Çekte Karşılıksızdır İşlemi ve Bankaların Sorumluluğu
Çekte Karşılıksızdır İşlemi ve Bankaların Sorumluluğu
1. Giriş
Çek, ticaret hayatında en yaygın kullanılan kambiyo senetlerinden biridir. Çekin en önemli işlevi, ödeme aracı olarak piyasada güvenilirliğe sahip olmasıdır. Ancak çeklerin karşılıksız çıkması, hem alacaklıların mağduriyetine hem de ticari hayatın güvenilirliğinin zedelenmesine yol açmaktadır. Bu nedenle hukuk sistemimizde “karşılıksızdır işlemi” kavramı geliştirilmiş ve bankalara bu konuda sorumluluklar yüklenmiştir.
2. Karşılıksız Çek Kavramı
2.1. Tanım
Çek, ibraz edildiğinde muhatap bankada yeterli karşılığı bulunmazsa “karşılıksız çek” söz konusu olur.
2.2. Hukuki Dayanak
- TTK m. 780 ve devamı → Çekin unsurları ve geçerliliği.
- 5941 sayılı Çek Kanunu → Çeklerin karşılıksız çıkması halinde uygulanacak yaptırımlar.
- Bankacılık mevzuatı → Bankaların sorumlulukları ve ödeme yükümlülükleri.
2.3. Ticari Hayattaki Önemi
Karşılıksız çek, piyasada güveni sarsan en önemli sorunlardan biridir. Bu nedenle, hukuki yaptırımlar ve bankaların sorumlulukları, ticari hayatın güvenliğini sağlamaya yöneliktir.
3. Karşılıksızdır İşlemi
3.1. Tanım
Çekin karşılığı kısmen veya tamamen bulunmazsa, banka tarafından çekin arkasına “karşılıksızdır” şerhi konulur.
3.2. Şartları
- Çekin usulüne uygun düzenlenmiş ve ibraz edilmiş olması,
- Muhatap bankada yeterli karşılığın bulunmaması,
- Hamilin ödeme talebinde bulunması.
3.3. Hukuki Sonuçları
- Hamil, düzenleyene ve diğer sorumlulara müracaat hakkı kazanır.
- Karşılıksızdır işlemi, kambiyo senedine özgü takip başlatmanın ön koşuludur.
- Düzenleyen hakkında cezai yaptırımların uygulanmasına zemin hazırlar.
4. Bankaların Sorumluluğu
4.1. Asgari Ödeme Yükümlülüğü
- Çek Kanunu m. 3 uyarınca, karşılıksız çıkan çeklerde banka, çek bedelinin belirli bir kısmını ödemekle yükümlüdür.
- Bu miktar, 2025 yılı itibarıyla güncel olarak Merkez Bankası tarafından belirlenen tutardır (örneğin 6.000 TL).
4.2. “Karşılıksızdır” Şerhi Verme Yükümlülüğü
- Banka, çekin arkasına “karşılıksızdır” şerhi koymak zorundadır.
- Bu şerh verilmeden kambiyo takibi yapılamaz.
4.3. Bankaların Tazmin Sorumluluğu
- Banka, karşılıksız çekte asgari ödeme tutarını ödemediği takdirde hamil karşısında sorumludur.
- Bankanın, çek defteri düzenlerken de sorumlulukları vardır (örneğin yasağa rağmen çek defteri verilmesi).
4.4. Banka Çalışanlarının Sorumluluğu
- Banka personeli, “karşılıksızdır” işlemini yapmaz veya eksik yaparsa hem tazmin hem de disiplin sorumluluğu doğar.
5. Yargıtay Kararları
5.1. Bankanın Asgari Ödeme Yükümlülüğü
Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.: “Banka, karşılıksız çıkan çeklerde kanunda öngörülen asgari ödeme tutarını ödemekle yükümlüdür.”
5.2. Karşılıksızdır Şerhinin Önemi
Yargıtay 12. HD, 2016/8743 K.: “Karşılıksızdır şerhi bulunmayan çek, kambiyo takibine konu olamaz.”
5.3. Bankanın Kusurlu Davranışı
Yargıtay 19. HD, 2018/9321 K.: “Banka, yasaklı kişiye çek defteri vermekle sorumludur; hamilin uğradığı zarardan bankanın da tazmin sorumluluğu doğar.”
6. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
6.1. Asgari Ödeme Tutarının Yetersizliği
Özellikle yüksek meblağlı çeklerde, bankaların ödemekle yükümlü olduğu asgari tutar yetersiz kalmaktadır.
6.2. Bankaların Şerh Konusunda İhmali
Bazı bankalar, “karşılıksızdır” işlemini zamanında yapmamakta, bu da hamilin takip hakkını geciktirmektedir.
6.3. Çek Defteri Dağıtımındaki Sorunlar
Çek yasaklısı olan kişilere çek defteri verilmesi, piyasa güvenini zedelemektedir.
6.4. Elektronik Çek Sisteminde Belirsizlikler
E-çek sisteminde bankaların “karşılıksızdır” şerhini nasıl koyacağı tartışmalıdır.
7. Öğretide Görüşler
Katı Görüş
Bankaların, karşılıksız çeklerde hamilin zararını tam olarak karşılaması gerektiği savunulur.
Esnek Görüş
Bankaların sorumluluğunun sadece kanunda öngörülen asgari tutarla sınırlı olması gerektiği belirtilir.
📌 Yargıtay uygulaması genellikle esnek görüşe yakındır.
8. Çözüm Önerileri
- Asgari Ödeme Tutarının Artırılması
- Bankaların ödemekle yükümlü olduğu tutar piyasa koşullarına uygun hale getirilmelidir.
- Elektronik Çek Sistemine Uyum
- Bankaların e-çeklerde de “karşılıksızdır” işlemini elektronik ortamda yapabilmesi için düzenleme yapılmalıdır.
- Çek Defteri Dağıtımında Denetim
- Çek yasaklılarının yeni defter almasının önlenmesi için BDDK denetimleri artırılmalıdır.
- Hamilin Korunması
- Bankaların sorumlulukları genişletilmeli, hamilin uğradığı zararın tamamı karşılanmalıdır.
- Banka Personeli Eğitimi
- Banka çalışanlarının sorumlulukları konusunda bilinçlendirilmesi sağlanmalıdır.
9. Sonuç
Çekte “karşılıksızdır” işlemi, kambiyo hukukunun ve ticari hayatın en önemli kurumlarından biridir. Bu işlem, alacaklıların haklarını güvence altına almakta ve ticaret hayatındaki güvenin devamını sağlamaktadır.
Bankalar, hem “karşılıksızdır” şerhini koymak hem de kanuni asgari tutarı ödemekle yükümlüdür. Ayrıca çek defteri verme sürecinde de sorumluluk taşırlar.
Yargıtay kararları da bu doğrultuda, bankaların hem teknik hem de mali sorumluluklarını açıkça ortaya koymaktadır.
Sonuç olarak, bankaların sorumluluklarının artırılması, asgari ödeme tutarının piyasa koşullarına uyarlanması ve elektronik çek sisteminde net düzenlemelerin yapılması ticari güvenliğin sağlanması açısından zorunludur.
About Post Author
