ELBİRLİĞİ MÜLKİYETİ (İŞTİRAK HALİNDE MÜLKİYET)

Modern hukuk sistemleri, mülkiyet hakkını yalnızca bireylerin değil, birden fazla kişinin müşterek olarak kullanabileceği bir hak olarak da tanımlar. Bu bağlamda Türk Medeni Hukuku’nda yer bulan ve uygulamada sıklıkla karşılaşılan elbirliği mülkiyeti, ortakların herhangi bir pay oranına sahip olmaksızın, bir mal üzerinde birlikte malik olmaları anlamına gelir. Özellikle miras hukukunda, aile mallarında ve ortak yatırımlarda sıklıkla karşılaşılan bu mülkiyet biçimi, uygulamada çeşitli avantajlar sağladığı kadar, uyuşmazlıklara da zemin hazırlayabilmektedir.

Bu çalışmada elbirliği mülkiyeti kavramı, yasal çerçevesiyle birlikte ele alınacak; paylı mülkiyet ile arasındaki farklar açıklanacak; mülkiyetin sona erdirilme yolları, tarafların hak ve yükümlülükleri ile uygulamada ortaya çıkan sorunlara değinilecektir. Ayrıca elbirliği mülkiyetinin Türkiye’deki sosyo-hukuki yapıyla ilişkisi ve günümüzdeki pratik önemi de değerlendirilecektir.

---

Elbirliği Mülkiyeti Kavramı ve Hukuki Tanımı

Elbirliği Mülkiyetinin Tanımı

Elbirliği mülkiyeti, birden fazla kişinin bir taşınmaz ya da taşınır mal üzerinde paylı olmayan, bölünmemiş ve tek bir mülkiyet hakkı altında malik olması durumudur. Türk Medeni Kanunu’nda açık bir tanımı yapılmamış olmakla birlikte, çeşitli maddelerle düzenlenmiş ve uygulama alanı çizilmiştir. Bu mülkiyet tipi, ortak maliklerin her birinin tüm mal üzerinde eşit derecede hak sahibi olduğu anlamına gelir. Ortaklar, malı birlikte yönetmek, tasarruf etmek ve kullanmak zorundadır. Hiçbir ortak, diğerlerinin rızası olmaksızın mülkiyet üzerinde tek başına tasarrufta bulunamaz.

Yasal Dayanaklar

Türk Medeni Kanunu’nda elbirliği mülkiyeti doğrudan tanımlanmasa da, Madde 701 ve devamında yer alan düzenlemelerle uygulama alanı bulmaktadır. Özellikle miras hukukunda TMK madde 640 ve ilgili hükümler uyarınca, bir terekenin paylaşılmadığı sürece mirasçılar, miras malları üzerinde elbirliği mülkiyeti hükümlerine tabi olurlar.

Ayrıca Elbirliği mülkiyeti ile ilgili işlemler, Tapu Sicil Tüzüğü, Borçlar Kanunu ve İcra ve İflas Kanunu gibi ilgili yasal düzenlemelerle desteklenmektedir.

---

Elbirliği Mülkiyetinin Ortaya Çıkış Nedenleri

Elbirliği mülkiyeti, genellikle aşağıdaki yollarla ortaya çıkmaktadır:

1. Miras Yoluyla: En yaygın elbirliği mülkiyeti türüdür. Bir kimsenin vefatı sonrası, mirasçıların mallar üzerindeki hakları belirlenene kadar, mallar üzerinde elbirliği mülkiyeti oluşur.

2. Sözleşme ile: Ortak bir mal edinimi söz konusu olduğunda, taraflar aralarında elbirliği mülkiyeti rejimini kabul edebilir.

3. Kanun Hükmü Gereği: Bazı özel durumlarda, yasal düzenlemeler gereği elbirliği mülkiyeti doğabilir (örneğin adi ortaklık hükümleri altında edinilen mallar).

Bu oluşum yolları, elbirliği mülkiyetinin yalnızca ailevi bağlardan değil, ticari ve yatırım amaçlı işbirliklerinden de doğabileceğini gösterir.

