olmayan bir nedenden dolayı ibraz süresinin geçirilmesi de söz konusu olabilir. Buna en temel örnek sel, yangın, deprem gibi tabii afetlerdir. Savcılık tarafından da çeke el konulmuş olması durumunda mücbir sebep sayılır. Hamilin mücbir sebebi gecikmeden en yakın zaman içerisinde kendi cirantasına ihbar etmekle yükümlüdür.

Çekin ibraz süresi, düzenleme tarihinden sonra başlayacaktır. Örnek vermek gerekirse 07.08.2023 tarihinde düzenlenmiş olan bir çek 08.08.2023 tarihinden itibaren ibraz edilebilecektir.

Çek hamile, emre veyahut nama yazılı olarak düzenlenebilir. Hamiline yazılı çeklerde düzenleyenin iradesinden ya da yasadan doğacaktır. Bir başka deyişle düzenleyenin bedelinin hamile ödenmesini gösterir veya belirli bir kişi için düzenlenmesine rağmen “veya hamiline” ibaresi eklenirse bu çek hamiline yazılı çek olacaktır. Hamiline yazılı çekte ciroya bakılmaz eğer çek kimin elindeyse hamil o sayılır. Yani çeki elinde bulunduran meşru hamil sayılmaktadır.

Çekin bedelinin ödenmemesi üzerinde borçluya bir protesto çekilmesi gerekmektedir. Süresi içinde çekin bankaya ya da çek odasına ibraz edilmiş olması gerekmektedir. İbraz tarihinin çekin arka suretine yazılması gerekmektedir.

Birden çekme cayma durumu mevcuttur. Burada ibraz süresi içerisinde çekten cayma söz konusu olamayacaktır. Düzenleyen çekten cayabilir, ancak muhatap bankaya ibraz edilmişse banka bu durumda ödeme yapmak zorundadır.

ÇEKİN İRADE DIŞI ELDEN ÇIKMA DURUMU

  Çek avukatı  Düzenleyen tarafından çekin elden çıkması durumunda düzenleyen kişi ödeme yerindeki Asliye Ticaret Mahkemesine başvurarak bankanın ödemeyi yapmasını engelleyebilir. Zayii dayalı davalar açılabilmektedir. Bu durumda çekin ödenmesine engel olunabileceği gibi yeniden bir çek keşide yapılabilecektir.

Çeklerde devir ciro yöntemiyle yapılmaktadır. Uygulamada en çok kullanılan yöntem çekin arkasına yazılan “Ahmet ÖZASLAN’a ödeyiniz, Mehmet YILMAZ (İMZA)” şeklinde olmaktadır.

TTK’ya göre çekte zamanaşımı süresi ibraz süresinin bitiminden itibaren 3 yıldır. Mülga ilgili kanuna göre bu süre 6 aydı. Yapılan değişiklik ile bu süre 3 yıla uzatılmış ve alacaklının alacağına kavuşması kolaylaştırılmıştır. Dava açılması, davanın ihbar edilmesi, alacağın iflas masasına bildirilmesi gibi durumlarda da zamanaşımı kesilecektir. Zamanaşımı kesildikten sonra süresi aynı olan yani 3 yıllık olan süre tekrardan işlemeye başlayacaktır. Zamanaşımına uğramış bir çek ile yapılabilecek en temel husus alacaklının açacağı davalarda delil başlangıcı olarak kullanabilmesidir. Zamanaşımına uğramış bir borç için alacaklının yine dava etme ve genel haciz yoluyla takip yapma hakkı vardır ancak borçlu tarafından zamanaşımı def’i ileri sürüldüğü vakit bu dava ve takiplere devam edilemeyecektir.

