Taşınır Davası Nedir?

TANIM:

Maliki olduğunuz bir taşınır mal (telefon, otomobil, makine, tablo, müzik enstrümanı, altın, stok ürün, ekipman vb.) iradeniz dışında elinizden çıktıysa veya zilyetliği başkasına geçmişse, malın aynının iadesini istemek için açtığınız aynî nitelikli davaya uygulamada “taşınır davası” denir. Bu dava; mülkiyet hakkına (TMK m. 683) dayanır ve tipik olarak zilyetliğin geri alınması (iade) ile istihkak talebini içerir.

NEDEN ÖNEMLİ?

Çünkü taşınırlar çabuk el değiştirir, izleri hızlıca kaybolabilir. Kanun koyucu bu yönü gözeterek, iyi niyetli üçüncü kişiyi koruyan kurallar ile malik koruması arasında hassas bir denge kurmuştur (TMK m. 988–989). Uygulamada bu denge; “kim korunacak” ve “ne kadar süreyle korunacak” sorularının doğru cevaplanmasıyla şekillenir.

---

Hukukî Dayanak ve Kavramsal Çerçeve

• TMK m. 683: Malik, eşya üzerinde hukuk düzeninin öngördüğü yetkilerin tümünü kullanır; haksız olarak elinde bulunduran herkese karşı istihkak davası açabilir ve elatmanın önlenmesini isteyebilir.
• TMK m. 977 ve devamı: Zilyetlik ve zilyedin korunması.
• TMK m. 981–983: Zilyetliğin korunması davaları (istirdat/geri alma, saldırının önlenmesi, saldırının tespiti).
• TMK m. 988: İyi niyetli üçüncü kişinin zilyetten devraldığı taşınırda mülkiyeti kazanması (kural).
• TMK m. 989 (“Taşınır davası”): Çalınmış, kaybolmuş veya malikin iradesi dışında elinden çıkmış taşınırlar bakımından malikin geri alma hakkı ve beş yıllık özel süre ile pazar–müzayede–tacirden iktisapta bedel iadesi şartı.
• HMK m. 6 (genel yetki), m. 16 (haksız fiil yeri); yargılamaya ilişkin temel usul kuralları, ihtiyati tedbir (HMK m. 389 vd.).
• İcra Hukuku bağlantısı: Hacizde istihkak davası (İİK m. 96 vd.) ayrı bir kulvardır; taşınır davası genel mahkemede (Asliye Hukuk) mülkiyet temelli olarak görülür.

Önemli ayrımlar:

• Aynî istihkak (TMK 683) ≠ İcra istihkakı (İİK 96 vd.)
• Zilyetliğin korunması davası (zilyet olan herkesin başvurabildiği, nispeten hızlı koruma) ≠ Taşınır davası (malike özgü, aynın iadesine odaklı).
• Taşınırın aynen iadesi talebi ≠ bedel talebi (terditli/alternatifli olarak kurgulanabilir).

---

Taşınır Davasının Şartları (Unsurlar)

1. Malik veya aynî hak sahibi olma: Davacı, mal üzerindeki mülkiyetini veya güçlü aynî hakkını ortaya koymalıdır. Fatura, garanti belgesi, seri/şasi/IMEI, sigorta poliçesi, envanter kaydı, teslim tutanağı, cari kayıtlar, stok fişleri, muhasebe kayıtları, ekspertiz, fotoğraf ve tanık delilleri birlikte değerlendirilir.
2. Davalının zilyetliği: Taşınırın fiilen davalının hâkimiyet alanında bulunması (zilyetlik) gerekir.
3. Haksız/korunamaz zilyetlik: Davalının zilyetliği hukuka uygun bir hakka dayanmıyorsa yahut iyi niyet koruması koşulları oluşmamışsa aynın iadesi istenir.
4. Süre rejimi: TMK m. 989’daki beş yıllık özel sürenin niteliği ve başlangıcı isabetle belirlenmelidir (aşağıda ayrıntı).
5. Bedel iadesi koşulu (özel haller): Pazar, müzayede veya bu tür eşya ticareti yapan tacirden iktisap eden iyi niyetli kişiden iade istenirken ödenen bedelin iadesi gerekebilir.

