Emre, Hamiline ve Nama Yazılı Senetlerin Karşılaştırmalı Analizi

Giriş

Ticaret hayatının temel yapı taşlarından biri, alacak ve borç ilişkilerini güvence altına alan kıymetli evrak kurumudur. Türk Ticaret Kanunu (TTK), kıymetli evrakı ayrıntılı biçimde düzenlemiş, unsurlarını ve türlerini kanuni güvence altına almıştır. Kıymetli evrakın türleri arasında en çok karşılaşılanlar emre yazılı, hamiline yazılı ve nama yazılı senetlerdir.

Bu üç senet türü, hak sahipliğinin belirlenmesi, devredilmesi ve ispatlanması açısından birbirinden önemli farklara sahiptir.

---

I. Nama Yazılı Senetler

1. Tanım

Nama yazılı senetler, üzerinde açıkça hak sahibinin adının yazılı olduğu senetlerdir. Yalnızca adı yazılı kişi hak sahibidir.

2. Devir Şekli

• Nama yazılı senetler alacağın temliki hükümlerine (TBK m.183 vd.) göre devredilir.
• Devir için hem yazılı temlik beyanı hem de senedin teslimi gerekir.
• Borçluya temlik bildirilmeli, aksi halde iyi niyetli ödeme yapan borçlu korunur.

3. Hukuki Sonuç

• En güvenilir senet türüdür.
• Devri daha zahmetlidir, bu nedenle ticarette dolaşımı sınırlıdır.
• Yargıtay içtihatlarında, borçlunun ancak usulüne uygun şekilde temlik bildirimi yapılmış alacaklıya ödeme yapmakla borcundan kurtulacağı vurgulanmıştır.

---

II. Emre Yazılı Senetler

1. Tanım

Emre yazılı senetlerde, hak sahibi, senette adı yazılı kişi veya onun ciro edeceği kişidir.

2. Devir Şekli

• Devir ciro ve teslim ile olur.
• Ciro, senedin arkasına yapılan yazılı bir beyan ve imza ile gerçekleşir.
• Ciro zinciri kopuk olmamalıdır.

3. Hukuki Sonuç

• Tedavül kabiliyeti yüksektir.
• Ticarette en sık kullanılan senet türüdür (özellikle bono ve poliçe).
• Yargıtay 11. HD, 2016/15274 E., 2018/2246 K.: Ciro zincirinde kopukluk olması halinde hamil, yetkili kabul edilmez.

---

III. Hamiline Yazılı Senetler

1. Tanım

Hamiline yazılı senetlerde, hak sahibi senedi fiilen elinde bulunduran kişidir. Senette özel bir isim yazılı değildir.

2. Devir Şekli

• Hak, sadece zilyetliğin devri ile el değiştirir.
• Senedi elinde bulunduran kişi, hak sahibi sayılır.

3. Hukuki Sonuç

• Dolaşımı en kolay olan senet türüdür.
• Ancak kaybolma veya çalınma riski yüksektir.
• Yargıtay kararlarına göre, hamiline yazılı senetlerde hak, sadece zilyetlikle kazanıldığından, iyi niyetli hamil korunur.

---

IV. Karşılaştırmalı Analiz

1. Hak Sahipliği

• Nama yazılı senet: Senette adı yazılı kişi.
• Emre yazılı senet: Adı yazılı kişi veya ciro yoluyla devralan kişi.
• Hamiline yazılı senet: Senedi elinde bulunduran kişi.

2. Devir Şekilleri

• Nama yazılı: Temlik beyanı + teslim.
• Emre yazılı: Ciro + teslim.
• Hamiline yazılı: Sadece teslim.

3. Tedavül Kabiliyeti

• Nama yazılı → En düşük.
• Emre yazılı → Orta-yüksek.
• Hamiline yazılı → En yüksek.

4. Hukuki Güvenlik

• Nama yazılı → En güvenilir (çünkü temlik bildirimi zorunlu).
• Emre yazılı → Ciro zinciriyle güvence sağlanır.
• Hamiline yazılı → Güven en düşük, çünkü sadece zilyetlik esas alınır.

5. Yargıtay Uygulamaları

• Nama yazılı senette temlik bildiriminin zorunluluğu vurgulanır.
• Emre yazılı senetlerde ciro zincirinde kopukluk hak kaybına sebep olur.
• Hamiline senetlerde iyi niyetli hamilin korunması esastır.

---

V. TTK Hükümleri Çerçevesinde Senet Türlerinin İncelenmesi

1. TTK m.645 vd. Genel Hükümler

• Kıymetli evrakın tanımı yapılır.
• Türleri düzenlenir: nama, emre, hamiline yazılı senetler.

2. TTK’da Emre Yazılı Senetler

• Poliçe, bono ve çek esas itibarıyla emre yazılıdır.
• Ancak “emre yazılı değildir” kaydıyla nama yazılı hale getirilebilir.

3. TTK’da Hamiline Yazılı Senetler

• Özellikle hisse senetleri hamiline çıkarılabilir.
• Hamiline hisse senetleri, şirket genel kuruluna katılma ve kâr payı alma haklarını sağlar.

4. TTK’da Nama Yazılı Senetler

• Genellikle anonim şirketlerde nama yazılı hisse senedi çıkarılır.
• Pay defterine kayıt zorunluluğu vardır.

---

VI. Ekonomik ve Hukuki Değerlendirme

• Nama yazılı senetler güvenliği, hamiline yazılı senetler ise kolay devri ön plana çıkarır.
• Emre yazılı senetler, ticaret hayatında hem devredilebilirlik hem de güvenlik arasında denge kurar.
• Ticari pratikte bono, poliçe ve çekler emre yazılı; hisse senetleri ise çoğunlukla nama veya hamiline çıkarılır.

---

VII. Güncel Gelişmeler ve Dijitalleşme

• Dijitalleşme ile birlikte e-çek ve e-bono uygulamaları gündemdedir.
• Elektronik imza, kıymetli evrakın dijital formda düzenlenmesine imkân tanımaktadır.
• Ancak senedin türüne bağlı olarak devrin elektronik ortamda nasıl yapılacağı henüz tam anlamıyla içtihatlarla şekillenmemiştir.

---

Sonuç

Nama, emre ve hamiline yazılı senetler, Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenen kıymetli evrak türlerinin temelini oluşturur. Her biri farklı derecede güvenlik, devredilebilirlik ve ekonomik fonksiyon taşır.

• Nama yazılı senetler → güvenlik odaklı, fakat tedavül kabiliyeti sınırlı.
• Emre yazılı senetler → ticaret hayatının merkezinde, dengeleyici bir fonksiyona sahip.
• Hamiline yazılı senetler → devri en kolay, fakat kaybolma ve suistimal riski yüksek.

Türk Ticaret Kanunu hükümleri ve Yargıtay içtihatları ışığında bakıldığında, bu üç tür arasında yapılacak tercih, alacaklının korunma ihtiyacı ile ticari dolaşım kolaylığı arasındaki dengeye göre belirlenmektedir.