İş Hukukunda Uzaktan Çalışma ve Esnek Çalışma Modellerinin Hukuki Durumu

---

1. Giriş

Pandemiyle birlikte hızla hayatımıza giren uzaktan çalışma ve esnek çalışma modelleri, artık geçici değil kalıcı bir istihdam biçimi hâline gelmiştir.
Teknolojiyle şekillenen bu yeni düzen, klasik “işyerinde fiilen bulunma” şartını sorgulatmakta ve İş Hukuku’nda yeni yorumlar gerektirmektedir.

Türk hukukunda uzaktan çalışma; 4857 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesi ve 10 Mart 2021 tarihli Uzaktan Çalışma Yönetmeliği ile düzenlenmiştir.
Bu modeller; işverenin denetim hakkı, çalışanın iş sağlığı ve güvenliği, izin, fazla mesai ve ücret gibi alanlarda yeni sorular doğurmuştur.

Bu makalede; uzaktan ve esnek çalışmanın hukuki niteliği, işverenin sorumlulukları, çalışma saatlerinin belirlenmesi, izin haklarının düzenlenmesi ve Yargıtay’ın güncel içtihatları değerlendirilecektir.

---

2. Hukuki Dayanak ve Kavramsal Çerçeve

2.1. Hukuki Dayanak

Uzaktan çalışma kavramı, 4857 sayılı İş Kanunu m. 14/4’te açıkça düzenlenmiştir:

“İşçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında işini evinde veya teknolojik iletişim araçlarıyla işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayanan iş ilişkisi uzaktan çalışmadır.”

Yönetmelik, uzaktan çalışmanın şartlarını, sözleşme hükümlerini ve iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini detaylı biçimde belirlemiştir.

2.2. Esnek Çalışma Kavramı

Esnek çalışma; çalışma süresi, yeri veya biçiminde farklılaşma sağlayan, kanunun izin verdiği alternatif çalışma modellerinin genel adıdır.
Bunlar arasında:

• Kısmi süreli çalışma (4857 m. 13),

• Çağrı üzerine çalışma (4857 m. 14/6),

• Dönemsel veya proje bazlı çalışma,

• Uzaktan çalışma yer alır.

---

3. Uzaktan Çalışma Sözleşmesinin Unsurları

3.1. Yazılı Şart

Yönetmelik m. 5 gereği, uzaktan çalışma ilişkisi yazılı olarak yapılmalıdır.
Sözleşmede;

• İşin tanımı,

• Ücret ve ödeme şekli,

• Çalışma süresi,

• İletişim yöntemleri,

• Ekipman kullanımı,

• Veri güvenliği,
  yer almalıdır.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2022/7625 E., 2023/1126 K. sayılı kararında, “uzaktan çalışmada taraflar arasındaki sözleşmenin yazılı olmaması, işveren aleyhine delil kolaylığı doğurur” denilmiştir.

3.2. İşverenin Denetim Hakkı

İşveren, uzaktan çalışanı denetleyebilir; ancak bu denetim özel hayatın gizliliğini ihlal edemez (Anayasa m. 20).
Bu bağlamda, çalışanın e-posta, kamera veya yazılım takibi ölçülülük ilkesine uygun olmalıdır.

---

4. Çalışma Saatleri ve Fazla Mesai

4.1. Esaslar

4857 sayılı Kanun’un 63. maddesine göre haftalık çalışma süresi en çok 45 saattir.
Uzaktan çalışmada da bu kural geçerlidir.
Ancak esnek model, tarafların haftalık toplamı aşmamak kaydıyla farklı dağılımlar yapmasına olanak tanır.

Örneğin, haftada dört gün 10’ar saat, bir gün izin şeklinde planlama mümkündür.

4.2. Fazla Mesai

Uzaktan çalışmada fazla mesai, çalışanın işveren talimatı veya fiili onayı ile mümkündür.
Yargıtay 22. HD 2021/543 E., 2022/811 K.:

“Evden çalışan işçinin fazla mesai iddiası, işverenin açık talimatı veya teknik takip kayıtlarıyla ispatlanmadıkça kabul edilemez.”

Bu karar, işverenin dijital kayıt tutma yükümlülüğünün önemini vurgulamaktadır.

4.3. Erişilemezlik Hakkı (Right to Disconnect)

Çalışanın mesai saatleri dışında erişilemez olması hakkı, Avrupa Birliği Hukuku’nda olduğu gibi Türk uygulamasında da gündemdedir.
Yargıtay henüz bu konuda açık içtihat geliştirmemiş olsa da, İş Kanunu m. 24/2-f uyarınca aşırı mesaj/çağrı yükü, “çalışma koşullarının ağırlaştırılması” sayılabilir.

---

5. İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Sorumlulukları

5.1. İşverenin Yükümlülüğü

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu uyarınca işveren, uzaktan çalışanlar için de güvenli çalışma koşullarını sağlamak zorundadır.
Buna göre:

• Ekipmanların güvenliğini temin etmek,

• Risk değerlendirmesi yapmak,

• Çalışana eğitim vermek,

• İş kazalarını bildirmek zorunludur.

Yargıtay 10. HD 2022/2396 E., 2023/459 K. kararında, evden çalışırken meydana gelen elektrik çarpması sonucu yaralanmanın iş kazası sayılacağına hükmetmiştir.
Bu içtihat, işverenin “işyeri sınırları dışında da” sorumluluğunu genişletmiştir.

5.2. Çalışanın Yükümlülüğü

Çalışan da işverenin talimatlarına uygun davranmak, ekipmanları korumak ve riskleri bildirmekle yükümlüdür (İSGK m. 19).

