AKTÜERYA HESAPLAMA

AKTÜERYA HESAPLAMALARI NEDİR?

Aktüerya hesaplaması kişinin ölüm, hastalık, sakatlık, emeklilik, kaza, haksız fiil, yangın, sel, deprem doğal afet gibi durumlarda kişinin şahsının veya mal varlığının zarara uğraması sonucunda açılan tazminat davalarında zarar görenin uğradığı zararların matematiksel olarak hesaplanmasıdır. Aktüerya hesaplaması bu alanda uzman olan kişiler tarafından yapılmaktadır.

Bu konuda uzman olan kişilerin hesaplamada kullandığı üç farklı yaşam tablosu tekniği vardır: PMF 1931, TRH 2010 ve CSO 1980. Yargıtay’ın tazminat davalarında aktüerya hesaplamasında kullandığı yaşam tablosu genellikle PMF 1931’dir. Bu yaşam tablolarında zarar görenin zarar gördüğü zamanki yaşı ve zararın meydana gelmesinden sonra uğradığı zararın kaç yaşına kadar etkisini göstereceği yani zarar görenin azami yaşı dikkate alınır.

TAZMİNAT DAVALARINDA AKTÜERYA HESAPLAMASI HANGİ KRİTERLERE GÖRE YAPILIR?

Aktüerya hesaplamalarında zarar gören kişinin gerçek bilgileri üzerinden hesaplama yapılır. Bu yüzden aktüerya hesaplamaları duygusal kriterlere göre yapılamaz. Mesela, trafik kazası sonucunda bir sürücünün kolunu kaybetmesinden dolayı çalışma gücünün azalmasından kaynaklanan tazminat istemelerinde genellikle haberlere “bir kolun değeri … şu kadar ediyor” gibi basına yansımaktadır. Ancak aktüer hesaplamalarda zararların tazmin miktarı her somut olaya göre  değişmektedir. Bundan dolayı yargı kararları sonucu tazminat istemleri için duygusal sonuca varmak aktüer hesaplama da dikkat edilen özelliklerin gözardı edildiğini gösterir.

Aktüeryanın hesaplanmasında meydana gelen her olay sonucu kişiler aynı zarara uğrasa bile tazminat davalarında hesaplanan aktüer hesaplamalar her davada aynı olmayabilir. Mesela trafik kazası sonucu yüzünde ağır bedensel zararlar meydana gelen iki kişiden birinin işinin mankenlik olduğunu diğer kişinin ise öğretmen olduğunu dikkate alırsak mankenlik yapan kişinin uğramış olduğu zararlar için yapılan aktüerya hesaplamasının daha fazla olması gerekmektedir. Çünkü mankenlik yapan kişinin işini yapmasında yüzününde etkisi olduğunu söyleyebiliriz.

Aktüerya hesaplamasında dikkat edilen kriterler ise şunlardır:

• Zarar görenin mesleği, ekonomik ve sosyal durumu
• Uğranılan zarar kişinin işini mesleğini yapmasında ne kadar engel olmakta
• Zarar görenin yaşı ve kaç yıl daha yaşayacağı (azami yaş sınırı)
• Uğranılan zarardan dolayı zarar gören bakıma muhtaç kalmış mı, kalmışsa eğer bunun için yapmış olduğu bakım giderleri
• Zarar görenin zararın oluşmasındaki kusuru
• Zarar görenin yaşayıp yaşamadığı. Eğer ki zarar gören vefat etmişse zarar görenin ölümünden dolayı yakınlarının uğramış olduğu zararlarda aktüerya hesaplamasında dikkat edilen bir unsurdur. Çünkü TBK m.53 (3)’te zarar görenin ölmesi durumunda yakınlarının uğradıkları zararlar için tazminat talebinde bulunabilme hakkı tanınmıştır.