---

İyi Niyetli–Kötü Niyetli İktisap Ayrımı

1) Kural – TMK m. 988

Bir kimse, zilyetten (yani eşyayı fiilen elinde bulunduran kişiden) bir taşınırı iyi niyetle devralırsa mülkiyeti kazanır. Bu, dinamik piyasa güvenliği için getirilen istisnaî güçlü bir kuraldır.

İyi niyetin unsurları:

• Objektif özen: Alıcı, makul dikkat ve özeni göstermelidir (ör. aracın şasi–motor numarası, IMEI kaydı, çalıntı bildirim sorguları, fatura/teslim/garanti zinciri, emsal bedel).
• Gerçeklik beklentisi: Satıcının tasarruf yetkisi olduğuna inanmak haklı ve mazur olmalıdır. Fahiş düşük fiyat, şüpheli satış kanalı, belgelerin sahih görünmemesi gibi olgular iyi niyeti çürütür.

İspat yükü: Davacı malik mülkiyeti ve davalının zilyetliğini ispatlar; davalı ise iyi niyetini ve hukuka uygun iktisabını ortaya koymakla yükümlü kabul edilir (uygulama ilkesi).

2) Özel düzenleme – TMK m. 989 (“Taşınır davası”)

Mal çalınmış, kaybolmuş veya malikin iradesi dışında elinden çıkmış ise malik, beş yıl içinde iyi niyetli zilyetten dahi taşınırı geri alabilir. Ancak:

• Pazar, müzayede veya bu tür eşya ticareti yapan tacirden iktisap edilmişse; malın geri alınması, ödenen bedelin iadesine bağlanmıştır.
• Beş yıl dolduktan sonra; iyi niyetli zilyetten iade istenemez (özel koruma süresi biter). Kötü niyetli zilyet açısından genel hükümler işlemeye devam eder.

Beş yıllık sürenin niteliği: Öğreti ve uygulamada özel, sınırlayıcı bir süre olarak görülür; pratiğe etkisi, iyi niyetli iktisapla malik arasındaki çatışmayı süre sonunda kesin olarak iktisap lehine çözmesidir. Başlangıç çoğunlukla malın malik elinden irade dışı çıkışı anıdır; somut olayda öğrenme/iz sürme tarihleri, ceza dosyası akışı ve fiilî tespitler birlikte değerlendirilir.

3)TMK m. 990 – Para ve Hamiline Yazılı Senetlerde Özel Kural

• Kural: Zilyet, mal iradesi dışında elinden çıkmış olsa bile, para ve hamiline yazılı senetleri iyi niyetle edinen kişiye karşı taşınır davası (istihkak/geri alma) açamaz. Amaç, para ve hamiline senetlerin dolaşım güvenliğini korumaktır.

• Sonuç (TMK 988–989’a göre farkı):

  • TMK 988 (zilyetten iyi niyetle iktisap) genel kuraldır; 989 (çalınmış/kaybolmuş/irade dışı çıkış) malike 5 yıl içinde iade şansı tanır ve pazar–müzayede–tacirden iktisapta bedel iadesi şartı getirir. TMK 990, para ve hamiline senetler için bu iade yolunu tamamen kapatır: iyi niyetli iktisap varsa, malik geri alma davası açamaz.

  • İstisna: Edinen kötü niyetli ise (ör. açıkça çalıntı olduğunu biliyor/bilecek durumdadır), taşınır davası ve tazminat yolları açıktır.

• Kapsam örnekleri: Banknot/metal para ve hamiline yazılı kıymetli evrak (ör. hamiline pay senedi/bono türleri). “Hamiline” niteliği olmayan (nama/emre yazılı) senetlerde bu özel koruma doğrudan uygulanmaz. (Nitelendirme, somut senedin hukuki türüne göre yapılır.)

