ALACAKLI TEMERRÜDÜ VE BORÇLU TEMERRÜDÜ: TEMERRÜT TÜRLERİ VE SONUÇLARI

Alacaklı Temerrüdü ve Borçlu Temerrüdü: 

Temerrüt, borç ilişkilerinde taraflardan birinin edimini yerine getirmemesi durumunda ortaya çıkan hukuki bir kavramdır. Alacaklı ve borçlu arasındaki ilişkide her iki tarafın da belirli yükümlülükleri vardır. Temerrüt, bu yükümlülüklerin ihlali durumunda ortaya çıkar. Alacaklı temerrüdü ve borçlu temerrüdü, borç ilişkilerinde iki farklı temerrüt türünü ifade eder. İşte bu iki kavramın detaylı açıklaması:

Alacaklı Temerrüdü:

Borçlanılan edimin ifası borçlu tarafından gereği gibi kendisine önerilen alacaklı, edimin ifasını haklı bir sebep olmaksızın kabul etmezse veya edimin ifasının gerçekleşebilmesi için kendisi tarafından yapılması gereken işlemleri yapmazsa temerrüde düşmüş olur. Yani alacaklı temerrüdünden söz edebilmek için alacaklının ya ifayı kabul etmemesi ya da borçlunun borcunu ifa edebilmesi için kendisi tarafından yapılması gereken işlemleri yapmaktan kaçınması gerekir. 

Şartlar:

Borcun İfa Edilebilir Hale Gelmesi:

• Borcun ifa edilmesi gereken zaman gelmiş olmalıdır ve borçlu ifa edebilecek durumda olmalıdır.

Alacaklının İfayı Reddetmesi:

• Alacaklı, borçlunun ifa teklifini kabul etmemeli veya ifayı zorlaştıran bir tutum içinde olmalıdır.

Borcun İfası İçin Hazırlık:

• Borçlu, ifayı gerçekleştirmek için gerekli hazırlıkları yapmış olmalıdır.

Örnek: Satıcı, alıcıya sözleşme konusu malı teslim etmeye hazır olduğu halde, alıcı malı kabul etmezse alacaklı temerrüdü meydana gelir.

 Borçlu, alacaklı temerrüdü sebebiyle temerrüde düşmekten kaçınabilir. Alacaklının temerrüde düşmesi durumunda borçlu; alacaklının temerrüdü yüzünden uğradığı zararlarının ve masraflarının tazminini alacaklıdan talep edebilir. Kanun; alacaklının temerrüde düşmesi durumunda, borçluya borcundan kurtulması için bazı imkanlar sunmuştur:

Tevdi Hakkı: TBK. m. 107’den de anlaşılacağı üzere alacaklının temerrüde düşmesi durumunda borçlu; zarar ve giderleri alacaklıya ait olacak şekilde, teslim edeceği şeyi tevdi ederek yani bırakarak borcundan kurtulabilir. Tevdi işleminin gerçekleşeceği yeri hâkim belirler. Tevdi işlemi, sadece verme borçlarında gerçekleştirilebilir.

Satma Hakkı: Eğer sözleşmenin konusunu oluşturan şeyin niteliği veya işin türü nedeniyle tevdi mümkün değilse; borçlu önce alacaklıya bir ihtarda bulunur ardından da hâkimden izin alarak, malı satıp satış bedelini tevdi edebilir.

Dönme Hakkı: TBK. m. 110’da belirtildiği üzere alacaklının temerrüde düşmesi halinde borçlu; ifa konusu edim bir şeyin teslimini gerektirmiyorsa, borçlu temerrüdü hükümlerine göre sözleşmeden dönme hakkına sahiptir.

Borçlu Temerrüdü:

Borçlunun, borçlandığı edimi belirlenen süre içinde veya uygun bir şekilde yerine getirmemesi durumudur. Borçlu temerrüdü; borçlunun, borçlandığı edimi ifada nitelikli bir gecikmesidir. Borçlu temerrüdünden bahsedebilmek için birtakım şartların varlığı gerekir: ifanın mümkün olması, borcun vadesinin gelmiş olması, alacaklının ihtarda bulunmuş olması, alacaklının ifayı kabule hazır olması ve borçlunun ifadan kaçınma hakkının olmaması.

Muaccel Borç:

• Borcun ifa edilebilir hale gelmiş olması, yani muaccel olması gerekir. Borçlunun borcu vadesinde ifa etmemesi temerrüdün şartıdır.

İhtarla Temerrüde Düşme:

• Borçlunun temerrüde düşmesi için alacaklının borçluya ihtar göndermesi genellikle gereklidir. Ancak, ihtar gerekmeyen durumlar da vardır, örneğin borcun vadesinin belirli olduğu hallerde.

İfa İmkansızlığı Olmaması:

• Borcun ifasının mümkün olması gerekir. Eğer borcun ifası imkansız hale gelmişse, borçlu temerrüdü söz konusu olmaz.

 Borçlunun temerrüde düşmesi durumunda alacaklı, borçlunun temerrüde düşmesi nedeniyle uğradığı zararlarının tazminini talep edebilir. Borçlunun temerrüde düşmesi sebebiyle alacaklı, sözleşmeyi feshedebilir. Bu durumda, sözleşme geçerliliğini kaybeder ve taraflar karşılıklı olarak aldıklarını geri vermekle yükümlü olabilir. Borçlunun temerrüde düşmesi halinde genellikle temerrüt faizi uygulanır. Ayrıca sözleşmede temerrüt halinde ödenmesi için ceza şartları kararlaştırılmışsa bunlar da talep edilebilir.

Borçlu Temerrüdünün Sonuçları:

1. Gecikme Faizi:
   • Borçlu, borcunu vadesinde ödemediğinde, alacaklı gecikme faizi talep edebilir. Bu faiz, borçlu temerrüdünün bir sonucu olarak ortaya çıkar.
2. Tazminat Talebi:
   • Alacaklı, borcun geç ifasından doğan zararlarını tazmin ettirme hakkına sahiptir.
3. İfadan Vazgeçme ve Tazminat:
   • Alacaklı, borçlunun temerrüdü halinde ifadan vazgeçip, borcun ifa edilmemesinden doğan zararların tazminini talep edebilir.

Örnek:

• Bir kira sözleşmesinde kiracı, kira bedelini ödemezse borçlu temerrüdüne düşer ve ev sahibi gecikme faizi ve zararlarını talep edebilir.

 

Borçlu Temerrüdü: Borçlunun borcunu zamanında ifa etmemesi durumudur. Bu durumda, borçlu gecikme faizi ödemek ve alacaklının zararını tazmin etmek zorunda kalabilir.

Alacaklı Temerrüdü: Alacaklının borçlunun ifa teklifini kabul etmemesi durumudur. Bu durumda, borçlu ifa yükümlülüğünden kurtulabilir ve alacaklının neden olduğu zararları tazmin ettirebilir.

Bu iki temerrüt türü, borç ilişkilerinin düzenlenmesinde önemli bir rol oynar ve borçlu ile alacaklının hak ve yükümlülüklerini belirler.

 

Hukuk Öğrenci Stajyeri Nursena İbanoğlu