Rekabet Uyuşmazlıklarının Rekabet Kurumu, İdare Mahkemeleri ve Danıştay Nezdinde Takibi
I. Giriş
Rekabet hukuku, modern piyasa ekonomisinin düzenleyici hukuki altyapısını oluşturan en önemli alanlardan biridir. 1980’lerden itibaren Türkiye’de serbest piyasa ekonomisinin gelişmesiyle birlikte, fiyat mekanizmasının etkin çalışabilmesi için rekabetin korunması elzem hale gelmiştir.
Türkiye’de rekabet hukukunun kurumsal çerçevesi, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun (RKHK) ile çizilmiştir. 1994 yılında yürürlüğe giren bu kanun ile birlikte, Avrupa Birliği müktesebatıyla uyumlu, özerk bir idari otorite olan Rekabet Kurumu oluşturulmuş; Kurum’un karar organı olarak Rekabet Kurulu ihdas edilmiştir.
Kanunun 1. maddesi, amacını şu şekilde ifade etmektedir:
“Mal ve hizmet piyasalarındaki rekabeti engelleyici, bozucu veya kısıtlayıcı anlaşma, karar ve uygulamaları ve piyasaya hâkim teşebbüslerin bu hâkimiyetlerini kötüye kullanmalarını önlemek, bunun için gerekli düzenleme ve denetlemeleri yaparak rekabetin korunmasını sağlamak.”
Dolayısıyla kanun, yalnızca tüketici menfaatini değil, aynı zamanda ekonomik düzenin işleyişini, girişim özgürlüğünü ve kaynakların etkin kullanımını da koruma altına almaktadır.
Rekabet ihlalleri bakımından uyuşmazlıkların takibi üç temel ayakta yürümektedir:
-
Rekabet Kurumu süreci: Şikâyet, ön inceleme, soruşturma, Kurul kararı.
-
İdare Mahkemeleri süreci: Kurul kararlarının iptali için açılan davalar.
-
Danıştay süreci: Nihai denetim ve içtihat birliği.
Bu makalede her bir aşama ayrıntılı şekilde, kanun maddeleri, Rekabet Kurulu kararları ve Danıştay içtihatları ışığında incelenecektir.
II. Rekabet Kurumu Nezdinde Takip Süreci
1. Rekabet Kurumunun Hukuki Dayanağı
4054 sayılı Kanun’un 20. maddesi ile kurulan Rekabet Kurumu, idari ve mali özerkliğe sahip, kamu tüzel kişiliği haiz bir düzenleyici otoritedir. Kurumun karar organı Rekabet Kurulu, 7 üyeden oluşur ve üyeler Bakanlar Kurulu (bugünkü Cumhurbaşkanı) kararıyla atanır.
Kurum, klasik idari otoritelerden farklı olarak yalnızca düzenleyici değil, aynı zamanda yaptırım uygulayıcı yetkilere de sahiptir.
2. Rekabet Kurulunun Görev ve Yetkileri
Kurul’un yetkileri kanunun farklı maddelerine serpiştirilmiştir:
-
Madde 4: Rekabeti sınırlayıcı anlaşmalar, uyumlu eylemler ve teşebbüs birlikleri kararlarını yasaklama.
-
Madde 6: Hâkim durumun kötüye kullanılmasını önleme.
-
Madde 7: Birleşme ve devralmaları denetleme.
-
Madde 8: Menfi tespit ve muafiyet kararı verme.
-
Madde 15: Yerinde inceleme yapma.
-
Madde 16: İdari para cezası verme.
-
Madde 43/A ve 43/B: Uzlaşma ve taahhüt mekanizmaları işletme.
📌 Örnek: Rekabet Kurulu, 2021/49 sayılı kararıyla Google hakkında otel arama hizmetlerinde hâkim durumun kötüye kullanılması nedeniyle 296 milyon TL idari para cezası vermiştir.
3. Başvuru Yolları
a) Şikâyet Başvurusu (m. 41):
Herhangi bir gerçek veya tüzel kişi, rekabet ihlali iddiasıyla Kuruma başvurabilir. Başvurular ücretsizdir. Şikâyetin ciddiyeti, sunulan bilgi ve belgelerle ölçülür.
b) Resen İnceleme:
Kurul, sektörel araştırmalar veya basına yansıyan haberler üzerine de re’sen soruşturma başlatabilir.
c) Menfi Tespit / Muafiyet Başvurusu:
Taraflar, yapacakları anlaşmanın m. 4 kapsamında olup olmadığını öğrenmek için menfi tespit talep edebilir; Kanun’un 5. maddesindeki şartları taşıyan anlaşmalar için muafiyet talebinde bulunabilir.
d) Birleşme ve Devralma Bildirimi:
2010/4 sayılı Tebliğ ve 2022/2 değişikliği ile belirlenen ciro eşiklerini aşan birleşme ve devralmalar Kurul’a bildirilmek zorundadır.
📌 Örnek: 2022’de BKM Express’in Mastercard tarafından devralınmasına ilişkin bildirim Kurul’a yapılmış ve işlem izinle sonuçlanmıştır.
4. İnceleme Aşamaları
Ön İnceleme (m. 40):
Kurul, şikâyet dilekçesini aldıktan sonra 30 gün içinde ön inceleme yapar. Sonuç: ya dosya kapanır ya da soruşturma açılır.
