Atanmış Mirasçılık: Yasal Mirasçılar Dışında Mirasçı Belirleme
Giriş
Miras hukuku, kişilerin ölümünden sonra malvarlıklarının kimlere, hangi oranlarda ve hangi yollarla intikal edeceğini düzenleyen özel hukuk alanıdır. Türk Medeni Kanunu (“TMK”) bu noktada hem miras bırakanın iradesini hayata geçirmeyi hem de yasal mirasçıların özellikle saklı paylı olanlarının korunmasını amaçlar. Bu dengeyi sağlayan kurumlardan biri de atanmış mirasçılıktır.
Atanmış mirasçılık, miras bırakanın ölümü halinde mirasın bir kısmını veya tamamını, yasal mirasçılar dışında seçtiği kişilere bırakabilmesi imkânıdır. Bu kurum, hem özgürlük hem de sınırlama içerir: Muris istediği kişiyi mirasçı atayabilir; ancak bu tasarruf saklı paylı mirasçıların hakkını zedeleyemez.
Bu makalede, atanmış mirasçılığın tanımı, hukuki niteliği, şekil şartları, yasal sınırları, saklı pay ilişkisi, iptal ve tenkis davaları ile uygulamadaki sorunları ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.
1. Atanmış Mirasçılığın Tanımı ve Hukuki Niteliği
Atanmış mirasçı, murisin vasiyetname veya miras sözleşmesiyle terekenin tamamı veya oran olarak bir kısmı üzerinde hak sahibi kıldığı kişidir. Burada iki unsur belirleyicidir:
-
Külli halefiyet: Atanmış mirasçı, miras bırakanın tüm malvarlığına (aktif ve pasifine) külli halef olarak katılır. Yani hem haklardan yararlanır hem de borçlardan sorumlu olur.
-
Oransallık: Atama oran üzerinden yapılmışsa mirasçı ataması söz konusudur. Sadece belirli bir mal tahsisi varsa, bu durum vasiyet alacağı niteliği taşır.
Örneğin, “Malvarlığımın %50’si Ahmet’e kalsın” ifadesi atanmış mirasçılıktır. Buna karşılık, “Kadıköy’deki evim Ahmet’e kalsın” ifadesi vasiyet alacağıdır.
2. Atamanın Şekil ve Ehliyet Şartları
2.1. Vasiyetname ile Atama
Mirasçı ataması vasiyetname ile yapılabilir. Vasiyetnamenin geçerliliği için:
-
Murisin 15 yaşını doldurmuş olması,
-
Ayırt etme gücüne sahip bulunması,
-
Vasiyetnamenin resmî, el yazılı veya olağanüstü sözlü şekillerden birine uygun hazırlanması gerekir.
2.2. Miras Sözleşmesi ile Atama
Mirasçı ataması, miras sözleşmesi ile de mümkündür. Bunun için:
-
Noter veya konsolos huzurunda düzenlenmesi,
-
İki tanığın imzasının bulunması,
-
Tarafların aynı anda iradelerini açıklaması şarttır.
2.3. Şarta ve Yüklemeye Bağlı Atama
Murisin atamayı koşul veya yükleme ile bağlaması mümkündür. Örneğin, “Evim oğluma kalsın; ancak üniversite eğitimini tamamlaması şartıyla” gibi. Hukuka ve ahlaka aykırı şartlar geçersizdir.
3. Saklı Pay ve Tasarruf Edilebilir Kısım
Miras bırakanın serbestisi saklı pay kurumu ile sınırlandırılmıştır.
-
Saklı paylı mirasçılar: Altsoy, ana-baba ve sağ kalan eş.
-
Saklı pay oranları:
-
Altsoy için yasal miras payının yarısı,
-
Ana-babanın her biri için yasal miras payının dörtte biri,
-
Eş için bulunduğu zümreye göre yasal payının tamamı veya dörtte üçü.
-
Miras bırakan, saklı paylar dışındaki tasarruf edilebilir kısım üzerinde dilediği tasarrufu yapabilir. Saklı payı ihlal eden tasarruflar tamamen geçersiz olmaz; tenkis yoluyla sınırlandırılır.
4. Atanmış Mirasçının Hak ve Borçları
Atanmış mirasçı:
-
Haklar bakımından yasal mirasçı ile aynı statüye sahiptir. Terekenin tamamına katılır, miras paylaşımında söz sahibidir.
-
Borçlar bakımından terekenin borçlarından sorumludur. Reddi miras yapmadıkça borçların payına düşen kısmını üstlenir.
