Balıkçılık Hakları /Deniz Hukuku

Giriş

Balıkçılık hakları, deniz ve okyanuslarda balık kaynaklarının kullanımı ve yönetimi ile ilgili kuralları ve düzenlemeleri kapsayan bir hukuk dalıdır. Bu haklar, uluslararası deniz hukuku çerçevesinde düzenlenir ve kıyı devletlerinin egemenlik hakları ile açık denizlerdeki uluslararası toplumun çıkarları arasında bir denge kurmayı amaçlar. Bu yazı, balıkçılık haklarının hukuki temelini, uluslararası sözleşmeler ve anlaşmalar çerçevesinde nasıl düzenlendiğini ve bu hakların korunması ve uygulanması ile ilgili hukuki süreçleri ayrıntılı olarak ele alacaktır.

Uluslararası Deniz Hukuku ve Balıkçılık Hakları

Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS)

Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS), denizlerdeki balıkçılık faaliyetlerini düzenleyen en kapsamlı uluslararası belgedir. UNCLOS, kıyı devletlerinin münhasır ekonomik bölgelerinde (EEZ) balıkçılık haklarını ve açık denizlerdeki balıkçılık faaliyetlerini düzenler. Türkiye bu sözleşmeye üye olmasa da çoğu maddesini uygular. Sözleşmenin balıkçılık ile ilgili ana hükümleri şunlardır:

• Münhasır Ekonomik Bölge (EEZ): Kıyı devletlerine, karasularının ötesindeki 200 deniz mili mesafedeki deniz alanlarında balıkçılık hakları tanır. Kıyı devleti, EEZ’deki canlı kaynakları araştırma, kullanma, koruma ve yönetme hakkına sahiptir.
• Açık Denizler: Açık denizlerde, tüm devletler balıkçılık yapma hakkına sahiptir. Ancak bu faaliyetler, sürdürülebilir balıkçılık uygulamaları ve uluslararası işbirliği ile düzenlenmelidir.
• Sürdürülebilir Balıkçılık: Devletler, balık stoklarının sürdürülebilir bir şekilde kullanılmasını ve korunmasını sağlamak için gerekli önlemleri almalıdır. Bu, aşırı avlanmanın önlenmesi ve balık stoklarının yenilenmesine olanak tanıyacak şekilde yönetilmesi anlamına gelir.

Bölgesel Balıkçılık Yönetim Organizasyonları (RFMOs)

Bölgesel Balıkçılık Yönetim Organizasyonları (RFMOs), belirli bölgelerdeki balıkçılık faaliyetlerini düzenlemek ve yönetmek için kurulan uluslararası kuruluşlardır. RFMOs, üye devletler arasında işbirliğini teşvik eder ve balık stoklarının korunması ve sürdürülebilir kullanımı için gerekli düzenlemeleri yapar. Örneğin:

• Atlantik Ton Balığı Koruma Komisyonu (ICCAT): Atlantik Okyanusu’ndaki ton balığı ve benzeri türlerin korunması ve yönetimi ile ilgilenir.
• Pasifik Balıkçılık Yönetim Konseyi: Pasifik Okyanusu’ndaki balık stoklarının korunması ve yönetimi ile ilgili düzenlemeler yapar.

Kıyı Devletlerinin Balıkçılık Hakları

Münhasır Ekonomik Bölge (EEZ) Hakları

Kıyı devletleri, EEZ’lerinde canlı kaynakları araştırma, kullanma, koruma ve yönetme hakkına sahiptir. Bu haklar, kıyı devletlerine şu yetkileri verir:

• Balıkçılık Lisansları: Kıyı devletleri, EEZ’lerinde balıkçılık yapmak isteyen yabancı gemilere lisans verme ve lisans şartlarını belirleme yetkisine sahiptir.
• Koruma ve Yönetim Tedbirleri: Kıyı devletleri, balık stoklarını korumak ve sürdürülebilir bir şekilde yönetmek için gerekli tedbirleri alabilir. Bu, av kotası belirleme, av sezonlarını düzenleme ve balıkçılık yöntemlerini kontrol etme gibi önlemleri içerir.
• Yasa Dışı Balıkçılıkla Mücadele: Kıyı devletleri, EEZ’lerinde yasa dışı, kayıt dışı ve düzenlenmemiş (IUU) balıkçılık faaliyetleriyle mücadele edebilir ve bu tür faaliyetlere katılan gemilere yaptırım uygulayabilir.

Karasuları ve Kıta Sahanlığı

Kıyı devletleri, karasularında ve kıta sahanlığında balıkçılık haklarına sahiptir. Karasuları, kıyıdan itibaren 12 deniz mili mesafeye kadar uzanır ve kıyı devletinin tam egemenliği altındadır. Kıta sahanlığı ise, kıyı devletinin kara alanının doğal uzantısı olarak kabul edilir ve deniz yatağı ile altındaki kaynakları içerir. Kıyı devletleri, bu alanlarda şu haklara sahiptir:

• Balıkçılık ve Deniz Kaynakları Kullanımı: Kıyı devletleri, karasularında ve kıta sahanlığında balıkçılık yapma ve deniz kaynaklarını kullanma hakkına sahiptir.
• Koruma ve Yönetim: Kıyı devletleri, bu alanlardaki balık stoklarını ve deniz kaynaklarını koruma ve sürdürülebilir bir şekilde yönetme yetkisine sahiptir.