Soruşturma (m. 43):
İhlal şüphesi ciddi görülürse soruşturma açılır. Süre 6 aydır, bir defa 6 ay uzatılabilir.
Sözlü Savunma Toplantısı:
Taraflar, nihai karar öncesinde sözlü savunmalarını sunar. Bu aşama, savunma hakkının güvencesidir.
Karar:
Kurul, ihlalin varlığı halinde idari para cezası verir. Ceza miktarı, yıllık gayrisafi gelirin %10’una kadar olabilir.
📌 Örnek: Rekabet Kurulu, 2018/26 sayılı kararıyla 13 çimento şirketine toplam 165 milyon TL ceza vermiştir.
5. Rekabet Kurulu Kararlarının Niteliği
Rekabet Kurulu kararları idari işlem niteliğindedir. Dolayısıyla iptal davasına konu edilebilir. Ancak bu kararlar, klasik idari işlemlerden farklı olarak ekonomik analiz içeren teknik kararlardır.
📌 Danıştay 13. Daire, 2015/1513 E., 2017/2461 K. sayılı kararında “Rekabet Kurulu kararlarının hukuka uygunluk denetimi yapılabilir, ancak ekonomik yerindelik denetimi yapılamaz” demiştir.
III. İdare Mahkemeleri Nezdinde Takip
1. Görevli ve Yetkili Mahkeme
4054 sayılı Kanun m. 55:
“Rekabet Kurulu kararlarına karşı açılacak iptal davalarında Ankara İdare Mahkemeleri yetkilidir.”
Bu hükümle tüm Türkiye için tek yetkili mahkeme Ankara İdare Mahkemeleri kılınmıştır.
2. Dava Açma Süresi
İYUK m. 7 uyarınca dava açma süresi, kararın tebliğinden itibaren 60 gündür. Süre hak düşürücüdür.
3. Yürütmenin Durdurulması
İYUK m. 27 şartları:
-
İşlemin açıkça hukuka aykırı olması.
-
Telafisi güç zarar doğması.
Rekabet Kurulu’nun milyonlarca liralık para cezaları karşısında yürütmenin durdurulması talepleri çok önemlidir.
📌 Örnek: Ankara 6. İdare Mahkemesi, 2019/2431 E. sayılı dosyada verilen 150 milyon TL’lik para cezasının yürütmesini durdurmuştur.
4. İdare Mahkemesi İncelemesinin Kapsamı
Mahkeme, yalnızca hukuka uygunluk denetimi yapar. Yerindelik denetimi yasaktır.
-
Pazar tanımı yanlış yapılmışsa hukuka aykırıdır.
-
Savunma hakkı kısıtlanmışsa iptal edilir.
-
Ancak “cezanın fazla olduğu” iddiası yerindelik sayılır.
IV. Danıştay Nezdinde Takip
1. İstinaf ve Temyiz
2016 sonrası sistem:
-
İlk Derece: Ankara İdare Mahkemeleri.
-
İstinaf: Ankara Bölge İdare Mahkemesi.
-
Temyiz: Danıştay 13. Dairesi.
2. Danıştay’ın İnceleme Yetkisi
Danıştay, yalnızca hukuka uygunluk denetimi yapar. Ancak gerekçesiz, orantısız veya savunma hakkını ihlal eden Kurul kararlarını iptal edebilir.
📌 Örnekler:
-
Danıştay 13. D., 2020/3412 K. – Ceza oranında orantısızlık.
-
Danıştay İDDK, 2018/1345 K. – Pazar tanımı eksikliği.
-
Danıştay 13. D., 2021/876 K. – Muafiyet reddinde gerekçesizlik.
V. Usuli Sorunlar
-
Tebligatın usule aykırı yapılması.
-
Savunma süresinin kısa tutulması.
-
Kararın gerekçesiz olması.
-
Dosya inceleme hakkının engellenmesi.
VI. Maddi Sorunlar
-
İlgili pazar tanımında hata.
-
Hâkim durumun yanlış yorumlanması.
-
Ceza oranlarının ölçüsüzlüğü.
-
Muafiyet taleplerinin soyut gerekçelerle reddi.
VII. Stratejik Yaklaşımlar
-
Kurum aşamasında etkin savunma (ekonomik raporlar, bilirkişi görüşleri).
-
İdare Mahkemesi aşamasında usul hataları üzerine yoğunlaşma.
-
Danıştay aşamasında içtihatlara dayanarak gerekçesizlik ve ölçülülük iddiaları.
VIII. Karşılaştırmalı Hukuk
AB’de ihlalleri Avrupa Komisyonu tespit eder. Kararlar AB Genel Mahkemesi ve AB Adalet Divanı’na taşınır. Türkiye sistemi, AB modeliyle paralellik göstermektedir.
IX. Sonuç
Rekabet uyuşmazlıklarının takibi, üç aşamalı bir süreçtir:
-
Rekabet Kurumu: Teknik ve ekonomik analizlerle ihlali tespit eder.
-
İdare Mahkemeleri: Hukuka uygunluk denetimi yapar.
-
Danıştay: Nihai denetim ve içtihat birliği sağlar.
Bu süreçte savunma hakkı, ölçülülük ilkesi, gerekçelendirme yükümlülüğü vazgeçilmezdir.
Türkiye’de rekabet hukuku, AB ile uyumlu biçimde gelişmeye devam etmektedir.
About Post Author