        Taşınır Davasıyla İlişkisi (TMK 683, 988–989):

• Genel rejim: Malik normalde aynın iadesi davası açabilir; iyi niyetli üçüncü kişiye karşı TMK 989 uyarınca 5 yıllık pencere vardır ve bazı hallerde bedel iadesi gerekir. TMK 990 bu pencereyi para/hamiline senet bakımından kapatarak, iyi niyetli edinenin korunmasını mutlaklaştırır

---

Motorlu Araçlar, Telefon/Elektronik, Kıymetli Eşya Özelinde

• Motorlu araçlar: Noterde düzenleme şeklinde satış sözleşmesi ve teslim şarttır. Tek başına trafik tescil/ruhsat hareketleri mülkiyet geçişi için yeterli değildir. Uygulamada; sahte evrak–ikiz şasi–change riski yüksek olduğundan, iyi niyet araştırması daha sıkı yapılır; fatura zinciri, eksper raporları, PTS/şasi–motor kontrolü, kasko/sigorta verileri önemlidir.
• Telefon, bilgisayar, elektronik: IMEI/seri numarası kritik delildir. E-devlet/BTK kayıtları, çalınma bildirimi, servis geçmişi delil olarak sunulur. İkinci el piyasasında pazar–tacir iktisapları sık görüldüğünden bedel iadesi şartı gündeme gelir.
• Altın, mücevher, sanat eseri: Ayırt edici işaretler, sertifika, fatura, fotoğraf–video, koleksiyon envanter kaydı önem taşır; mezat–müzayede iktisaplarında alıcının iyi niyeti çoğu kez varsayılır fakat bedel iadesi kuralı devreye girer.

---

Görev, Yetki ve Usul

• Görevli mahkeme: Kural olarak Asliye Hukuk Mahkemesi.
• Yetki: Genel yetki davalının yerleşim yeri (HMK m. 6). Olay haksız fiil içeriyorsa haksız fiilin işlendiği yer mahkemesi de yetkilidir (HMK m. 16). Uygulamada, delillerin büyük kısmı malın bulunduğu yerde olduğundan, yetki itirazı yapılmadıkça orada görülmesi usul ekonomisine hizmet eder.
• Yargılama türü: Basit/ yazılı yargılama usulü somut olaya göre; delillerin büyük kısmı belgesel niteliktedir, tekniğe ilişkin konularda bilirkişi başvurusu olağandır.
• İhtiyati tedbir (HMK m. 389 vd.): Taşınırın kaçırılması, satılması, parçalanması, değiştirilmesi riski varsa derhâl talep edilmelidir. Tedbir; “teslim, yediemine tevdi, kullanmaktan men” gibi somut ihtiyaçlara uygun biçimde kurgulanır. Tedbir teminatı dosya riskine göre belirlenir.

 

---

Taşınır Davası ve Zilyetlik Davası Farkları:

• Hukukî nitelik:
  • Taşınır davası: Aynî istihkak/ iade davası (TMK 683, 988–989).
  • Zilyetlik davası: Zilyetliğin korunması (TMK 981–983).
• Korunan menfaat:
  • Taşınır: Mülkiyet hakkı korunur.
  • Zilyetlik: Fiilî hâkimiyet/barış korunur (mülkiyet aranmaz).
• Davacı sıfatı:
  • Taşınır: Malik (veya aynî hak sahibi) açabilir.
  • Zilyetlik: Zilyet olan herkes açabilir (kötü niyetli zilyet dahi).
• Davalı kimdir?
  • Taşınır: Eşyayı haksız elinde bulunduran zilyet.
  • Zilyetlik: Zilyetliğe saldıran/engelleyen kişi.
• Talep konusu/sonuç:
  • Taşınır: Aynın iadesi; mümkün değilse bedel + faiz, kullanım/semereler.
  • Zilyetlik: Saldırının durdurulması/önlenmesi, tespit ve gerekiyorsa istirdat (geri alma).
• İspat yükü:
  • Taşınır: Mülkiyetin ve davalının zilyetliğinin ispatı gerekir.
  • Zilyetlik: Zilyetlik karinesine ve saldırı olgusuna dayanılır; ispat daha pratiktir.
• İyi niyetli üçüncü kişi etkisi:
  • Taşınır: TMK 988 iyi niyeti korur; TMK 989’da 5 yıl ve pazar–müzayede–tacirden iktisapta bedel iadesi şartı.
  • Zilyetlik: İyi/kötü niyetten bağımsız, zilyetlik korunur.
• Süre rejimi:
  • Taşınır: İrade dışı çıkışta 5 yıllık özel süre (TMK 989).
  • Zilyetlik: Özel bir hak düşürücü süre yok; derhâl koruma esastır.
• Amaç ve etki:
  • Taşınır: Aynî hakka dayalı, erga omnes etkili sonuç.
  • Zilyetlik: Nispi nitelikte, barışın hızlı korunması.
• Tedbir pratiği:
  • Taşınır: Teslim/yediemine tevdi, kullandırmama tedbirleri.
  • Zilyetlik: Saldırının men’i, mevcut durumun korunması, eski hâle iade.
• Delil seti:
  • Taşınır: Fatura, seri/IMEI/şasi, envanter, sigorta, rayiç.
  • Zilyetlik: Fiilî hâkimiyet, saldırı/engelleme tutanakları, tanık/tespit.