Çekte alacağı karşı yapılacak takiplerde kural olarak çekin aslını koymak gerekmektedir. Aksi durumda icra müdürü tarafından işlem yapılmamalıdır. Ancak alacaklı tarafından bankaya ibraz edilen çeke karşı kısmi ödeme yapılmış olabilir ve bu durumda banka tarafından çekin aslı alınarak alacaklıya çekin fotokopisi verilir. Bu durumda alacaklı bu fotokopi ile de takip hakkına sahiptir.

Çek konusu hakkında birkaç detaya girmekte fayda vardır. Bunlardan birkaçını açıklamakta yarar bulunmaktadır. Detaylarla birlikte çok daha rahat bir şekilde şekillenmesine fayda sağlayacaktır. En başta belirtmek gerekir ki, çek bir kambiyo senedidir. Düzenleyen tarafından nakit ödeme yerine kullanılmaktadır.

Teminat kayıtlı olarak düzenlenmiş bir çek acaba bir icra takibine konu edilebilecek midir? Bedeli ödenmeyecektir ibaresi varsa, burada çekin amacının teminat çeki olarak düzenlendiği anlaşılmaktadır. Teminat çeki ancak iki tarafa borç yükleyen sözleşmeler açısından kullanılmaktadır. Çünkü burada sözleşmenin teminatı olarak verilmiştir ve bu durumun da ancak yazılı bir belge ile ispatlanması gerekmektedir. Aksi durumunda bu tür bir çek için icra takibine konu edilebilecektir. Bakılması gereken bir diğer hususta teminatın tam olarak ne için verildiğinin açıkça anlaşılır olması gerekmektedir. Aksi durumda ki hak verilmesi de gerekir, burada neyin ne için olduğunun belirli olması gerekmektedir. Çünkü tedavül ve ciro kolaylığı nedeniyle çeki elinde bulunduran kötü niyetli kişilerce bu durumun suistimal edilmesi de söz konusu olabilecektir.

  Çek avukatı , bir hatır çeki olarak da düzenlenmiş olabilir. Bu durumda yine çek icra takibine konu edilebilir. Çekin üzerinde açıkça belli değilse ya da keşideci tarafından açıkça ispattan yoksunsa bu durumda kötü niyetli hamil(ler) tarafından icra konu edilebilecektir. İyi niyetli hamile karşı hatır çeki savunması yapılamayacaktır.

Yırtılma gibi durumlar varsa bu durumda çek ile ilgili kambiyo senedine mahsus icra yollarına takip yapılamayacaktır. Çekin düzenlendiği tarihten ibraz anına kadar geçen süre içerisinde düzenlendiği andan itibaren yırtılma gibi durumlarda takibe konu olamayacaktır.

En temel ve en önemli bir konuya değinmekte fayda var. O da şudur; çekte aval veren kişinin sorumluluğu nasıl olacaktır? Bu konunun biraz incelenmesi gerekmektedir. Aval verenin hukuki sorumluluğu olmakla birlikte çekteki ceza hukukunu ilgilendiren nedenlerden dolayı sorumluluğuna gidilemeyecektir. Aval, düzenleyen lehine verilen bir teminattır. Bu teminat, çek üzerinde yazan bedelin tamamı olabileceği gibi bir kısmı içinde söz konusu olabilir. Kısmi kısım için açıkça çek üzerine yazılmalıdır. Düzenleyen ile muhatap dışında bir imza atılmış ise bu üçüncü imza aval tarafından atılmış sayılacaktır. Avalin kimin lehine verilmediği belliyse düzenleyen lehine verildiği kabul edilmektedir. Çekin arka yüzüne atılan imza ciro niteliğindedir. Yani beyaz ciro mahiyetindedir. Burada eğer ki bir aval amacı varsa bunun açıkça çekin arkasına yazılması gerekmektedir. Avalin sorumlu olabilmesi için öncelikle çekin ibraz süresi içerisinde ibraz edilmesi ve bedelin bir kısmının ya da tamamının ödenmemiş olması gerekmektedir. Bu durumda aval aleyhine takip yapılabilecektir. Aval bir veya birden fazla kişi olabilir. Bu durumda diğer avallere karşı rücu hakkı mevcuttur.