5.3. Zorunlu Sigorta ve Bildirim

Uzaktan çalışan, Sosyal Güvenlik Kurumu nezdinde tam sigortalıdır.
İş kazası bildirimi, klasik çalışma biçiminde olduğu gibi 3 iş günü içinde yapılmalıdır.

---

6. İzin Hakları ve Ücretlendirme

6.1. Yıllık Ücretli İzin

Uzaktan çalışanlar, 4857 m. 53 uyarınca yıllık izin hakkına sahiptir.
Bu izin, dijital ortamda yazılı taleple kullanılabilir.
Yargıtay 9. HD 2020/11212 K.:

“Uzaktan çalışanların yıllık izin taleplerinin elektronik ortamda alınması, yazılı talep şartını karşılar.”

6.2. Ücret ve Ekipman Giderleri

Yönetmelik m. 7’ye göre işveren, çalışanın iş için kullandığı araç ve ekipman masraflarını karşılamalıdır.
Bunlar arasında bilgisayar, internet, telefon giderleri sayılabilir.
Ancak bu giderlerin ne oranda karşılanacağı sözleşmeyle belirlenmelidir.

Yargıtay 22. HD 2023/178 K. kararında, “uzaktan çalışmada internet giderinin işin ifası için zorunlu olduğu” gerekçesiyle işverenin sorumluluğu kabul edilmiştir.

---

7. Esnek Çalışma Modellerinde Hukuki Sorunlar

7.1. Zaman Takibi

Esnek çalışma modellerinde en büyük sorun, çalışma süresinin tespitidir.
Yargıtay kararlarına göre, işverenin sistem kayıtları, e-posta saatleri ve dijital log verileri bu konuda delil teşkil eder.

7.2. İş Kazası Tespiti

Evde veya farklı mekânda meydana gelen kazalarda, kazanın “işin yürütümüyle bağlantısı” aranır.
Yargıtay 10. HD 2022/2396 K. örneğinde olduğu gibi, “mesai saatinde, iş ekipmanı kullanırken yaşanan olay” iş kazasıdır.
Ancak ev kazaları (ör. düşme, yemek yaparken yanma) bu kapsama girmez.

7.3. İş Disiplini ve Gizlilik

Uzaktan çalışmada veri güvenliği riski artar.
Çalışan, işverenin gizli belgelerini veya müşteri verilerini korumakla yükümlüdür.
İhlal durumunda, 6698 sayılı KVKK ve 4857 m. 25/II-e (ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık) uygulanır.

---

8. Yargıtay Kararlarıyla Güncel Yaklaşım

8.1. Yargıtay 9. HD 2022/1126 K.

“Uzaktan çalışmada fazla mesai ispatı teknik delillerle mümkündür. İşverenin kayıt tutma yükümlülüğü vardır.”

8.2. Yargıtay 22. HD 2023/178 K.

“Uzaktan çalışma sırasında kullanılan internet ve iletişim giderleri işin ifasıyla doğrudan ilgili olduğundan işveren tarafından karşılanmalıdır.”

8.3. Yargıtay 10. HD 2023/459 K.

“Ev ortamında yaşanan elektrik çarpması sonucu yaralanma, işin yürütümüyle bağlantılı olduğu için iş kazası sayılır.”

Bu içtihatlar, uzaktan çalışmanın iş hukukunda artık istisna değil, yerleşik bir uygulama hâline geldiğini göstermektedir.

---

9. Uluslararası Karşılaştırma

9.1. Avrupa Birliği

Avrupa Birliği’nin 2002/2042 sayılı Telework Agreement belgesi, uzaktan çalışanların klasik çalışanlarla eşit haklara sahip olduğunu belirtir.
Ayrıca “right to disconnect” (erişilemezlik hakkı) AB hukukunda düzenlenmiştir.

9.2. Türkiye

Türk hukuku, AB standartlarına yaklaşsa da henüz erişilemezlik hakkı, uzaktan çalışma performans ölçümü ve veri gizliliği gibi alanlarda açık yasal düzenlemelere ihtiyaç duymaktadır.

---

10. Hakkaniyet, Denge ve Geleceğe Bakış

Uzaktan ve esnek çalışma modelleri, verimlilik açısından avantaj sağlasa da, işçinin iş güvencesini ve özel hayat dengesini tehdit edebilir.
Hakkaniyet gereği:

• İşveren, çalışanın çalışma süresini ve dinlenme hakkını korumalı,

• Çalışan, iş disiplinine ve gizliliğe riayet etmelidir.

Yargıtay’ın son yıllardaki yaklaşımı, “esnekliğin suiistimal edilmemesi, işçinin haklarının korunması” yönündedir.
Böylece iş hukukunda klasik denge ilkesi (işçi lehine yorum) devam etmektedir.

---

11. Sonuç ve Değerlendirme

Uzaktan ve esnek çalışma modelleri, teknolojinin hukuku dönüştürdüğü yeni dönemin kalıcı unsurlarıdır.
Ancak bu dönüşüm, işçinin çalışma süresi, ücret hakkı, izin, iş sağlığı ve güvenliği gibi temel haklarının korunması koşuluyla sürdürülebilir hale gelir.

Sonuç olarak:

• Uzaktan çalışma 4857 m. 14 ve Yönetmelik ile yasal çerçeveye kavuşturulmuştur.

• Fazla mesai, işverenin açık onayıyla mümkündür.

• Evden çalışma sırasında yaşanan kazalar, iş kazası sayılabilir.

• Ekipman giderleri işverenin sorumluluğundadır.

• İzin ve ücret hakları klasik işçilerle aynıdır.

• Yargıtay içtihatları, bu modelin iş hukuku sisteminde kalıcı hale geldiğini göstermektedir.