 

---

Talep Sonucu ve Dava Stratejisi

Terditli talep önerilir:

1. Aynın iadesi (istihkak/taşınırın teslimi)
2. Aynının iadesi mümkün olmazsa (satıldı/zarar gördü/elden çıkarıldı) bedelinin faiziyle tahsili (bedelin dayanağı: fatura–piyasa rayici–bilirkişi).

Ayrıca:

• Kötü niyet hâlinde tazminat (TMK 995 uyarınca ürün–semereler, kullanım, yıpranma, değer kaybı).
• İşleten/saklayan üçüncü kişiye haksız fiil/tazminat bağlantısı (TBK genel hükümler).
• Ceza dosyası ile koordinasyon (çalınma/ dolandırıcılık dosyası).
• Sebepsiz zenginleşme (ikincil yahut alternatif hukuki nitelendirme).
• Faiz başlangıcı: İade talebine direnme/temerrüt tarihi, taşınırın elden çıkarıldığı tarih veya haksız fiil tarihi; somut vakıaya göre ayrıştırılır.

---

İspat ve Delil Yönetimi (Avukatlar için Kontrol Listesi)

• Mülkiyet zinciri: Fatura, sevk–teslim, envanter, garanti, sigorta, amortisman defteri, IMEI/şasi–motor, seri–lot, sipariş–irsaliye, stok kayıtları.
• Ayırt edici tanımlar: Marka–model, IMEI/seri/şasi, foto/video, özellikler (çizik, gravür, sticker).
• Davalı zilyetliği: Teslim tutanakları, depo/garaj görüntüleri, kolluk tutanakları, keşif–tespit, tanık anlatımları.
• İyi niyetin çürütülmesi: Fahiş düşük fiyat, sahte–eksik belgeler, karanlık satış kanalı, sosyal medya–ilan kayıtları, “defter–kayıt–banka hareketleri”.
• Pazar–müzayede–tacir iktisabı: Satış belgesi/ fatura; bedel iadesi gerekecekse bedelin kaynağı ve miktarı.
• Ceza dosyaları: Elkoyma tutanakları, bilirkişi raporları, telefon–kamera kayıtları, ifade tutanakları.
• Bilirkişi ihtiyacı: Rayiç değer, özgünlük/otantiklik, şasi–IMEI eşleştirme, veri kurtarma–log analizi.

---

Süreler: Beş Yıllık Özel Süre, Zamanaşımı–Hak Düşürücü Süre Ayrımı

• TMK m. 989’daki “beş yıl”; çalınmış/kaybolmuş/irade dışı çıkmış taşınırın iyi niyetli zilyetten geri alınmasına yönelik özel bir koruma penceresidir. Süre geçtikten sonra iyi niyetli zilyetten aynın iadesi artık istenemez.
• Kötü niyetli zilyet yönünden; genel hükümler ve haksız fiil kaynaklı tazminat sistematiği işlemeye devam eder.
• Başlangıç anı: Somut olayda malın malik elinden irade dışı çıkış tarihi esas alınır; fail ve mal izlenebilirliği, mağdurun öğrenme tarihi, kolluk–savcılık işlemleri birlikte okunur. Uygulamada “süresel hata” en sık kayıp nedenidir.