Ciranta, hamile karşı bir ödeme yapmışsa bu durumda kendinden öncekilere karşı bir takip yapabilecektir. Kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla bir takip yapılabilecektir. Alacaklı burada lehtar lopu, düzenleyenin takip hakkı bulunmamaktadır.

Çekte imzası bulunan herkes hamile karşı müteselsil olarak sorumludur. Hamil bu durumda isterse cirantalara ve avallerin sorumluluğuna gidilebilir.

Çek hesabının kapatılması durumunda hamil tarafından yine çek bankaya ibraz edilebilecektir ve bununla ilgili takip yapılabilecektir. Çeke ilişkin hesabın önceden kapatılmış olduğu gerekçesiyle takibin iptali söz konusu olamayacaktır.

Çekte birden fazla düzenlenme tarihi varsa bu durumda önceki tarihe itibar edilerek, çekin muhatap bankaya süresi içinde ibraz edilip edilmediği belirlenmelidir. Eğer ki, önceki tarihe göre ibraz edilmemişse bu durumda hamil alacak hakkını kaybetmiş sayılacaktır. Düzenlenme tarihi çizilerek çek üzerine yeni bir tarih yazılmışsa düzenleyeni bağlaması için yeni tarihi düzenleyen tarafından paraf ya da imza edilmesi gerekmektedir. Fakat paraf düzenleyene ait değilse bu durumda eski tarihli ibraz süresi içerisinde ibraz edilmesi gerekmektedir.

Çek düzenlenme yerinde ya da muhatap bankanın şubesinin bulunduğu yerde veyahut borçlunun ikametgahının bulunduğu yerde takibe konu edilebilir. Görüldüğü gibi burada kesin yetki kuralı bulunmamaktadır. Borçlu şayet yetki itirazında bulunuyorsa da yetkili mahkemeyi belirtmesi gerekmektedir. Gönderilen ödeme emrine karşı borçlunun beş gün içerisinde itirazlarını ileri sürmesi gerekmektedir. Borçlu birden fazlaysa bu durumda borçlulardan birinin ikametgahında takip başlatılabilir. Ancak bu durumda bir borçluya karşı kötü niyetli olarak yani borçluyu takip konusunda zorlamak amacı varsa bu durumda yetki itirazında bulunulabilir.

Çekteki borca dayalı olarak takip sırasında ödeme yapıldığı anlaşılırsa bu durumda takibin iptal edilmesi gerekmektedir. Borçlu, alacaklının çeke bağlı olarak alacak hakkının olmadığını, çekin kambiyo senedine haiz olmadığını, alacaklının takip hakkına sahip olmadığını şikayet yoluyla ileri sürebilir.

Çek Avukatı Açık çekin düzenlenmesi de mümkündür ancak bu durumda çekin diğer unsurlarının tamamlanmış olması gerekmektedir. Çekte bir düzenlenme tarihi yoksa hakim tarafından re’sen çekin iptaline karar verilecektir. Önemli olan zorunlu unsurları tamamlanmış olan çekin bankaya ibraz edilmesidir. Çekin üzerinde yazılan yazılarda farklılık varsa da imza eğer düzenleyen tarafından imza edildiği belirlenebiliyorsa bu durumda çek yine geçerli olacaktır.

İbraz süresinin bitiminden itibaren 3 yıl geçmekle hamilin düzenleyen, ciranta ve avallerine karşı başvurma hakkı zamanaşımına uğrayacaktır. Zamanaşımı çekin yasal ibraz süresinin bitişinden itibaren başlayacaktır. İbraz süreleri kanunda farklı hükümlere bağlanmıştır. Burada on günlük, bir aylık ve üç aylık ibraz süreleri vardır.

Stajyer Avukat Mertcan Gökgül