-
Payların belirlenmesinde oran varsa o uygulanır; oran yoksa birden çok atanmış mirasçı eşit pay alır.
5. Atanmış Mirasçılık ile Vasiyet Alacağı Arasındaki Fark
Bu fark uygulamada çok önemlidir.
-
Atanmış mirasçı: Külli halef, mirasçı sıfatıyla terekeye katılır.
-
Vasiyet alacaklısı: Cüz’i halef, sadece kendisine bırakılan belirli mal veya hakkı talep eder.
Yanlış yorumlar, davaların seyrini değiştirebilir.
6. Saklı Pay İhlali ve Tenkis Davası
Eğer atanmış mirasçılık saklı payları zedeliyorsa, saklı paylı mirasçılar tenkis davası açabilir.
-
Amaç: Tasarrufu tamamen geçersiz kılmak değil, tasarruf edilebilir kısma çekmek.
-
Süre: Öğrenmeden itibaren 1 yıl, her hâlde 10 yıl.
-
Davalı: Atamanın lehdarı, yani atanmış mirasçı.
Tenkis davasında mahkeme, murisin tasarruflarını sabit tenkis oranına göre indirir ve saklı payları güvence altına alır.
7. İptal Sebepleri
Atanmış mirasçılık ölüme bağlı bir tasarruftur ve şu hallerde iptal edilebilir:
-
Murisin ehliyetsiz olması,
-
Aldatma, korkutma veya zorlama,
-
Hukuka ve ahlaka aykırı koşul veya yüklemeler,
-
Vasiyet veya miras sözleşmesinin şekil eksiklikleri.
İptal davası da öğrenmeden itibaren 1 yıl, her halde 10 yıl içinde açılabilir.
8. Uygulamada Görülen Tipik Senaryolar
-
Bütün malvarlığının tek kişiye bırakılması: Saklı paylı mirasçılar tenkis davası açarak haklarını alırlar.
-
Hem oran hem mal tahsisi içeren tasarruflar: Yorum yapılır; murisin gerçek iradesi tespit edilir.
-
Koşullu atamalar: Koşul gerçekleşmezse tasarrufun akıbeti murisin iradesine göre belirlenir.
-
Şekil ve ehliyet eksiklikleri: Tasarruf iptale tabidir.
9. Hesaplama ve Paylaştırma Süreci
Atanmış mirasçılığın sağlıklı uygulanması için öncelikle:
-
Net tereke belirlenir (borçlar ve masraflar düşülür).
-
Saklı pay oranları hesaplanır.
-
Kalan kısım tasarruf edilebilir kısımdır.
Bu kısım üzerinden atanmış mirasçılar hak sahibi olur.
10. Dava Süreçleri
-
Tenkis Davası: Saklı pay ihlalinde gündeme gelir.
-
İptal Davası: Geçerlilik sorunları varsa açılır.
-
Yorum ve Uyarlama Davaları: Tasarrufun niteliği belirsizse açılabilir.
Delil olarak vasiyetname, miras sözleşmesi, tereke kayıtları, tapu belgeleri, banka hesapları, tanık beyanları kullanılabilir.
11. Uygulamada Yapılan Hatalar
-
Oran yazılmadan yapılan belirsiz tasarruflar,
-
Hukuka aykırı yüklemeler,
-
Ehliyet ve şekil şartlarına uyulmaması,
-
Saklı pay hesabı yapılmadan tasarruf düzenlenmesi.
Bu hatalar, miras davalarının çoğunda uyuşmazlığa sebep olur.
12. Stratejik Öneriler
-
Atama yaparken oran ve payları net belirtin.
-
Mutlaka saklı pay hesabı yapın.
-
Koşulları ölçülü ve uygulanabilir koyun.
-
Vasiyetnameyi düzenlerken profesyonel hukuki destek alın.
-
Malvarlığı değişikliklerinde vasiyetnameyi güncelleyin.
Sonuç
Atanmış mirasçılık, murisin iradesini en güçlü şekilde yansıtan kurumlardan biridir. Ancak saklı pay, tasarruf edilebilir kısım ve tenkis davaları bu iradeyi sınırlayan ve yasal mirasçıları koruyan mekanizmalardır.
Bu nedenle, miras planlaması yapılırken atanmış mirasçılığın:
-
Hukuki niteliği,
-
Şekil şartları,
-
Saklı pay dengesi,
-
Tenkis ve iptal yolları
dikkatle gözetilmelidir. Aksi halde, murisin iradesi ile mirasçıların hakları arasında kaçınılmaz uyuşmazlıklar doğar.
About Post Author
