VAR ve Yarı Otomatik Ofsayt Teknolojileri – Şeffaflık, Denetlenebilirlik ve Hukukî Sınırlar
1. Giriş
Futbol, teknolojinin en hızlı entegre olduğu sporlardan biridir.
Video Assistant Referee (VAR) ve yarı otomatik ofsayt sistemleri, adil oyun ilkesini güçlendirmeyi amaçlarken; bu teknolojilerin kullanımında şeffaflık, denetlenebilirlik ve kişisel verilerin korunması gibi hukuki sorunlar ortaya çıkmaktadır.
Bu makalede, VAR sistemlerinin hukuki dayanakları, görüntü kayıtlarının delil niteliği, veri koruma boyutu ve hakem kararlarının denetim sınırları incelenecektir.
2. VAR Teknolojisinin Hukuki Dayanağı
VAR, IFAB Laws of the Game (Law 5 – Video Assistant Referee) kuralı uyarınca resmen tanınmıştır.
Türkiye’de ise TFF tarafından çıkarılan “VAR Uygulama Protokolü” ve Müsabaka Talimatı m. 88 dayanak teşkil eder.
VAR’ın hukuki temeli, spor hukuku ilkeleri içinde “adil rekabet” (fair play) ve “teknolojik destekle adalet” prensibine dayanır.
Ancak her teknolojik müdahale, hakem takdir yetkisini sınırlandırdığından hukuken dikkatli uygulanmalıdır.
3. Hakem Kararlarının Denetimi ve Sınırları
CAS 2021/A/7292 – Club v. Federation kararında belirtildiği üzere:
“VAR sistemi, hakem kararının yerini almaz; yalnızca gözden kaçan açık hataları düzeltir.”
Bu nedenle VAR kararlarına karşı CAS veya ulusal tahkim nezdinde doğrudan itiraz mümkün değildir.
Ancak VAR sistemindeki teknik hata veya kayıt manipülasyonu iddiası varsa, kulüpler disiplin yargısına başvurabilir.
4. Yarı Otomatik Ofsayt Sisteminin Hukukî Statüsü
2022 Dünya Kupası’nda uygulanan yarı otomatik ofsayt teknolojisi, 12 kameradan elde edilen 29 farklı veri noktasını analiz eder.
Bu veriler oyuncunun vücut pozisyonunu milisaniyelik zaman dilimlerinde ölçer.
Bu süreçte elde edilen görüntüler, KVKK m. 6 kapsamında biyometrik veri niteliği taşır.
Dolayısıyla, bu sistemin Türkiye’de uygulanabilmesi için:
-
Kişisel verilerin anonimleştirilmesi,
-
Veri sorumlusu olarak TFF’nin VERBİS kaydı,
-
Açık rıza veya kamu yararı gerekçesiyle işleme izni gereklidir.
Kişisel Verileri Koruma Kurulu Kararı – 2022/987:
“Görüntüden elde edilen biyometrik analizler, açık rıza olmaksızın işlenemez.”
5. Görüntü Kayıtlarının Delil Niteliği
VAR kayıtları, futbolun kendi iç hukuk düzeninde disiplin veya tahkim yargılamasında delil olarak kullanılabilir.
Ancak genel yargıda (ör. ceza veya tazminat davası) bu görüntülerin delil değeri tartışmalıdır.
Yargıtay 4. HD 2020/1783 E., 2021/2431 K.:
“Kamuya açık alanda çekilen görüntüler, özel hayatı ihlal etmedikçe delil olarak kullanılabilir.”
Dolayısıyla VAR görüntüleri, kamuya açık statlarda kaydedildiği için delil olarak kullanılabilir, ancak manipülasyon iddialarında bilirkişi incelemesi şarttır.
6. Şeffaflık İlkesi ve Hakem Denetlenebilirliği
VAR kararlarının kamuya açık biçimde açıklanmaması, “şeffaflık” ilkesine gölge düşürmektedir.
Birçok ülke (ör. İngiltere, ABD) VAR konuşmalarını maç sonrasında yayınlamaya başlamıştır.
Türkiye’de ise TFF Disiplin Talimatı m. 75 gereği VAR konuşmaları gizlidir.
Bu durum, adil yargılanma hakkı ve hakem denetimi açısından eleştirilmektedir.
CAS 2022/A/8710 – Club v. Referee Committee:
“VAR iletişim kayıtlarının tamamen gizlenmesi, spor yargılamasında şeffaflık ilkesine aykırıdır.”
7. Veri Koruma ve KVKK Boyutu
VAR sistemi, yalnızca maç anını değil, seyirci yüzlerini ve oyuncuların hareketlerini de kaydeder.
Bu durum, KVKK m. 5–6 kapsamında “açık rıza” gerektirir.
TFF, stadyumlara girişte bilet alımı sırasında “kişisel veri işleme aydınlatma metni” sunmak zorundadır.
Aksi hâlde görüntü kaydı hukuka aykırı sayılır.
KVKK Kurulu Kararı – 14.03.2023:
“Stadyumlarda kullanılan kamera sistemleri, kişisel veri işleme faaliyeti niteliğindedir; gerekli bilgilendirme yapılmalıdır.”
8. Teknolojik Müdahalenin Sınırları
VAR’ın temel sınırı “minimum müdahale – maksimum doğruluk” ilkesidir.
Hakemin takdir yetkisini ortadan kaldıran her müdahale, oyunun ruhuna ve lex sportiva prensiplerine aykırıdır.
IFAB VAR Protocol, Bölüm 3:
“VAR, yalnızca açık ve bariz hatalarda müdahale eder.”
Bu kuralın ihlali, maçın yeniden oynanması gibi ciddi hukuki sonuçlar doğurabilir.
9. Sorumluluk Rejimi
Teknik hatalardan doğan zararlar bakımından üç aktör arasında sorumluluk paylaşımı yapılır:
-
TFF – sistemin kurulum ve denetiminden sorumlu,
-
Teknoloji sağlayıcısı (ör. Hawk-Eye) – teknik hata veya algoritma arızasından sorumlu,
-
Hakem – kararın uygulanmasından sorumlu.
CAS 2021/A/8182 – Club v. Federation:
“VAR sisteminde algoritma hatası sonucu haksız ofsayt kararı verilmesi, federasyonun sorumluluğunu doğurabilir.”
10. Sonuç ve Değerlendirme
VAR ve yarı otomatik ofsayt sistemleri, futbolun adaletini güçlendiren teknolojik araçlardır.
Ancak bu sistemlerin şeffaf, denetlenebilir ve hukuka uygun şekilde kullanılması gerekir.
Aksi halde, hem kişisel veri ihlali hem de adil yargılanma hakkı ihlali gündeme gelir.
TFF’nin, KVKK ve UEFA standartlarına uygun biçimde veri koruma politikaları oluşturması; VAR kayıtlarının manipülasyona kapalı ve bağımsız biçimde saklanması, spor hukukunun güvenilirliğini artıracaktır.
About Post Author