---

Paylı Mülkiyet ile Elbirliği Mülkiyeti Arasındaki Temel Farklar

Elbirliği mülkiyeti çoğu zaman paylı mülkiyet ile karıştırılır. Ancak aralarında temel farklar bulunmaktadır:

Bu farklar, özellikle mülkiyetin devri, satışı veya miras yoluyla aktarımı sırasında önemli hukuki sonuçlar doğurur.

---

Ortakların Hakları ve Yükümlülükleri

Haklar

• Kullanım Hakkı: Her bir ortak, malın tamamını kullanma hakkına sahiptir. Ancak bu kullanım diğer ortakların hakkını ihlal etmeyecek şekilde olmalıdır.

• Kar Payı veya Gelirden Yararlanma: Taşınmazdan elde edilen gelirler (kira gibi), ortaklar arasında eşit veya anlaşmaya göre paylaşılır.

• Mülkiyetin Paylıya Dönüştürülmesini Talep Etme: Her ortak, elbirliği mülkiyetinin sona erdirilerek paylı mülkiyete dönüştürülmesini talep etme hakkına sahiptir.

Yükümlülükler

• Bakım ve Giderlere Katılma: Malın korunması ve idamesi için gerekli harcamalar ortaklar arasında pay edilir.

• Tasarruflarda Ortak Karar Zorunluluğu: Taşınmaz üzerinde yapılacak önemli işlemler (satış, ipotek, kiralama) için tüm ortakların oybirliği gereklidir.

• Sadakat Yükümlülüğü: Ortaklar, diğer ortakların haklarını ihlal edecek, malı zarara uğratacak işlemlerden kaçınmalıdır.

---

Elbirliği Mülkiyetinin Sona Ermesi

Elbirliği mülkiyeti çeşitli yollarla sona erebilir. Bunlar hem hukuki hem de fiili sonuçlar doğurur:

Anlaşma Yoluyla

Ortaklar kendi aralarında anlaşarak:

• Mülkiyeti paylı mülkiyete çevirebilir,

• Malı tamamen bir kişiye devredebilir,

• Taşınmazı satıp bedelini paylaşabilir.

Mahkeme Kararıyla

Anlaşmazlık durumunda, ortaklardan biri veya birkaçı mahkemeye başvurarak izale-i şuyu (ortaklığın giderilmesi) davası açabilir. Mahkeme, taşınmazın:

• Aynen taksimi (bölünerek),

• Satılarak paraya çevrilmesi yoluyla tasfiyesine karar verir.

Mirasın Paylaşılması

Mirasın paylaşılmasıyla birlikte, mirasçılar arasındaki elbirliği mülkiyeti sona erer ve her bir mirasçı kendi payı oranında mülkiyet sahibi olur.

---

Uygulamada Elbirliği Mülkiyeti: Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

• Ortaklardan birinin rıza vermemesi nedeniyle işlemler aksayabilir.

• Kullanım hakkı ile ilgili ihtilaflar: Bir ortak malı işgal ederken diğerlerinin haklarını engelleyebilir.

• Gelir paylaşımı konusundaki ihtilaflar: Kiraya verilen bir taşınmazın geliri adil biçimde paylaşılmayabilir.

• Tasfiye sürecinde anlaşmazlıklar: Ortaklardan biri satış isterken diğerleri karşı çıkabilir.

Çözüm Yolları

• Yazılı Ortaklık Sözleşmesi: Elbirliği mülkiyetine konu mal edinildiğinde ortaklar arası bir sözleşme hazırlanması, olası ihtilafları önleyebilir.

• Arabuluculuk Mekanizması: Dava açmadan önce taraflar arasında uzlaşı sağlanabilir.

• Uzman Görüşü Alınması: Malın değeri, kullanım hakkı gibi konularda uzman görüşü alınması, hukuki sürecin şeffaf ilerlemesini sağlar.

•                                                                                                                         Hukuk Fakültesi Öğrencisi Feride Sıla HELVACI