Çekte Müracaat Hakkı Ne Zaman Doğar?
Giriş
Ticari hayatta en çok kullanılan kıymetli evraklardan biri olan çek, güvenli bir ödeme aracı olmasına rağmen zaman zaman hukuki uyuşmazlıklara yol açmaktadır. Çek ile ilgili en önemli tartışmalardan biri de müracaat hakkının ne zaman doğduğu meselesidir. Çekte müracaat hakkı; hamilin, yani çeki elinde bulunduran kişinin, çeki düzenleyenden (keşideci) veya diğer sorumlulardan tahsil edememesi halinde başvurabileceği hukuki yoldur. Bu makalede, çekte müracaat hakkının hangi koşullarda doğduğu, ne zaman kullanılabileceği, kurgusal bir örnek olay üzerinden açıklanacaktır.
Çekte Müracaat Hakkı Nedir?
Müracaat hakkı, Türk Ticaret Kanunu (TTK) hükümlerine göre çekte yer alan cirantalara, keşideciye ve avaliste karşı başvurulabilme hakkıdır. Hamil, çek bedelini bankadan tahsil edemezse, sorumlulara müracaat ederek bedelin ödenmesini talep edebilir.
Müracaat hakkının doğması için bazı şartların gerçekleşmesi gerekir:
-
Çekin süresinde ibraz edilmesi,
-
Karşılıksız olduğunun tespiti,
-
Banka tarafından düzenlenen karşılıksızdır işlemi kaşesinin bulunması,
-
Çekin geçerli bir şekilde düzenlenmiş olması.
Çekte Müracaat Hakkının Doğma Anı
Çekte müracaat hakkı, çekin süresinde ibraz edilmesine rağmen ödenmemesi halinde doğar. Burada kritik nokta ibraz süresidir.
-
Aynı şehirde düzenlenen çekler için ibraz süresi: 10 gün,
-
Farklı şehirlerde düzenlenen çekler için ibraz süresi: 1 ay,
-
Yurt dışında düzenlenip Türkiye’de ödenecek çekler için ibraz süresi: 3 ay olarak belirlenmiştir.
Hamil bu süreler içinde çeki bankaya ibraz etmeli, ödeme yapılmadığında ise bankadan “karşılıksızdır” işlemi kaşesini almalıdır. İşte bu andan itibaren hamilin müracaat hakkı doğar.
Çekte Müracaat Hakkının Önemi
Müracaat hakkı, çek hamilinin yalnızca keşideciye değil, aynı zamanda:
-
Ciro silsilesindeki cirantalara,
-
Avalistlere (çek bedelini garanti eden kişilere),
başvurabilmesini sağlar.
Böylece hamil, çek bedelini tahsil etme konusunda daha geniş bir güvenceye sahip olur. Aksi halde yalnızca keşideciye karşı talepte bulunabilseydi, tahsil kabiliyeti zayıf olacaktı.
Kurgusal Örnek Olay
Olay:
Bir mobilya üreticisi olan Ahmet, müşterisi Mehmet’e sattığı ürünlerin karşılığında 50.000 TL tutarında bir çek alır. Çek, 10 Eylül 2025 tarihinde İstanbul’da düzenlenmiştir. Çekte vade yazılı değildir çünkü çeklerde vade bulunmaz; çek görüldüğünde ödenir.
Ahmet, çeki 15 Eylül 2025 tarihinde bankaya ibraz eder. Banka, hesapta yeterli bakiye olmadığını tespit eder ve çekin üzerine “karşılıksızdır” kaşesi basar. Bu işlem ile birlikte Ahmet’in müracaat hakkı doğar.
Ahmet’in Seçenekleri:
-
Çeki düzenleyen Mehmet’e karşı doğrudan icra takibi başlatabilir.
-
Çekte ciro zinciri varsa, cirantalara başvurabilir.
-
Eğer çek üzerinde aval veren bir kişi bulunuyorsa, ondan da ödeme talep edebilir.
Bu örnekte görüldüğü üzere, çekte müracaat hakkı bankanın “karşılıksızdır” işlemi yapmasıyla doğmaktadır. Ahmet, artık yalnızca keşideciye değil, tüm sorumlulara başvurabilir.
Çekte Müracaat Hakkını Kullanmanın Şartları
-
Çekin süresinde ibraz edilmesi gerekir. İbraz süresinin geçirilmesi halinde müracaat hakkı zayıflar ve yalnızca keşideciye başvurulabilir.
-
Karşılıksızlık işlemi bankadan alınmalıdır.
-
Hamilin elinde asıl çek bulunmalıdır. Fotokopi ya da suret yeterli değildir.
-
Çekin üzerinde gerekli unsurlar (keşideci imzası, ödeme yeri, düzenleme tarihi, lehtar vs.) bulunmalıdır.
Çekte Müracaat Hakkının Kullanılmaması Halinde Ne Olur?
Hamil, müracaat hakkını kullanmazsa yalnızca keşideciye başvurabilir. Bu da çoğu durumda alacağın tahsilini zorlaştırır. Ayrıca, müracaat hakkı zaman aşımı süresiyle sınırlıdır. Çekte müracaat hakları için zamanaşımı süresi 3 yıl olarak belirlenmiştir.
Çekte Müracaat Hakkı ile İlgili Yanlış Bilinenler
-
“Çekin vadesi vardır.” → Yanlış. Çek her zaman görüldüğünde ödenir, ileri tarihli çek yalnızca fiili ödeme tarihi açısından anlam taşır.
-
“Müracaat hakkı bankanın ödeme yapmamasıyla hemen doğar.” → Doğru, ama bunun için mutlaka ibraz süresine uyulmuş olması gerekir.
-
“Müracaat hakkı sadece keşideciye karşı kullanılır.” → Yanlış. Cirantalar ve avalistler de sorumludur.
Sonuç
Çekte müracaat hakkı, hamilin çek bedelini tahsil edememesi halinde başvurabileceği en önemli hukuki güvencelerden biridir. Bu hak, çeki düzenleyen keşideciden, cirantalardan ve avalistlerden ödeme talep edebilme imkânı sunar. Müracaat hakkının doğabilmesi için çekin süresinde ibraz edilmesi ve karşılıksızdır işleminin bankadan alınmasışarttır. Kurgusal olayda olduğu gibi, bir çekin karşılıksız çıkması halinde hamil, tüm sorumlulara başvurarak alacağını güvence altına alabilir. Bu nedenle ticaretle uğraşan herkesin, çekte müracaat hakkının doğma anını ve kullanım şartlarını bilmesi büyük önem taşır.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