Uluslararası Balıkçılık Anlaşmazlıkları

Anlaşmazlık Çözüm Mekanizmaları

Uluslararası balıkçılık anlaşmazlıkları, devletler veya balıkçılık şirketleri arasında ortaya çıkabilir. Bu tür anlaşmazlıkların çözümü için çeşitli mekanizmalar bulunmaktadır:

• Uluslararası Tahkim: Taraflar, anlaşmazlıklarını çözmek için bağımsız bir tahkim heyetine başvurabilirler. Tahkim heyeti, tarafların sunduğu deliller ve argümanlar doğrultusunda bağlayıcı bir karar verir.
• Uluslararası Adalet Divanı (ICJ): Devletler arasındaki balıkçılık anlaşmazlıkları, ICJ’ye taşınabilir. ICJ, uluslararası hukuk kurallarına göre karar verir ve taraflar bu karara uymak zorundadır.
• Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi (ITLOS): Deniz hukuku ile ilgili anlaşmazlıkları çözmek üzere kurulmuş bağımsız bir yargı organıdır. 1982 yılında kabul edilen Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS) çerçevesinde, 1994 yılında Almanya’nın Hamburg kentinde faaliyete geçmiştir.
  

  Görev ve Yetkileri

  • Deniz Hukuku Anlaşmazlıkları: Devletler arasındaki deniz yetki alanları, deniz kaynaklarının kullanımı, deniz çevresinin korunması ve denizcilik güvenliği ile ilgili anlaşmazlıkları çözmek.
  • Önlem Kararları: Acil durumlarda geçici tedbirler almak ve tarafların haklarını korumak.
  • Tahkim: Devletlerin isteği üzerine tahkim hizmetleri sunmak.

Örnek Davalar

• Kanada-İspanya Balıkçılık Anlaşmazlığı (1995): Kanada ve İspanya arasında Kuzeybatı Atlantik’teki morina balığı stoklarıyla ilgili anlaşmazlık. Kanada, İspanyol balıkçı gemilerini EEZ dışında yasa dışı avlanma yaparken yakalamış ve gemilere el koymuştu. Anlaşmazlık, uluslararası tahkim yoluyla çözülmüş ve Kanada’nın eylemleri meşru bulunmuştur.
• İzlanda-Birleşik Krallık Morina Savaşları (1958-1976): İzlanda’nın karasularını genişletme ve morina balığı stoklarını koruma çabaları ile Birleşik Krallığı’n bu genişlemeye karşı çıkması sonucu ortaya çıkan anlaşmazlıklar. Anlaşmazlıklar, diplomatik müzakereler ve uluslararası yargı kararlarıyla çözülmüştür.

Balıkçılık Haklarının Korunması ve Sürdürülebilirlik

Sürdürülebilir Balıkçılık Uygulamaları

Sürdürülebilir balıkçılık, balık stoklarının ve deniz ekosistemlerinin uzun vadede korunmasını ve yenilenmesini sağlar. Bu amaçla, uluslararası hukuk ve devletler şu önlemleri alır:

• Av Kotaları: Belirli balık türleri için av kotası belirlenir ve bu kotaların aşılmaması sağlanır.
• Koruma Alanları: Deniz koruma alanları oluşturularak, hassas ekosistemlerin ve balık üreme alanlarının korunması sağlanır.
• Deniz Çevresinin Korunması: Deniz kirliliğinin önlenmesi ve deniz ekosistemlerinin korunması için gerekli tedbirler alınır.

Yasa Dışı, Kayıt Dışı ve Düzenlenmemiş (IUU) Balıkçılık

IUU balıkçılık, balık stoklarının sürdürülebilir yönetimini tehdit eder ve deniz ekosistemlerine zarar verir. IUU balıkçılıkla mücadele için şu önlemler alınır:

• Uluslararası İşbirliği: Devletler, IUU balıkçılıkla mücadelede uluslararası işbirliği yapar ve bilgi paylaşımında bulunur.
• Yaptırımlar: IUU balıkçılık yapan gemilere ve şirketlere karşı yaptırımlar uygulanır ve bu faaliyetlerin caydırılması sağlanır.

Sonuç

Balıkçılık hakları, deniz ve okyanuslarda balık kaynaklarının sürdürülebilir kullanımını ve korunmasını amaçlayan önemli bir hukuk dalıdır. Uluslararası deniz hukuku, kıyı devletlerinin ve uluslararası toplumun çıkarlarını dengelerken, balık stoklarının sürdürülebilir yönetimini sağlar. Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS) ve Bölgesel Balıkçılık Yönetim Organizasyonları (RFMOs) gibi uluslararası düzenlemeler, balıkçılık haklarının korunması ve sürdürülebilir balıkçılık uygulamalarının teşvik edilmesi için önemli araçlardır. Balıkçılık anlaşmazlıklarının çözümü için tahkim, Uluslararası Adalet Divanı (ICJ) ve Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi (ITLOS) gibi yargı mekanizmaları da kritik öneme sahiptir. Balıkçılık haklarının etkin bir şekilde korunması ve yönetilmesi, hem deniz ekosistemlerinin sağlığını koruyacak hem de gelecekteki nesiller için balıkçılık kaynaklarının sürdürülebilirliğini sağlayacaktır.

Oğuzhan Cömert