---

Dilekçe Yazımında İkna Stratejisi (Pratik Taslak İskeleti)

1. Olay Özetinin Netleştirilmesi: Taşınırın türü, ayırt edici bilgileri, edinim ve kayıp/çalınma tarihleri, tutanaklar, pazar–müzayede–tacir kanalı iddiaları.
2. Hukukî Nitelendirme: TMK m. 683 (istihkak), m. 988–989 (iyi niyetli–kötü niyetli iktisap, beş yıl), zilyetliğin korunması hükümleri; HMK usul dayanakları; gerekiyorsa TBK ve haksız fiil bağlantısı.
3. Delil Haritası: Mülkiyet, zilyetlik, iyi niyetin çürütülmesi, bedel iadesi şartının oluşmadığı/bedelin kaynağı–miktarı, değer tespiti.
4. İhtiyati Tedbir Talebi: Muhafaza, teslim, kullanmaktan men; kaçırma–elden çıkarma riski.
5. Sonuç ve İstem: Terditli (önce aynın iadesi; mümkün değilse bedel–faiz–masraf–vekalet).
6. Faiz–Masraf–Vekalet: Temerrüt ve haksız fiil tarihine göre yasal/ticari faiz ayrımı; yargılama giderleri ve vekalet ücretini davalıya yükleme talebi.
7. Ceza Dosyasıyla Entegrasyon: Delil paylaşımı, elkoyma iadesi, iade–istirdat zinciri.

---

Sık Görülen Somut Senaryolar

Senaryo 1 – Çalınan Cep Telefonu İkinci El Mağazasında

• Durum: Telefon çalınmış; 3 hafta sonra ikinci el mağazasında yakalanmış. Alıcı fatura ibraz ediyor, mağaza tacir.
• Hukuk: TMK 989 devrede; malik, 5 yıl içinde geri alabilir. Ancak tacirden iktisap olduğundan ödenen bedelin iadesi şartı gündeme gelir. Bedel iadesini davalıya yükletmek için kötü niyet/özen eksikliği, fahiş düşük bedel gibi olgular somutlaştırılır.
• Tedbir: Derhâl teslime yönelik tedbir (yediemine tevdi).
• Sonuç: Aynın iadesi; olmazsa rayiç bedel + faiz.

Senaryo 2 – Notersiz Araç Satışı – Değer Kaybı

• Durum: Araç “satış sözleşmesi yapılmadan” el değiştiriyor; sahte plaka/ikiz şasi şüphesi.
• Hukuk: Noter satışı yoksa mülkiyet geçmemiş olabilir; iyi niyet iddiası belge setiyle çatışır. Aynın iadesi; ayrıca kullanım tazminatı ve değer kaybı istenebilir.
• Tedbir: Kullanmaktan men ve muhafaza tedbiri.

Senaryo 3 – Kaybolan Tablo Müzayedede Satın Alınmış

• Durum: Koleksiyondan kaybolan tablo yıllar sonra mezatta; alıcı iyi niyetli.
• Hukuk: TMK 989; beş yıl içinde iade istenebilir; müzayede yoluyla iktisapta malik bedeli iade etmek zorunda kalabilir. Süre hesabı kritik.
• Çözüm: Koleksiyon envanter kayıtları, özgünlük raporları, fotoğraflar.

Senaryo 4 – Depodan Kaçırılan Makine Parçaları – Zincir Satış

• Durum: Stoktan mal kaçırılıp birkaç ara satış yapılmış.
• Hukuk: İlk çıkış irade dışı ise, son iyi niyetli zilyede TMK 989 sınırları içinde gidilir; zincirde iyi niyeti bozan olgular aranır.
• Pratik: Banka hareketleri, fatura zinciri, rayiç dışı fiyat delilleri.

