Türk Hukukunda Hava Araçlarının Tescili ve Sicil Sistemi
Giriş
Hava taşımacılığı günümüzde yalnızca yolcu taşımacılığı değil; ticaret, turizm, uluslararası ilişkiler, savunma sanayii ve lojistik bakımından da kritik bir öneme sahiptir. Bu nedenle hava araçlarının mülkiyetinin, işletme hakkının ve ulusal/uluslararası düzeyde hukuki statüsünün belirlenmesi büyük önem taşır.
Türk hukukunda hava araçlarının tescili, 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu (TSHK) çerçevesinde düzenlenmiştir. Bu tescil sistemi, hem mülkiyetin aleniyetini sağlamak hem de hava araçlarının hangi devletin siciline ait olduğunu belirlemek amacıyla oluşturulmuştur. Aynı zamanda, uluslararası hukuk kuralları, özellikle 1944 tarihli Chicago Sözleşmesi ve 2001 tarihli Cape Town Sözleşmesi, hava aracı sicillerinin devletlerarası uyum içinde tutulmasını zorunlu kılmaktadır.
Bu makalede hava araçlarının tesciline ilişkin mevzuat, tescilin hukuki niteliği, sicil işlemleri, Yargıtay kararları, uluslararası boyut ve uygulamada karşılaşılan sorunlar ayrıntılı biçimde incelenecektir.
I. Mevzuattaki Hukuki Çerçeve
1. Türk Sivil Havacılık Kanunu (2920 Sayılı Kanun)
-
Tescil yükümlülüğü TSHK m. 49’da düzenlenmiştir. Buna göre, hava aracının Türk siciline kaydedilmesi, o aracın Türk uyruklu kabul edilmesinin ön koşuludur.
-
Madde 50 uyarınca, Türk siciline kayıtlı olmayan bir hava aracının Türkiye’de işletilmesi mümkün değildir.
-
Madde 51 ise, tescil için gerekli belgeleri ve usulleri düzenler.
2. Hava Aracı Sicil Yönetmeliği
SHGM tarafından çıkarılan bu yönetmelik, uygulamada hangi belgelerin ibraz edileceğini, tescil prosedürlerini, terkin işlemlerini ve ipotek/rehnin sicile kaydını ayrıntılı olarak düzenler.
3. Uluslararası Düzenlemeler
-
Chicago Sözleşmesi (1944): Bir hava aracının aynı anda birden fazla sicile kayıtlı olamayacağını öngörür.
-
Cape Town Sözleşmesi (2001): Finansal kiralama ve kredi işlemleri için hava araçlarının uluslararası sicile kaydedilmesini öngörür.
II. Hava Aracı Tescilinin Hukuki Niteliği
1. Kurucu veya Açıklayıcı Nitelik Tartışması
-
Öğretide iki görüş vardır:
-
Kurucu nitelik görüşüne göre, hava aracı tescil edilmedikçe mülkiyet doğmaz.
-
Açıklayıcı nitelik görüşüne göre, mülkiyet geçerli bir satış veya sözleşme ile doğar, tescil yalnızca üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilirlik sağlar.
-
Yargıtay uygulaması da genellikle açıklayıcı nitelik görüşünü benimsemektedir (Yarg. 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.).
2. Tescilin Fonksiyonları
-
Mülkiyetin aleniyetini sağlama
-
Uyrukluğu belirleme
-
Rehin ve ipotek işlemlerine dayanak olma
-
Kamu güvenliği ve havacılık emniyeti
III. Sicil Sisteminin İşleyişi
1. Sicil Türleri
-
Milli Sicil (SHGM tarafından tutulan sicil)
-
Uluslararası Sicil (Cape Town International Registry)
2. Sicile Kayıt İşlemleri
-
İlk tescil: İmalattan çıkan veya ithal edilen hava aracının kaydı.
-
Devir: Satış, intifa veya kiralama işlemlerinin kaydı.
-
Terkin: Hurdaya ayrılma, ihracat veya kullanım dışı kalma halinde sicilden çıkarma.
3. Tescil İçin Aranan Belgeler
-
Satış sözleşmesi veya fatura
-
Uçuşa elverişlilik belgesi
-
SHGM uygunluk belgesi
-
Gümrük beyannamesi
-
Türk vatandaşlığı veya Türk şirketi şartı
IV. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
1. Çifte Tescil Sorunu
Bazı durumlarda aynı hava aracının hem yabancı bir sicile hem Türk siciline kayıtlı olması mümkündür. Chicago Sözleşmesi’ne aykırı bu durum, uluslararası uyuşmazlıklara neden olmaktadır.
2. Leasing (Finansal Kiralama) İşlemleri
Leasing yoluyla alınan uçaklarda mülkiyet kiralayana aitken, kullanım hakkı kiracıya bırakılmaktadır. Bu durum mülkiyet ispatında karışıklığa neden olabilmektedir.
3. Rehin ve İpotek İşlemleri
Bankaların kredi karşılığında ipotek talep etmesi uygulamada sık görülmektedir. Ancak sicil kaydının yavaş işlemesi, alacaklıların teminat güvenliğini olumsuz etkileyebilmektedir.
V. Yargıtay Kararları
-
Yarg. 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.
-
Tescilin mülkiyetin kazanılması için kurucu değil, açıklayıcı olduğunu belirtmiştir.
-
-
Yarg. 11. HD, 2016/3785 E., 2018/2467 K.
-
Leasing yoluyla alınan uçakta mülkiyetin kiralayana ait olduğuna karar verilmiştir.
-
-
Yarg. 19. HD, 2014/8567 E., 2016/2123 K.
-
İpoteğin geçerliliği için hava aracının sicile kayıtlı olması gerektiğini hükme bağlamıştır.
-
VI. Uluslararası Boyut
-
ICAO Standartları: Uluslararası sivil havacılık teşkilatının belirlediği kayıt kriterleri.
-
Cape Town Sözleşmesi: Uluslararası finans kuruluşlarının güvence altına alınması.
-
AB Mevzuatı ile Uyum: Türkiye’nin aday ülke olarak AB havacılık standartlarını uyumlaştırması zorunluluğu.
VII. Çözüm ve Reform Önerileri
-
Sicil sisteminin tamamen dijitalleştirilmesi
-
Sicil verilerinin kamuya açık hale getirilmesi
-
Yargıtay içtihatlarının birleştirilmesi
-
Cape Town sicili entegrasyonunun güçlendirilmesi
-
Hava aracı ipotek işlemlerinin hızlandırılması
Sonuç
Hava aracı sicil sistemi, havacılık sektöründe hukuki güvenlik, uluslararası uyum ve ticari emniyet açısından vazgeçilmezdir. Türk hukukunda mevcut sistem genel hatlarıyla yeterli olmakla birlikte, dijitalleşme, şeffaflık ve içtihat birliği konularında geliştirilmelidir.
Türkiye’nin uluslararası havacılıkta rekabet gücünü artırabilmesi için sicil sistemini çağdaş standartlara uyumlu hale getirmesi zorunludur.
About Post Author