---

Uygulamada Yapılan Hatalar ve “Kurtarıcı” İpuçları

• Süreyi karıştırmak: TMK 989’daki beş yıl iyi niyetli zilyede karşı penceredir; kaçırılırsa davanın yönü değişir. Erken tedbir hayati.
• Delil bütünlüğünü kurmamak: IMEI/şasi–fatura–teslim–servis zinciri eksikse ispat zorlaşır. Ön incelemede delil planını netleştirin.
• Talebi dar kurmak: Yalnız aynın iadesi değil, terditli bedel ve kullanım tazminatı mutlaka eklenmeli.
• Ceza dosyasıyla kopukluk: Elkoyma–iade süreçleri, kriminal/eksper raporları eşzamanlı yürütülmeli.
• Pazar–tacir–müzayede kuralını atlamak: Bedel iadesi şartına karşı kötü niyet/özen eksikliğini somutlaştırın; mümkün değilse bedel iadesiyle teslimi talep edin.

---

SSS – Taşınır Davası Hakkında Kısa Sorular

1) Taşınır davasını kime karşı açarım?
Malı fiilen elinde bulunduran kişiye; elden çıkarmışsa, haksız fiil veya sebepsiz zenginleşmeye dayalı tazminat yönünden yarar sağlayana da yöneltilebilir.

2) Aynın iadesi mümkün değilse ne olur?
Terditli talep kurduysanız, rayiç bedel + faiz ve kullanım/ürün tazminatı istenebilir.

3) İyi niyetli üçüncü kişiden geri alamıyor muyum?
TMK 988 kural; ancak TMK 989 istisnası ile çalınmış–kaybolmuş–irade dışı çıkışta beş yıl içinde geri alabilirsiniz. Pazar–müzayede–tacir istisnasında bedel iadesi gündeme gelir.

4) Beş yıl geçtiyse tamamen bitti mi?
İyi niyetli zilyede karşı aynın iadesi penceresi kapanır. Kötü niyetli zilyet veya haksız fiil sorumluluğu olanlara karşı tazminat yolları değerlendirilebilir.

5) Nerede dava açmalıyım?
Genel yetki davalının yerleşim yeri; olay haksız fiil niteliği taşıyorsa fiil yeri. Delil ekonomisi açısından malın bulunduğu yer çoğu kez pratiktir (yetki itirazına dikkat).

6) Dava ne kadar sürer?
Delillerin toplanması, bilirkişilik ve tedbirin niteliğine göre değişir; erken tedbir ve tam delil seti süreci kısaltır.

7) Hangi faiz talep edilir?
Temerrüt/haksız fiil tarihine göre yasal veya ticari faiz; somut olaya göre başlangıç belirlenir.

---

Örnek “Sonuç ve İstem” Kurgusu (Özet)

• 1. TMK 683 ve 989 uyarınca … marka–model, IMEI/seri/şasi … taşınırın derhal teslimine,
• 2. Teslim mümkün değilse rayiç bedelin (… TL) yasal/ticari faiziyle davalıdan tahsiline,
• 3. Kullanım karşılığı tazminatın ve semerelerin (TMK 995) tahsiline,
• 4. İhtiyati tedbirle taşınırın yediemine alınmasına/kullanmaktan men’ine,
• 5. Yargılama giderleri ve vekâlet ücretinin davalıya yükletilmesine, karar verilmesini talep ederiz.

---

Sonuç ve Değerlendirme

Taşınır davası, mülkiyet hakkının taşınırlar bakımından en etkili aynî korunma araçlarından biridir. Başarının anahtarı;

1. TMK 988–989 dengesini doğru okumak (iyi niyet/5 yıl/pazar–müzayede–tacir iktisabı),
2. Delil zincirini (mülkiyet–ayırt ediciler–zilyetlik–fiyat–belge sahihliği) eksiksiz kurmak,
3. Erken ve etkili ihtiyati tedbir ile eşyayı koruma altına almak,
4. Terditli talep (aynın iadesi; olmazsa bedel + faiz + kullanım/semereler) kurmak,
5. Ceza yargısıyla eşgüdüm sağlamak ve süre yönetimini doğru yapmaktır.

Uygulamada, özellikle motorlu araç, telefon/elektronik ve müzayede/pazar iktisaplı dosyalarda iyi niyet tartışması ve bedel iadesi şartı davanın kaderini belirler. Avukatlar için ilk duruşmadan önce delil haritası ve tedbir stratejisi hazırlanması, çoğu kez esası belirleyen hamledir..